Kunst op Zondag | Monumenten voor de toekomst

Vandaag het laatste deel van ons drieluik over ‘monumentaal herdenken’. In het eerste deel vroegen we welke monumenten op u een grote indruk maken. Het tweede deel draaide om de vraag welke monumenten aan verandering of verwijdering toe zijn. Vandaag het laatste deel met voorstellen voor toekomstige monumenten.

‘Historic England’, een organisatie voor behoud van het Engelse erfgoed, schreef een competitie uit voor nieuwe manieren van herdenken en herinneren en selecteerde uit alle inzendingen tien voorstellen. Eén daarvan zou redelijk snel toepasbaar kunnen zijn bij monumenten en standbeelden die verwijzen  naar een discutabel verleden: A Long Shadow Over London (details op de website van de ontwerpers).

Stel je voor dat bij elk standbeeld van Jan Pieterszoon Coen (verantwoordelijk voor de genocide op de Banda eianden) vanaf de sokkel een strook tegels als een schaduw over de grond ligt. Daarop de namen van de slachtoffers die Coen heeft gemaakt.  Zo hoeft het standbeeld dus niet weg, maar krijgt het de juiste context.

Er is een vrij eenvoudige manier om een geschiedenis, met alle lichte en zwarte kanten, in alle volledigheid te ‘monumenteren’.

Mooi voorbeeld: de ‘Great Wall of LA (Los Angeles)’.

Van sommige standbeelden staan tientallen replicas over heel de wereld. Zo ook van het Vrijheidsstandbeeld in New York. Van 1887 tot 1945 stond een replica in het Vietnamese Hanoi.  De in Vietnam geboren Danh Vō maakte ‘We the people’,  een replica van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld, maar dan in 300 stukjes. Die werden verspreid over de wereld tentoongesteld.

…

Het idee was dat mensen zo aan het denken gezet konden worden over de iconografie van het Westerse vrijheidsidee. Wij stellen dus monumenten voor die niet louter herdenken en herinneren, maar die ook uitlokken om na te denken over wat ‘vrijheid voor iedereen’ eigenlijk is.

Het herdenken en herinneren zou ook plaats kunnen vinden bij andere monumenten dan tot nu toe het geval is. De Verenigde Naties bezit een aantal kunstwerken (ook op meerdere plekken in de wereld te zien), die zich daar goed voor kunnen lenen.

De Nationale 4 mei herdenking zou voortaan plaats kunnen vinden bij een replica van de ‘Non Violence’-sculptuur.

Of bij het ‘Van zwaarden tot ploegijzers’-monument.

Gelukkig begint er een beetje verandering te komen in het aantal monumenten die refereren aan tot voor kort onderbelichte geschiedenis. Monumenten ter herdenking van (de afschaffing van) de slavernij staan al in Amsterdam, Middelburg, Rotterdam en Haarlemmermeer. In Tilburg komt zo’n monument in het Vrijheidspark. Maar in Den Haag wil het gemeentebestuur geen monument plaatsen omdat er te weinig interesse voor is.

Slavenarbeid heeft ons rijk gemaakt, dus daar mag wel een monumentje meer voor zijn. Het eerder genoemde ‘Historic England’ koos ook voor het monument ‘The Discarded Children’ van  Kunyalala Ndlovu. Een monument voor de zgn. Home Children,  kinderen uit arme gezinnen die van huis werden gestuurd en elders in de wereld te werk werden gesteld.

Een fenomeen dat op grote schaal plaatsvond, niet alleen in de UK, maar ook in Zwitserland. Tot op vandaag lopen kinderen uit arme gezinnen het risico ontheemd te raken omdat ze elders moeten werken. Het wordt hoog tijd voor een monument voor, of beter tegen, kinderhandel.

Meer monumenten voor mensen die hebben bijgedragen aan vrijheid (in brede zin). In Boston worden met de Boston Women’s Memorial de vrouwen geëerd die met hun progressieve ideeën bij hebben gedragen aan sociale veranderingen.

De beeldengroep is onderdeel van de ‘Boston Women’s Heritage Trail’, een wandeltocht langs plekken die belangrijk waren voor de vrouwengeschiedenis van Boston. Wat jammer dat in Nederland er nog geen route is langs de standbeelden van Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker, maar dat kan nog komen als er ook beelden zijn gemaakt van Titia van der Tuuk, Joke Smit (waar wel een monument voor is) en natuurlijk Dolle Mina.

Verandering, en zeker de weg naar vrijheid, is een lange weg waar veel mensen een rol hebben gespeeld. Het monument de ‘Long March to Freedom’, onderdeel van het National Heritage Monument, is een eerbetoon aan 400 mensen die bijgedragen hebben aan de bevrijding en democratisering van Zuid Afrika. Op moment van dit schrijven zijn nog maar 100 beelden gerealiseerd. Een monument in ontwikkeling dus.

Ach, er zijn teveel mensen om op te noemen, die een monument verdienen. Dan maar eentje voor alle mensen. ‘All Power to All People’ van Hank Willis Thomas was een tijdelijk monument in Philadelphia. Het is één van de projecten van Monument Lab, een organisatie die sinds 2012 onderzoekt welke nieuwe beelden recht doen aan Philadelphia’s sociale geschiedenis.

Leven is samenleven en de geschiedenis daarvan komt niet tot stand door individuele heroïsche grootheden. En wat de monumenten betreft: “Quality should be attributed tot human beings, not to things.”

Een citaat van Antonio Gramsci. Kunstenaar Thomas Hirschhorn bedacht in 2013 het Gramsci Monument in New York. Een tijdelijk paviljoen met een theater, expositieruimte, atelier, bibliotheek en een bar, alles gebouwd en geëxploiteerd door de bewoners van Forest Houses, een huisvestingsproject in de wijk de Bronx. Een sociaal monument dat net zo goed ‘Gramsci beter begrepen’ had kunnen heten.

Tot slot:  een monument voor de toekomst, dat pijnlijk duidelijk maakte dat je zelf het volgende slachttoffer kan zijn als je niet de juiste politiek keuzes in het stemhokje maakt. In de aanloop naar verkiezingen in 2015 stelde een organisatie van Palestijnse en Istraëlische families die famlieleden verloren aan het voortdurende Midden-Oosten conflict, ‘Monument to the future victims of the conflict’ op.

Het is natuurlijk van een ongeoorloofde beïnvloeding  als we bij elke verkiezing dat soort monumenten oprichten, maar een monument van die strekking (“dit zijn de slachtoffers als er niets verandert”) zou net zo lang opgesteld moeten staan tot conflicten de wereld uit zijn.

Op de afbeelding boven dit artikel het monument Remember Them: Champions for Humanity Monument in Oakland, California (USA). Mogen we zoiets op de Dam?