Kunst op Zondag en de vrouwen in onze musea

ACHTERGROND - Met het oog op Internationale Vrouwendag op 8 maart a.s. ging ik voor Kunst op Zondag op zoek naar vrouwelijke kunstenaars die je nu kunt zien in de Nederlands musea. Na jaren van museale droefenis door een zeer beperkt aanbod van vrouwelijke kunstenaars, begint 2023 hoopvol. En als slagroom op de taart organiseert een team van het Rijksmuseum op 7 maart a.s. het symposium ‘Vrouwen van het Rijkmuseum’. Hier volgt een overzicht van tentoonstellingen van vrouwelijke kunstenaars die je nu in de Nederlandse musea kunt zien.

Suze Robertson (vandaag, 5 maart, voor het laatst)

Kunstenaar Suze Robertson na 100 jaar in de schijnwerper

Museum Panorama Mesdag (Den Haag) heeft kunstenaar Suze Robertson Suze Robertson Toegewijd. Eigenzinnig. Modern.  (1855-1922) in de schijnwerper gezet. Het is dit jaar 100 jaar geleden dat deze toegewijde, eigenzinnige, moderne Haagse schilder overleed. De overzichtstentoonstelling telt maar liefst 75 werken van haar. Voor velen is ze nog een relatief onbekende kunstenaar, na een bezoek aan Panorama Mesdag zul je haar en haar werk nooit meer vergeten. Je hebt(helaas) alleen vandaag nog voor deze mooie tentoonstelling. Voor wie vandaag niet naar Den-Haag/Scheveningen gaat, hier een link om mijn kennismaking met Suze Robertson te lezen.

Stap in de kraaan met Raphaela Vogel

Een sportwagen met kattenogen, dierenhuiden met kennisschema’s, giraffen die een kar met een fallus trekken. In welke wereld stap ik nu binnen in Museum De Pont in Tilburg? Het is de dwaalwereld van de Duitse kunstenaar Raphaela Vogel. Ze trok vorig jaar veel bekijks op de Biënnale van Venetië. Tilburg heeft de Europese primeur met Vogel’s eerste overzichtstentoonstelling (2011-2022) getiteld Kraaan. Stap in de kraaan en draai rond in de wereld van de rijzende ster Vogel. Het is alsof een zwerm vogels bezit heeft genomen van het museum. Zowel de wolhokken (van de voormalige wolspinnerij waarin De Pont is ondergebracht), als het centrale plein, verschillende filmzalen en de nieuwe vleugel zijn door de werken van Vogel in beslag genomen. Bij binnenkomst krijgt iedere bezoeker een zaalboekje met een plattegrond, foto’s van de kunstwerken en wat achtergrondinformatie.

KRAAAN van Raphaela Vogel is t/m 27 augustus 2023 te zien in De Pont in Tilburg.

Sofonisba Anguissola in Rijksmuseum Twenthe

Het Nederlandse Rijksmuseum Twenthe (Enschede) presenteert de eerste solotentoonstelling in ons land van de Italiaanse schilder Sofonisba Anguissola. Een eeuw eerder dan Johannes Vermeer kreeg zij vele portretopdrachten. Net als Vermeer was Anguissola tijdens haar leven een legende. In Enschede zijn nu 25 van de 34 aan haar toegeschreven werken te zien. Hierin zijn drie ijkmomenten en locaties in haar leven, Cremona, Madrid en Sicilië, duidelijk herkenbaar. Het begint met een inkijkje in de familie. Vader, zussen en broer Asdrubale komen door portretten tot leven. Via het serene portret van zus Elena in een nonnenhabijt (ca. 1551) maak je de overstap naar het Spaanse Hof. Tijdens het hoogtepunt van de macht van de Spaanse Koning Filips II was zij hier 14 jaar lang werkzaam. In deze ruimte vind je ook een aantal zelfportretten. Hier hangt het nog nooit getoonde zelfportret achter een clavibord (1561) uit de Althorp, Earl Spencer Collection (Northamptonshire). De werken met religieuze thema’s sluiten de expositie af.

De tentoonstelling, Sofonisba Anguissola, portrettist van de renaissance is tot en met 11 juni te zien in 2023 in Rijksmuseum Twenthe. Deze expositie is een gezamenlijke productie van Rijksmuseum Twenthe en de Deense Nivaagaards Malerisamling.

Amsterdamse Joffers in Villa Mondriaan

 Kunstcriticus Albert Plasschaert heeft in 1912 de naam Amsterdamse Joffers geïntroduceerd. Hij vond het werk van de individuele kunstenaressen onderling te veel verschillen om ze één kunstenaarsgroep te noemen. De naam werd door vrouwen wel gebruikt om gezamenlijk te exposeren en zich staande te houden in de, door mannen gedomineerde, Nederlandse kunstwereld. In Museum Villa Mondriaan in Winterswijk is werk van verschillende Joffers te zien zoals: Ansingh, Bauer-Stumpff, Van den Berg, Bodenheim, Van Regteren Altena, Ritsema, Surie en Westendorp-Osieck. Zij leerden elkaar kennen tussen 1893 en 1908 op en rond de Rijksakademie in Amsterdam. Een aantal van hen studeerden daar tegelijk met Piet Mondriaan. De kunstmarkt en kunstgeschiedenis richtte zich in die dagen vooral op innovatie, zoals het werk van Mondriaan. De Joffers werden met hun figuratieve stillevens en portretten toen minder gewaardeerd door de (mannelijke) kunstcritici. Ondanks deze houding zie je in Winterswijk het werk van succesvolle kunstenaressen, die zich ook toen al onderscheidden in de mannelijke kunstwereld. Het team van Villa Mondriaan haalt de Amsterdamse Joffers uit de vergetelheid.

