Kunst op Zondag | Artificieel intelligent plagiaat

ChatGPT pleegt plagiaat. De artificieel intelligente tekstrobot is leuk in het nieuws geweest (ook bij Sargasso). Van complimenten over hoe vlot er een redelijk aardige tekst uit komt, tot waarschuwingen over misbruik (bijvoorbeeld studenten die hun proefwerk door ChatGPT laten maken).

Maar tot nu toe is niemand nog op het idee gekomen ChatGPT (of de ontwerpers en eigenaars daarvan) voor de rechter te slepen wegens plagiaat. Bij AI-tools voor beeldende kunst, waar je ook met een paar woorden je eigen meesterwerkje kan maken, is dat sinds kort wel aan de orde.

De Amerikaanse kunstenaars Sarah Andersen, Kelly McKernan en Karla Ortiz hebben een rechtszaak aangespannen tegen de makers van de kunstgeneratoren Stable Diffusion, de Discord-interface van Midjourney en het internetplatform DeviantArt, dat de AI-kunstgenerator DreamUp maakt.

De kwestie: de kunstgeneratoren schenden de auteursrechten van de kunstenaars.  De software maakt immers gebruik van  auteursrechtelijk beschermde werken van miljoenen kunstenaars.

Hoe een rechter volgens de Amerikaanse wetgeving daar over zal oordelen is gissen. Maar een voorzichtige proef op de som laat zien dat ze wel degelijk enige kans hebben. En dat kan de makers van de AI-kunstgeneratoren een flinke duit aan schadevergoeding gaan kosten.

Deze ‘Nighthawks’, gemaakt met Stable Diffusion…

… heeft overeenkomsten met het originele werk van Edward Hopper:

Hier lijkt het wel of Anish Kapoor een Jeff Koons doet, of andersom:

Het heeft in ieder geval; veel overeenkomsten met de stijl van dit werk van Anish Kapoor:

Ook herkennen we er sterk de stijl van Jeff Koons in, onder andere te zien in dit werk:

Stable Diffusion geeft na een opdracht vier afbeeldingen. Na de opdracht ‘Drip Painting in the style of Jackson Pollock’ kregen we deze suggesties:

Leuke Drip Paintings, maar Stable Diffusion komt dus met veel kleurrijker opties op de proppen, dan bijvoorbeeld deze Drip Painting (Autumn Rhythm Number 30, 1950) van Jackson Pollock:

Maar is het plagiaat? Of is hier meer sprake van toevallig overeenkomstige stijlkenmerken? Ook een kunstenaar die geheel eigenhandig werk maakt, zou zomaar iets kunnen maken dat sterk op ander bekend werk lijkt. Onze hoofden zitten immers boordevol geschiedenis en hou dan maar eens origineel werk en zelf bedachte beelden uit elkaar.

Kijk maar eens naar het werk van een van de aanklagers. De acryl gouache schilderijen van Kelly McKernan hebben in ieder geval aardige overeenkomsten met art nouveau en de bekende ‘slaolie-stijl’ van (bijvoorbeeld) Jan Toorop.

Citaat of plagiaat

Kunst is altijd een reproductie van iets anders, schreven we in Citaten en covers. De talloze parodieën op de Mona Lisa schenden het auteursrecht van Da Vinci niet, omdat de man al lang voor de termijn van wettelijke regelgeving is overleden. Zou hij nu nog leven, dan maakt hij wellicht kans op een paar euro copyrightvergoedingen voor zijn Mona Lisa.

Maar als een kunstenaar inspiratie vindt in een vaas met bloemen, een dode haas, een kerkinterieur of wat dan ook, waarom dan ook niet in andere kunstwerken. De vrijheid van inspiratie zal toch niet beperkt zijn tot een paar blikken soep?

In Tussen nep en kitsch schreven we:

Van kunst en kunstenaars verlangen we die authenticiteit. Maar waarom? Lijken de landschappen van de oude Hollandse meesters niet erg op elkaar? Toch spreken we niet van plagiaat. Landschappen, stillevens, dagelijkse taferelen, het zijn genrestukken en dat zoveel oude meesters hetzelfde genre beoefenden, maakt ze niet tot copycats.

