VERSLAG - Het 150-jarige Groninger Museum viert feest met bijzondere verhalen en exposities. Ken jij het verhaal van zes studenten (waarvan vijf geneeskunde-studenten) die in 1896 in zes weken tijd een grote Van Gogh tentoonstelling organiseerden? Ze verzamelden maar liefst 128 werken van Vincent. De meeste doeken kwamen gewoon verpakt in kisten per trein naar het noorden. Dit verhaal en de invloed van Van Gogh op de latere Ploeg-groep wordt nu verteld in het Groninger Museum.
Hoe van Gogh in Groningen kwam © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
Aanzet tot deze expositie
Kunsthistorica Mariëtta Jansen wist wel dat er in 1896 een grote van Gogh tentoonstelling in Groningen was geweest. Maar de details kende ze niet. Als conservator van de Ploeg en twintigste-eeuwse kunst van het Groninger Museum, was haar opgevallen dat in veel schilderijen van de Ploeg-kunstenaars, invloeden van Van Gogh te zien waren. Ze wilde weten hoe dit zat en ging op onderzoek uit. Ze ging op zoek naar financiering voor het onderzoek en toen dat geregeld was, werden haar museale werkzaamheden tijdelijk overgenomen door collega’s. Vijf jaar werkte ze aan dit onderzoek en daarin speelde de van Gogh tentoonstelling van 1896 de centrale rol. Zes studenten huurden de bovenzaal van wat het oude Groninger Museum en wilden daar eigentijdse kunst laten zien.
1896: de grootste Van Gogh tentoonstelling in ons land
en dat amper zes jaar na Vincent’s overlijden.
Muurcartoon van Mirjam Vos (l) , en r. sfeerbeelde van de moderne stad Groningen in 1896 © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
Wat is er nu te zien?
In de acht expositiezalen wordt het verhaal verteld van de ontwikkeling van Groningen tijdens de eeuwwisseling van de 19de naar de 20ste eeuw. Striptekenaar Mirjam Vos heeft een prachtige collage geschilderd van de totstandkoming van de Van Gogh tentoonstelling van 1896. Let ook even op de speciaal ontworpen gordijnen. In de eerste zaal krijg je een indruk van het fin de siècle in Groningen. De transitieperiode van Groningen richting een moderne stad met tram, gasverlichting en de universiteit. Hier hangt een van Mesdag ‘de Hoge der A met visbanken in Groningen’ (1879) om ons te laten zien, hoe er in die dagen werd geschilderd. De zes studenten willen de donkere Haagsche School achter zich laten en de Groningers de moderne schilderkunst laten zien. Naast de moderne schilderkunst, zie je ook de ontwikkeling van de fotografie die ook in deze periode plaats vond.
Sfeerbeeld van zaal 2, de Toorop tentoonstelling in Groningen © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
Jan Toorop en tijdgenoten
In totaal hebben de studenten in een periode van december 1895 tot en met april 1987 maar liefst acht tentoonstellingen georganiseerd. Allemaal met de intentie werk van hedendaagse kunstenaars naar het Noorden te brengen. Twee van de acht met werk van Van Gogh en een grote expositie met werk van Jan Toorop (1858-1928). Aan Toorop is de tweede zaal gewijd. Van Jan Toorop wisten de studenten maar liefst 114 werken in Groningen te krijgen. In elke zaal wordt de kunst van die dagen gecombineerd met instrumenten die aan de universiteit werden ontworpen. In de derde zaal staan Johan Thorn Prikker (1868-1932) en de Symbolisten centraal. Via de hal met historische foto’s van studenten in die dagen, lopen we de ruimte in met werk van Theo van Hoytema (1863-1917). Van Hoytema is onder andere bekend vanwege zijn litho’s van dieren en planmotieven in de art nouveau-stijl. In deze zaal hangen ook enkele affiches van de Franse kunstenaar Henri Toulouse-Lautrec (1864-1901).
Hoe van Gogh in Groningen kwam © foto’s en collage Wilma Lankhorst.
De Van Gogh zaal
Het hart van de tentoonstelling is volledig gewijd aan de expositie van 1896. In het midden is een open cirkel met banken gebouwd met het in centrum de foto van Johanna Van Gogh-Bongers. In 1901 is de weduwe van Theo van Gogh (1857-1891) hertrouwd met schilder Johan Cohen Gosschalk (1873-1912). Daarom zie je haar hier mede onder die naam. In de zaal hangen elf schilderijen van Van Gogh en tientallen tekeningen en inktprenten. In het hart van de zaal kun je zestig doeken (geprint op vilt) zien die in 1986 ook in Groningen te zien waren.
Sfeerbeeld zaal van de professoren © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
De zaal van de professoren
In de zaal van de professoren zie je enkele wetenschappers die in het fin de siècle in Groningen werkten. Er hangt ook een opgeblazen foto van de huiskamer van de familie Moll. Links in de hoek zie je nog een stukje van Van Gogh Tuin in Arles. Hier komen we ook de later kunstpaus H.P. Bremmer tegen. In zijn tweede Groningse periode (1899-1907) gaf hij les (o.a. in zijn eigen lespraktijk) op het gebied van de beeldende kunst. In die dagen schilderde en tekende Bremmer zelf ook nog. Verschillende Groningse hoogleraren en hun partners volgden de kunstlessen bij Bremmer. In deze zaal hangt ook Charley Toorop’s groepsportret van H.P. Bremmer en zijn vrouw waarbij ze omringd worden door kunstenaars uit hun tijd (1936-1938)
Ontdek de invloed van Van Gogh op De Ploeg-kunstenaars © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
Van Gogh en De Ploeg
Na de professoren volgen de leden van De Ploeg. In deze zaal zie je verschillende Van Gogh thema’s terugkomen bij leden van De Ploeg: de zaaier, landarbeiders, Vincents stoel in de versie van Jan Wiegers en zonovergoten akkers.
In de laatste zaal zie je hoe Van Gogh kunstenaars anno 2024 nog steeds inspireert. © foto’s en collages Wilma Lankhorst.
Zonnebloemen en eigentijds werk
In de laatste zaal hangen verschillende doeken met zonnebloemen, geïnspireerd door Van Gogh. De Ploegleden, Jan Altink, Hendrik Werkman, George Martens, Jan Wiegers en Johan Dijkstra, schilderden in die dagen hun versie van de zonnebloem. Van Jan Wiegers hangt hier ook zijn versie van de slaapkamer die hij voor Kirchner (1925) schilderde. Op de laatste wand hangen drie werken van schilders van nu. Helen is meebewegen-opnieuw huiswaarts (2024) van Tosja van Lieshout (Tilburg, 1999). Zij won in 2020 de Van Gogh Air Prijs. Geïnspireerd door Van Gogh schilderde Shivangi Kalra (Dehli, 1998) haar witte kamer in Groningen (2023). Het derde en laatste werk is van Sara van Vliet (Baarn, 1998). Haar werk heet Voorzichtigheid (oleander 2023-2024). En zo komen we weer in het heden terug.
Hoe van Gogh in Groningen kwam is nog tot en met 5 mei 2025 te zien in het Groninger Museum. Kijk hier voor de details. MK=geldig.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Groningers Museum, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.