Kunst op Zondag | Museumacties

LONGREAD - Gisteren lijmden twee mensen van ‘Futura Vegetal’ zich vast aan de lijsten rond La Maja Vestida (1800 – 1807) en La Maja Desnuda (1797 – 1800) van Francisco Goya (bron: El Pais). Het was de vijfentwintigste museale klimaatactie, sinds de Mona Lisa in mei een taart in haar gezicht kreeg. Een overzicht van de acties (met tal van filmpjes) onderaan dit artikel. Plus meer verdiepende literatuur.

De acties van Ultima Generazione, Just Stop Oil, Letzte Generation en Extinction Rebellion (Australië en Nederland) en nu dus Futura Vegetal, zijn bedoeld om een schok teweeg te brengen. Gezien de hoeveelheid en aard van reuring in mainstream en sociale media, is die missie geslaagd.

Geen verband tussen klimaatcrisis en musea?

Maar Vera Carasso, directeur van de Museumvereniging, stelt dat er “geen direct verband is tussen de klimaatcrisis en de musea” (in dit artikel bij de NOS).  Ze reageerde op de actie in het Mauritshuis en vergat dat Shell tot 2018 zes jaar lang dat museum heeft gesponsord. Acties van klimaatactivisten droegen er toe bij dat in 2018 het Mauritshuis en het Van Goghmuseum afscheid namen van Shell als sponsor.

Mevrouw Carasso vergeet ook dat een beetje museum een flinke CO2-voetafdruk heeft. Alleen al om de condities te creëren waarin de kunst goed geconserveerd blijft. Dan is het oppassen met nieuwe trends in de kunst, ervaart bijvoorbeeld het British Museum.

Het Brits Museum zag haar koolstofvoetafdruk flink stijgen toen men begon met de verkoop van NFT’s  (digitale versies van stukken uit haar collectie). Vorig jaar berekende het museum dat ze in totaliteit een emissie van 5,861 ton had. Genoeg om een gemiddeld Amerikaans huishouden 57 jaar lang van energie te voorzien (Historicus Bendor Grosvenor, in Art History News, 9 mei 2022 en in The Art Newspaper, 4 november).

Genoeg is meer dan genoeg

Bij de laatste 25 acties noemen de actievoerders dat allemaal niet. Dat is juist ook hun punt: de wereld beschikt over meer dan genoeg informatie, dus waarom nog langer getreuzeld met effectieve klimaatmaatregelen? Nu gaan ze over tot wat schokkender acties, omdat eerdere, andersoortige acties blijkbaar te weinig hebben geholpen. Want het is niet voor het eerst dat musea het terrein van klimaatacties zijn.

De Art Not Oil Coalition bracht vanaf 2004 olie-sponsordeals bij musea onder de aandacht door creatieve protesten te houden bij de National Portrait Gallery in Londen op de openingsavonden van de BP Portrait Award. In 2006 voerde de groep acties uit bij de door Shell gesponsorde Wildlife Photographer of the Year-expositie in het Natural History Museum (bron: Rekto Verso, 3 juli 2015).

Sinds 2012 maakt de groep  ‘BP or not to BP?’ activistisch theater als protest tegen de sponsoring van grote Britse musea door oliemaatschappij BP (British Petroleum). In 2015 gaven ze 15 performances in door BP en Shell gesponsorde musea. Dat zag er toen zo uit:

Dit jaar (23 april) hield de groep na sluitingstijd vier zalen bezet van het British Museum omdat het museum nog steeds werd gesponsord door BP.

Onder de naam Fossile Free Culture hield 2016 een groep kunstenaars en wetenschappers een performance in het Van Gogh Museum.  Het protest was gericht tegen het partnerschap tussen het museum en Shell.

In 2018 hield dezelfde groep meerdere acties bij het Van Goghmuseum (vuile handen en Stop de fossiele eeuw nu) totdat eindelijk een feestje kon worden gehouden omdat het museum de banden met Shell verbrak. De groep richtte haar pijlen verder op het Groninger Museum, het Drents Museum, het Concertgebouw Amsterdam, Rijksmuseum Boerhaave en NEMO Science Museum.

In 2020 werd voor het Techniekmuseum Oyfo (Hengelo) een korte actie gehouden door Extinction Rebellion uit protest tegen de samenwerking van het museum met Shell.

Museum niet de juiste plaats?

Allemaal goed en wel, zeggen critici, maar ga protesteren bij de fossiele industrie zelf. Ook dat is juist het punt dat de actievoerders de laatste weken maken. Die acties zijn er ruimschoots geweest.