Je kunt de Amsterdamse Joffers en hun werk nog leren kennen tot en met 16 april 2023 in Villa Mondriaan.

Vrouwenpallet 1900-1950 in de Kunsthal

Na het Friese Drachten en het Brabantse Deurne is de Randstad nu ook klaar voor de vrouwen. In de tentoonstelling Vrouwenpalet, 1900-1950 kun je het werk zien van vierentwintig vooruitstrevende Nederlandse vrouwelijke kunstenaars. Je komt bekende en minder bekende schilders tegen. Naast namen als Charley Toorop, Jacoba van Heemskerck en Charlotte van Pallandt, leerde ik het werk kennen van Jemmy van Hoboken, Frieda Hunziker en Rebecca van Gelder. De kunstenaars delen naast het vrouwen zijn, hun talent, ambitie en de drang naar vernieuwing. Naast enkele werken van elke artiest, krijg je een beeld van hun leven, de keuzes die ze maakten, de obstakels en de kansen die ze zagen en pakten.

Vrouwenpalet 1900-1950 is nog t/m 10 april 2023 te zien in de Kunsthal in Rotterdam.
Nieuw: De Kunsthal is nu ook op maandag geopend.

Hafiz

Beknopt qua omvang, maar veelzeggend qua beeld is de fotoserie Hafiz van de Turkse fotograaf Sabiha Cimen (1986). Als jong meisje bezocht Cimen zelf de Koranschool. Als fotograaf ging ze terug om de meisjes in beeld te brengen die anno 2022 op deze scholen de Koranverzen uit hun hoofd leren. De studenten studeren voor de titel ‘hafiz’ waarmee ze ‘hoeders van de Islam’ worden. Je ziet krachtige portretten afgewisseld met alledaagse belevenissen van jonge vrouwen op school. Cimen wilde met deze serie de eigenheid en het avontuurlijke karakter van de jonge vrouwen vastleggen. Ze verwijst ook naar haar eigen tijd op de Koranschool.
Voor haar debuutfotoboek Hafiz heeft Sabiha Cimen vorig jaar de First Photobook Award ontvangen tijdens de Paris Photo Fair 2022.

De fototentoonstelling Hafiz is nog tot en met 7 mei 2023 te zien in de Kunsthal in Rotterdam.

Women street art in Museum STRAAT

Op het NDSM-eiland in Amsterdam staat het eerste en enige street art museum van ons land: Museum STRAAT. Gemiddeld hangen hier 160 kunstwerken gemaakt door de top van de nationale en internationale street art wereld. Op dit moment is er een speciale selectie te zien van werken van vrouwelijke street art en graffitikunstenaars. Het museumteam wil thema’s als gelijke kansen, duurzaamheid en educatie graag versnellen, Women in Street Art is het eerste concrete project dat het team van STRAAT samen ABN_AMRO realiseert. Tot en met 28 mei 2023 zet STRAAT vrouwelijke straatkunstenaars in de schijnwerpers met onder meer een presentatie in de collectie. Klik hier voor eer informatie.

De eeuw van Juliana in de Nieuwe Kerk

Geen kunstenaar, maar wel een vrouw die zich tijdens haar leven en regeerperiode heeft ingezet voor vrouwen: oud-koningin Juliana. Als je over de drempel loopt in De Nieuwe Kerk in Amsterdam, stap je in de eeuw van Juliana. 75 Jaar na de inhuldiging van de oma van Koning Willem Alexander is de tentoonstelling ‘De eeuw van Juliana’ hier nu te zien. Haar dochters waren als tieners aanwezig bij de inhuldiging van hun moeder als koningin in 1948, ze regeerde tot 1980. Haar oudste dochter, nu (weer) prinses Beatrix opende de tentoonstelling. Ook Anna Roosevelt, kleindochter van de voormalige Amerikaanse president Franklin Roosevelt en first lady Eleanor Roosevelt was hierbij aanwezig. In deze tentoonstelling krijg je een beter beeld van de oud-koningin. Het zijn ditmaal niet de zoetsappige foto’s van Bernhard die je ziet. Maar een vrouw die weet wat ze wilde, maar lang niet altijd de kans kreeg om haar wensen en idealen om te zetten in daden.

‘De eeuw van Juliana, een koningin en haar idealen’ is nog tot en met 10 april 2023 te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. De expositie is ook op maandag open en gratis te bezoeken met de Museumkaart

7 maart: Symposium Vrouwen van het Rijksmuseum

Op dinsdag 7 maart a.s. organiseert het team van het Rijksmuseum in Amsterdam, het jaarlijkse symposium over vrouwen in de kunst. Dit jaar wordt nader ingegaan op het eigen onderzoek ‘vrouwen van het Rijksmuseum’. In het onderzoek wordt naar antwoorden gezocht op de volgende vragen: Welke rol hebben vrouwen gespeeld in de Nederlandse geschiedenis en hoe uit zich dat in de Rijksmuseumcollectie? Het onderzoek wordt uitgevoerd in de periode 2021-2024.
Je kunt je tegen betaling van € 20 aanmelden voor een online link om zo het symposium op een zelf te kiezen locatie mee te maken.

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van de genoemde musea, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.