KSTn | Evaluatie Wet Uitbreiding Identificatieplicht

Ruim drie jaar geleden werd de Wet Uitbreiding Identificatieplicht van kracht. Vanaf dat moment moest iedereen boven de 14 jaar zich kunnen identificeren in de openbare ruimte als oom agent dat nodig vond. Bij het aannemen van de wet is gesteld dat na drie jaar er een evaluatie moest komen. Een eerste stap in de evaluatie is een rapport dat het ministerie van Justitie heeft laten maken. Dat verscheen afgelopen week (Big PDF alert!).
Minister Hirsch Ballin lichtte het toe. Conclusie: De wet voldoet prima in het helpen bij de rechtshandhaving.
Nu weet u inmiddels dat ik als een gek op alle privacy-gerelateerde onderwerpen duik. Dus u kunt vast voorspellen wat ik deed toen ik dat hoorde. Jawel, het rapport lezen. Alle 209 oersaaie pagina’s.
Hier mijn conclusie: vooral bij kleine vergrijpen is het middel uitgebreid ingezet. Dat leidt ertoe dat de overheid meer geld heeft verdiend omdat ze of nog een extra boete konden geven (geen ID aanwezig) of makkelijker de boete op de juiste plaats konden krijgen. Het heeft de administratie van de politie makkelijker gemaakt omdat er minder fouten in het bestand komen. Het grootste deel van de Nederlanders is inmiddels braaf een ID met zich gaan meesjouwen waardoor het aantal boetes weer daalt.
En last but not least: er is geen aantoonbaar effect op de criminaliteit of de veiligheid op straat.

De meeste media liepen gedwee achter Hirsch Ballin aan en penden over wat hij ze oplepelde. Alleen de Volkskrant was scherp.

Dan wat details voor wie daar zin in heeft.

Eerst even bij het begin beginnen. Uit het memorie van toelichting bij de wet in 2003:
“De regering is van oordeel dat de bestaande beperkte identificatieplichten niet meer toereikend zijn. Daarom moeten deze worden uitgebreid opdat de bestrijding van de criminaliteit en de rechtshandhaving doeltreffender zullen worden.”

Er waren dus twee doelen. Eentje ging over de rechtshandhaving, de ander over het bestrijden van de criminaliteit. Dit is in de debatten ook meerdere malen besproken. Ook terrorismebestrijding en de georganiseerde misdaad kwamen om de hoek kijken. En in het publieke debat heeft het zeker een rol gespeeld. Het ging niet zozeer over iets technisch als “rechtshandhaving” als wel over pakken van meer boeven.
Leest u gerust de stukken er nog eens op na in het dossier.

Interessant in deze context is de uitspraak van huidige vice-premier Rouvoet tijdens een debat:
“Tot nu toe is het voor mij nog niet aannemelijk gemaakt dat dit wetsvoorstel een daadwerkelijke meerwaarde oplevert. Ik zal aangeven waarom ik daarbij aarzelingen heb. Ik zeg er vast bij, zoals ook in het verslag staat, dat niet zozeer het punt van de inbreuk op de privacy ons doet aarzelen. Dat is in de huidige situatie met de mogelijkheden voor identificatieplicht en het vragen van een identiteitsbewijs al aan de orde. Die afweging hebben wij al gemaakt. Het is niet zozeer de uitbreiding die ons doet aarzelen over de privacy als wel de vraag of het een wezenlijke toevoeging is aan het instrumentarium van politie en justitie. Daar moet het om gaan, wil dit wetsvoorstel op onze steun kunnen rekenen. Tot nu toe ben ik er niet van overtuigd dat wij de burgers moeten opzadelen met een uitbreiding van de identificatieplicht met een toonplicht, die materieel uitwerkt als een draagplicht.
De heer Eerdmans zei dat de uitbreiding een instrument is voor vergroting van de effectiviteit. Dat valt nog te bezien. De minister heeft in antwoord op onze vragen gesteld dat je daarover eigenlijk geen prognose kan geven. Ook in het buitenland, waar al langer met zelfs een algemene identificatieplicht wordt gewerkt, zijn geen afzonderlijke evaluaties van het instrument bekend. Wij weten dus niet of het effectief zal zijn. Het is een beetje een schatting dat het ons zou kunnen helpen. Het wordt niet aannemelijk gemaakt in de stukken.”

De CU stemde uiteindelijk tegen. En ze stipten terecht het punt aan dat niet aangetoond kon worden dat het een significant effect zou hebben op de criminaliteit. Nu dat nog steeds niet zo is, ben ik benieuwd wat de CU, als regeringsdeelnemer, straks in de Tweede Kamer gaat zeggen.

Goed, dan het rapport zelf. Belangrijkste punt van kritiek is dat het zich alleen gericht heeft op de mensen politie en justitie zelf. En als je die vraagt of ze er wat aan hebben, is het antwoord vanzelfsprekend:
“Op basis van dit onderzoek kan worden geconcludeerd dat de WUID volgens opsporingsambtenaren toegevoegde waarde biedt voor de taakuitoefening.”