Daarbij: niemand kijkt op als voor het uitdragen van maatschappelijke boodschappen bedrijven, overheidsgebouwen en winkelcentra worden uitgekozen. Het zou vreemd zijn als musea dan in ’beschermende isolatie’ zouden zijn.

Opmerkelijk  is ook dat een actie in het Guggenheim Museum voor de protestbeweging in Iran op applaus kan rekenen en de klimaatacties afkeuring ontvangen.

Successen

De druk die de actievoerders op musea leggen heeft wel geholpen. We noemden al het Mauritshuis en het Van Goghmuseum die de sponsoring door Shell in 2018 beëindigden.

Per 1 januari 2021 stopte ook Rijksmuseum Boerhaave met Shell. Het museum volgde hiermee andere Nederlandse culturele instellingen die in korte tijd afstand deden van Shell: Concertgebouw, Museon en NEMO.

De British National Portrait Gallery gaat eind dit jaar de banden met BP verbreken. Drie jaar geleden zette ook de Royal Shakespeare Company en de National Galleries Scotland de samenwerking met BP stop (Business AM, 23 februari 2022).

Het grootste succes zou natuurlijk zijn als fossiele industrie en overheden nu echt doorpakken. Dat zullen ook kunstliefhebbers toch willen? Want, bijvoorbeeld, het Gronings Museum heeft al eens onder water gestaan (Trouw, 1998). In 2012 en in februari dit jaar dreigde dat weer te gebeuren. Als we niet naar de actievoerders luisteren, is er over x-jaar geen museum meer.

Alle acties op een rij

29 mei De Mona Lisa (1503) van Da Vinci met taart besmeurd in het Louvre (bron: Artnews), eerste bron: El Pais, met filmpje; op 16 sec. is de taartgooier aan het woord).

29 juni In de Kelvingrove  Art Gallery and Museum in Glasgow lijmden twee mensen van Just Stop Oil hun handen vast aan de lijst van het schilderij My Heart’s in the Highlands (1860) van Horatio McCulloch (filmpje – Just Stop Oil).

30 juni In de Courtauld Gallery (Londen) lijmden twee actievoerders zich vast aan de lijst van Vincent van Gogh’s ‘Peach Trees in Blossom’ -1889 (filmpje)

1 juli Leden van Just Stop Oil lijmden zich vast aan Thomson’s Aeolian Harp (1809) van J.M.W. Turner in de Manchester Art Gallery (filmpje)

4 juli Over De Hooiwagen (1821) van de Britse kunstschilder John Constable werd een aangepaste versie van het schilderij geplakt. Op de aangepaste versie is de rivier vervangen door een geasfalteerde weg en zijn fabrieksschouwen en een vliegtuig toegevoegd. (filmpje).

5 juli In de Royal Academy (Londen) lijmden een vijftal mensen zich vast aan de lijst van het Laatste Avondmaal (1520) van Leonardo Da Vinci’s assistent Giampietrino. (filmpje)

19 juli In het Groeningemuseum in Brugge lijmde een man zich vast aan het veiligheidsglas van het schilderij Madonna met kanunnik Joris van der Paele (1436) van Jan van Eyck (bron: VRT.be)

22 juli In museum Uffizi in Florence hebben Italiaanse klimaatactivisten vastgelijmd aan een glazen wand rond het schilderij La Primavera (1480) van Sandro Botticelli. (filmpje)

30 juli In het Museo del Novecento in Milaan lijmde men zich vast aan de sokkel onder de sculptuur Unique Forms of Continuity in Space (1913) van Umberto Boccioni (bron: The Art Newspaper)

18 augustus Twee mensen lijmden zich vast aan de sculptuur Laocoön and His Sons (ca. 1059) in het Vaticaan Museum (bron: Ultima Generazione)

20 augustus Extinction Rebellion voert een performance op waarmee ‘greenwashing’ door musea wordt uitgebeeld. Men wil dat het Drents Museum zich niet langer laat sponsoren door de NAM (bron: RTV Drenthe, met filmpje).

