Kunst op Zondag | Pietà

De dood ligt gevoelig. Het blijft bijzonder en het wil maar niet wennen. Van het moment dat je weet dat iemand niet lang meer heeft te gaan, langs de dagen of uren dat iemand steeds verder wegvalt, tot de eerste uren na het overlijden waarbij iemand in starre levenloosheid verandert, het is allemaal geen stof voor een alledaags praatje.

Terwijl we het allemaal toch meerdere malen meemaken. Kunst wil soms helpen het onbesprokene bespreekbaar te maken. Maar bij sterven en dood helpt dat weinig. Zoals ik al zei: het wil maar niet wennen. Elk heengaan is anders, dus er valt weinig over te veralgemeniseren.

In beeldende kunst is het doodsbed een genre apart. Met een groot verschil tussen dode religieuze iconen en wereldlijke bekenden. Gewone stervelingen zijn weer een verhaal apart.

In tegenstelling tot wat een enkele sekte beweert: Jezus is dood. Hij is een wrede dood gestorven en in kruisbeelden kan men daar niet genoeg van krijgen. Het verdriet over zijn heengaan is uitgebeeld in de vele pietàs. Waarlijk een ding tussen kunst…

Pietà van Michelangelo

… en kitsch:

Het aangrijpende van de pietà zit hem natuurlijk in dat beeld van de gestorvene die als een dode dweil in de armen van een dierbare ligt. Een beeld van liefde en verdriet. Het is een sterk beeld dat ontkerstend even indrukwekkend blijft. Jan Fabres variatie op Michelangelo’s pietà leidde in 2011 nog tot ophef op de biënnale van Venetië. Maria kreeg een doodshoofd, in haar armen lag een zelfportret van Fabre, met zijn hersens in zijn hand.

In 2012 stond het beeld in Antwerpen. Hier een beschrijving van Jan Fabres installatie Piëtas en hier de beelden:

Een vergrote replica van Käthe Kollwitz’s Pietà zorgde voor rumoer in 1993. Het oorspronkelijke beeld (1938) had ze gemaakt ter nagedachtenis aan haar zoon die in de Eerste Wereldoorlog was gesneuveld. De replica kreeg een centrale plaats in de ‘Neue Wache’, een historisch gebouw in Berlijn, in1993 omgebouwd tot ‘Centrale gedenkplaats van de Bondsrepubliek Duitsland voor de slachtoffers van oorlog en tirannie’. Critici vonden dat een monument dat oorspronkelijk refereerde aan gevallen Duitse soldaten in de Eerste Wereldoorlog, geen recht doet aan de miljoenen doden die in de Tweede Wereldoorlog vielen.

Käthe Kollwitz – Pietà, 1938.

De ene dood is de andere niet en sereniteit schiet dus soms te kort. Oorlog? Dan deze pietà.

Max Ginsburg – War Pieta. 2007.

Een serie beelden van Lotte Blokker waren in 2015 te zien in het Käthe-Kollwitz-Museum (Im Dialog mit Käthe Kollwitz). Hierin twee pietàs die wel duiden op verlies, maar zonder het verlorene expliciet uit te beelden.

Lotta Blokker – Pietà I, 2006.

Lotta Blokker – Pietà II, 2006.

Beeldhouwer Fenwick Lawson sloeg de spijker op de kop met zijn pietà, in de kathedraal van Durham (UK). Verweerd hout, de gestorvene ligt gevallen aan de voeten van de wenende moeder die reddeloos haar handen uitstrekt.

Fenwick Lawson – Pietà, 1981.

Zoals ik al zei: de ene dood is de andere niet, het ene overlijden roept andere emoties op dan het andere. Van serene rouw tot worstelen met de dood.

Pietà – Video van Sam Taylor-Johnson.

Pietà – Video van Erzsébet Baerveldt.

Sam Jinks varieert ook op Michelangelo’s Pietà en maakt er de boeddhistische meditatie van waarin men het verval van zijn eigen lichaam visualeert. U ziet dat hier. Het werk heet op de eeste plaats “Still Life”. Dat is de dood natuurlijk ook.

Volgende week meer.