Kunst op Zondag | Memento mori

Memento mori. De Latijnse spreuk die, vrij vertaald, de oproep inhoudt je dood in je agenda te zetten. Tegen beter weten in leven we als onsterfelijken. We denken meestal pas aan de dood als die zich aandient.

Jaarlijks sterft ongeveer 0,83% van de bevolking. Vorig jaar overleden bijna 141 duizend personen. Niet iedereen is daar even goed op voorbereid. Dat kan voor nabestaanden dubbel akelige gevolgen hebben. Naast het verdriet moet men aan de slag met de vormgeving van de uitvaart.

Gaats het om de muziek bij het ceremonieel, dan lijkt dat geen probleem. Dat bewezen lezers van Sargasso, toen collega Steeph naar hun uitvaartmuziek vroeg. Maar hoe zit het met de doodskist? En wordt de nagedachtenis nog op andere manieren vorm gegeven? Wordt het een grafzerk of een urn? Waar gaan je stoffelijke resten heen?

Je kunt dat aan de overlevenden overlaten, maar waarom het niet bij leven en welzijn met elkaar afgesproken? Niet alleen muziek, ook beeldende kunst kan je uitvaart tot een mooie gedenkwaardigheid maken.

De kist.

Laat een meubel maken, dat later als kist kan dienen. Kunstenaar/meubelmaker Pim Felen ontwierp een aantal ‘kistkasten’.

Pim Felen – De vuursalamander.

Maak een statement met je kist. De Amerikaan John D. Ricker heeft het niet zo op het effect van vuurwapens. Dat toont hij met een doodskist, gemaakt van vernielde wapens.

John D. Ricker – Coffin made of crushed, rusty guns.

Urnen.

Elk jaar stijgt het aantal crematies. Als de trend zich voorzet zal dit jaar 60% van de overledenen worden gecremeerd. Wie de as wil bewaren kan bij keramisten en pottenbakkers terecht voor een artistieke urn.

Daniëlle van Assema – ‘De harde werker’.

Gedenktekens.

Het graf als laatste rustplaats lijkt dus langzaam te verdwijnen. Wie daar nog aan hecht en het geld er voor beschikbaar heeft, kan kiezen uit grafstenen, zerken of misschien wel een heus monument. Van oudsher zijn het vooral beeldhouwers die met hun werk het uiterlijk van begraafplaasten mede bepalen. Maar ook kunstenaars uit andere disciplines wagen zich aan graftekens.

Een groep kunstenaars uit heel Nederland werkt samen in de Stichting Memento. Zeven van hen hebben in 2006 op eigen kosten voor gedenktekens gezorgd op wat eerst anonieme graven van overleden asielzoekers waren.

Det Smeets – Gedenkbeeld voor Hassan Omar.

Wat opvalt aan de nieuwe gedenktekens is dat het rustieke zwart, grijs en wit plaats maakt voor veel kleurrijker werk.

Chris Visser – grafmonument muziek.

Een grafsteen, een zerk of monumentje is een tastbare, visuele plek om in gedachten bij de overledene stil te staan. De zich ‘kunsteboer’ noemende William van de Velde kreeg een mooie opdracht. Hij mailde ons: “Een mevrouw haar laatste wens was een stoel op haar graf om de gewoonte van vrienden en familie, om bij haar hun ei kwijt te raken, te laten voortbestaan. De familie was al een jaar op zoek naar een kunstenaar en zag ineens mijn stoel (engelestoel, want als je zit krijg je engelen vleugels). Zij hebben later gevraagd of ik de grafsteen ook wou ontwerpen. In de grafsteen zijn kloostermoppen verwerkt van haar eigen geboortehuis. Zij had de stenen haar hele leven overal meegesjouwd”.

William van de Velde – grafmonument.

Wie weet zorgen technologie en nieuwe media wel voor ‘leven na de dood’ waarbij je in gesprek kunt met de overledenen of er mee kan twitteren. Ideeën genoeg. Zoals de digizerk, de E-tombe of de RosettaStone Microchip. Misschien zit er wel toekomst in de wat lugubere Necrocam (een webcam in de kist, waardoor het ontbindingsproces is te volgen). Gaat digitaal overleven het helemaal worden?

Daniel Incandela – interactief graf.

Begraafplaats.

Je kunt dus ook na je dood een steenje bijdragen aan de funeraire cultuur. Soms worden kunstenaars betrokken bij het ontwerp van een nieuwe begraafplaats. Jouw steen of zerk kan toegevoegde kunst zijn.

Maar wat als begraven zijn beste tijd heeft gehad? Dan rest kunstenaars weinig anders dan de niet meer functionerende begraafplaatsen in ere te houden. Zoals de door kunstenaar Kees Kasbergen ingerichte kerkhof-galerie en beeldentuin Overweersepolderdijk in Purmerend. Of Huis te Vraag, een voormalige begraafplaats dat in 2009 tot cultuurhistorisch monument is benoemd.

Ook aardig is het in 2004 begonnen project Op Hoogte Gedacht, een project met hedendaagse beeldende kunst bij de restauratie van een aantal oude Groninger kerkhoven, met onder andere een fraai knekelmonument van Jan Kuipers.

Wordt jouw overlijden ook een kunstproject?