21 augustus Niet met lijm maar met kettingen ketenden zich leden van de Italiaanse Ultima Generazione zich vast aan een reling in de Scrovegni Kapel in Padua, onder fresco’s van Giotto (bron: The Art Newspaper)

23 augustus leden van ‘Letzte Generation’ lijmden zich vast aan Sixtijnse Madonna (1513) van Rafaël in the Gemäldegalerie Alte Meister in Dresden (bron: RTL News)

24 augustus In het Städel Museum in Frankfurt (Main) lijnden twee mensen zich vast aan de lijst van het schilderij Landschap gedurende een onweer met Pyramus en Thisbe (1651) van Nicolas Poussin (bron: Letzte Generation)

25 augustus In Gemäldegalerie Berlin lijmden leden van Letzte Generation zich vast aan Rust op de vlucht naar Egypte (1504) van Lucas Cranach de Oude (bron: rbb24)

26 augustus In de Alte Pinakothek (München) lijmden ook hier twee mensen zich vast, nu aan het schilderij De slachting der onschuldigen (1638) van Peter Paul Rubens (bron: Berliner Zeitung)

9 oktober Twee activisten hebben in museum Victoria in het Australische Melbourne zichzelf tegen het glas van Massacre in Korea (1951) van Pablo Picasso vastgelijmd (filmpje)

14 oktober In de National Gallery in Londen kreeg Vincent van Gogh’s Vaas met zonnebloemen (1888) tomatensoep over zich heen. Twee mensen lijmden zich vast aan de muur. (filmpje)

23 oktober Leden van ‘Letzte generation” gooien aardappelpuree op Les meules (de hooibergen -1890) van Claude Monet in het Museum Barberini in Potsdam (filmpje).

27 oktober In het Mauritshuis lijmde iemand zijn hoofd vast aan het Meisje met de parel (1665) van Johannes Vermeer (bron: NOS)

27 oktober In Musée d’Orsay in Parijs  werd een actie van Just Stop Oil in de kiem gesmoord door museumpersoneel. Iemand wilde soep te gooien naar het ‘Zelfportret in Saint Remy’ (1889) van Vincent van Gogh. Toen ze zag dat bewakers haar in de gaten hadden liep ze naar een schilderij van Paul Gaugain, maar ook daar werd ze gesnapt en het museum uit geleid (bron: Le Parisien).

30 oktober In het Natuurhistorisch Museum Berlijn lijmden twee leden van ‘Letzte Genration’ zich vast aan een Dinosaurusskelet (bron: rbb24).

30 oktober In de Alten Nationalgalerie in Berlijn gooide iemand kunstbloed tegen het schilderij ‘Clown’ (1886) van Henri de Toulouse-Lautrec en lijmde zich vast aan de muur naast het schilderij (bron: rbb24).

4 november Drie leden van Ultima Generazione gooien wat groentesoep op ‘De zaaier’ (1888) van Vincent van Gogh en lijmen zich vast aan de muur (filmpje)

5 november In het Prado Museum (Madrid) lijmden twee mensen van Futura Vegetal zich vast aan de lijsten rond La Maja Vestida (1800 – 1807) en La Maja Desnuda (1797 – 1800) van  Francisco Goya (bron: El Pais)

Verdieping

Natuurlijk wilt u meer weten om uw mening bij te vijlen. Daarom hier extra verdiepende literatuur:

Interview met Phoebe Plummer, 21 jaar en student wiskunde en computerwetenschappen. Zij was betrokken bij de ‘tomatensoep’-actie in de National Gallery in Londen.

Interview met twee andere leden van Just Stop Oil, waaronder Hannah Torrance Bright, 22 jaar en student bij de Glasgow School of Art. Zij voerde in juni de actie in de Kelvingrove Art Gallery te Glasgow uit.

Oli Mould, Lector ‘Human Geography’, Royal Holloway University of London: Drie argumenten waarom Van Gogh’s zonnebloemen een terecht doel was.

Gas, Olie en Erfgoed, Geoliede Geschiedenis en Bedrijfssponsoring in Nederlandse Musea (1990-2021). Onderzoek van historici Gertjan Plets en Marin Kuijt. Hier te downloaden.

Rekto Verso: Protest in museale ruimtes, een vertaald uittreksel van ‘Artwash. Big Oil and the Arts’, auteur Mel Evans, 2015,

De ‘blackbox’ van cultuursponsoring. Een onderzoek naar de uitwerking en betekenis van bedrijfssponsoring door Shell in wetenschapsmuseum NEMO Science Museum in Amsterdam.
Masterscriptie van Hannah van der Plaat, juni 2020

Kunst en klimaat: een hedendaags dilemma, Een onderzoek naar de manier waarop musea hun banden met de fossiele brandstofindustrie legitimeren en hoe zij omgaan met de kritiek op deze banden. Masterscriptie van Lynn van Ewijk, februari 2021.