De rechtszaak in Amerika komt niet uit de lucht vallen. Al langer protesteren kunstenaars, ontwerpers en illustratoren tegen met AI gemaakt kunst. Is met die digitaalwijze jeugd van tegenwoordig, het ‘dat kan mijn  kind ook’ ineens een levensechte bedreiging voor de professionele kunstenaar?

Dat is broodnijd. Begrijpelijk, maar nog geen schending van auteursrechten. De rechter die hierover moet oordelen zal inzage moeten hebben in de databases achter de kunstgenatoren om te zien of er copyright beschermd materiaal in zit. En dan nog: waarschijnlijk maken de drie kunstenaars alleen gelijk als er ook werk van hen in de database zit.

De rechtszaak

Bij een tekstgenerator als ChatGPT is het, lijkt mij, ondoenlijk om plagiaat te ontdekken. En omdat er op met AI gemaakt werk geen copyrigths kunnen berusten (lees van jurist Arnoud Engelfriet eens dit en dat), kunnen we uit de eerste verkennende zitting van de zaak in Amerika deze transcriptie wel overnemen….

Rechtbank: Zitting van de rechtszaak Sarah Andersen, Kelly McKernan en Karla Ortiz tegen Stable Diffusion, Midjourney en DeviantArt. Rechter John Doe presideert.

Advocaat Matthew Butterick (voor de klagers): Dank u, edelachtbare. Mijn cliënten, Sarah Andersen, Kelly McKernan en Karla Ortiz, zijn professionele kunstenaars die hun levenswerk hebben geïnvesteerd in het creëren van unieke kunstwerken. Helaas heeft de technologie van de tegenpartijen, Stable Diffusion, Midjourney en DeviantArt, hun levenswerk in gevaar gebracht door kunstwerken te creëren die sterk lijken op die van mijn cliënten, zonder hun toestemming of erkenning.

Advocaat David Smith (voor de verdediging): Dank u, edelachtbare. Onze technologieën, waaronder de kunstgenerator DreamUp, zijn bedoeld om kunstenaars te helpen bij het creëren van nieuwe ideeën en inspiratie. Er is geen sprake van inbreuk op de auteursrechten van de klagers, omdat de gegenereerde kunstwerken niet specifiek gericht zijn op de werken van de klagers en ook niet op een dergelijke manier worden gebruikt, dat de auteursrechten van de klagers worden geschonden.

Rechter Doe: Laten we beginnen met het bekijken van enkele van de gegenereerde kunstwerken. Advocaat Butterick, kunt u enkele voorbeelden laten zien van de kunstwerken van uw cliënten en hoe deze lijken op de gegenereerde kunstwerken?

Advocaat Butterick: Natuurlijk, edelachtbare. Hier ziet u een kunstwerk van mijn cliënt Sarah Andersen, genaamd “Ethereal Sunrise”. En hier hebben we een gegenereerd kunstwerk van de kunstgenerator DreamUp met dezelfde titel. Zoals u kunt zien, zijn de kleuren en compositie bijna identiek.

Rechter Doe: Advocaat Smith, hoe verklaart u deze gelijkenis?

Advocaat Smith: Edelachtbare, de kunstgenerator DreamUp gebruikt algemene stijlen en technieken die veel voorkomen in de moderne kunst. Het is niet ongebruikelijk dat er overlap is tussen verschillende kunstwerken.

Rechter Doe: Laten we verder gaan met het bekijken van meer voorbeelden.
(Getuigenverklaringen en bewijs worden ingediend en besproken)

Rechter: “Ik zal deze zaak overwegen en een uitspraak doen in de komende weken. Dit is het einde van de zitting.”

(ChatGTP voegde er geheel spontaan deze disclaimer aan toe: Houd er rekening mee dat dit een fictief transcriptie is, gebaseerd op een hypothetische situatie en niet gebaseerd op feitelijke informatie. Ook rechtszaken verlopen niet altijd zoals hierboven beschreven).