Kijkt u gerust op pagina 45 van het rapport naar alle onderzoeksactiviteiten. Daar staan alleen navelstaarderige zaken tussen en bovendien geen enkele activiteit naar het bepalen van het effect van de wet op de criminaliteit.
Dat kan als je de onderzoeksvraag lekker eng formuleert en niet naar de werkelijke intentie van de wet kijkt:
“De belangrijkste ratio achter de uitbreiding van de identificatieplicht was dat de opsporingsambtenaren en toezichthouders moeten kunnen weten met wie ze van doen hebben in het kader van hun redelijke taakuitoefening. Als personen ter verantwoording worden geroepen voor hun gedrag, moeten ze niet meer anoniem kunnen blijven. Als burgers weg kunnen komen met het opgeven van een willekeurige naam, zonder dat dit geverifieerd kan worden of gevolgen heeft, wordt de effectiviteit van de handhaving en het gezag van de opsporingsambtenaar of toezichthouder beperkt.”

Maar wanneer is handhaving effectief? Als er meer boetes uitgedeeld kunnen worden of als de criminaliteit erdoor daalt?

Heel aardig is dan ook dit stukje waarin fijn een uitzondering wordt gemaakt die de meeste Nederlanders nooit te horen zullen krijgen (anders blijven ze misschien niet slaafs genoeg):
“Het wetgevingsproces van de WUID is in een stroomversnelling geraakt na gepercipieerde bedreiging van de nationale veiligheid. Dit onderwerp is expliciet aan de orde geweest in de behandeling van het wetsvoorstel. Met betrekking tot bestrijding van zware georganiseerde criminaliteit (inclusief terrorisme) werden geen substantiële effecten verwacht. De effectiviteit van de wet op dit punt heeft wel onderdeel uitgemaakt van het debat in de Tweede Kamer.”

En dan een stukje regelrechte oplichting (blz 184):
“De WUID draagt bij aan de handhaving van de openbare orde, omdat personen bij dreigende wanordelijkheden vaker uit de anonimiteit worden gehaald. Het blijkt dat de WUID daadwerkelijk wordt gebruikt voor het in kaart kunnen brengen van (jeugd)groepen die regelmatig overlast veroorzaken, in het bijzonder in de grootstedelijke korpsen. Hierdoor vindt preventie van overlast in de publieke ruimte plaats.”

En weet u hoe de preventieve werking is aangetoond? Niet! Nou ja, ze hebben het de ambtenaren gevraagd. En natuurlijk zeiden die ja. Maar niemand die het gemeten heeft of de jeugdigen in kwestie eens goed ondervraagd heeft om te bepalen of het effect had op hun gedrag.

Nog een leuk stukje uit het rapport:
“In de praktijk blijken zowel gebruikers als burgers zich goed bewust van de leeftijdsgrens van 14 jaar. Jongeren van 14 en 15 jaar blijken vaker een identiteitsbewijs bij zich te hebben en lijken de identificatieplicht (zoals blijkt uit de boetebetalingsbereidheid) beter te accepteren dan personen ouder dan 16 jaar. Een kleine meerderheid van de opsporingsambtenaren zou de leeftijdsgrens graag op 12 jaar stellen. Dit is vooral ingegeven vanuit een veranderend criminaliteitsbeeld.”

Daar zal het CDA blij mee zijn. Die wilde in de oorspronkelijke wet eigenlijk al de leeftijd op 12 zetten. Maar los daarvan lees ik hier het volgende uit: je kunt de bevolking niet vroeg genoeg beginnen met indoctrineren. 14 en 15 jarigen zijn nog goed te doen, daarna wordt het lastig. Dus liever eerder beginnen zodat ze het straks heel gewoon vinden dat ze altijd een persoonsbewijs met zich mee moeten dragen. Lekker dociel, zo heeft de macht dat graag.

Goed, wie denkt dat er straks een echt debat over dit onderwerp komt en dat de wet misschien afgeschaft wordt is een beetje lost. De grote partijen zitten op dit punt nog steeds op dezelfde lijn, ook al zijn er geen feiten die hun ideeën kunnen onderbouwen. En verder is het belangrijk je te realiseren dat deze wet een zeer belangrijke basis is voor andere wetten die nog moeten gaan komen. Het recente gedoe rondom identificatie bij het stemmen was al een voorbode. Daarin was de argumentatie immers ook “je moet toch al een ID bij je hebben, dus wat maakt het uit”. Zo zullen er steeds meer wetten en regels komen die er vanuit gaan dat je een persoonsbewijs met je meedraagt en ten alle tijden kunt laten zien. En dan kan die wet dus nooit meer ongedaan gemaakt worden.

Even voor de volledigheid de oorspronkelijke stemmingen erbij gehaald:
Stemming Tweede Kamer:
Voor: CDA, PvdA, D66, LPF, VVD.
Tegen: SGP, CU, SP, GroenLinks

Stemming Eerste Kamer:
Voor: D66, CDA, LPF, VVD, OSF en de PvdA minus drie leden.
Tegen: SP, GroenLinks, de SGP en de ChristenUnie (behoudens het lid Schuurman), en de leden Witteveen, Hamel en Eigeman (PvdA).

Oh ja, ook leuk om te vermelden. Er was indertijd nog een motie om op voorhand wat evaluatiecriteria op te stellen. Iets met meetbare effecten en zo. Uiteraard werd deze motie verworpen. Stel je voor zeg!
 
 
En ik ga weer over tot de orde van de dag.
Mocht u uw ei kwijt willen bij de politiek naar aanleiding van bovenstaand stuk, gebruik dan de site van Mail de politiek.
KSTn = Selectie uit recente KamerSTukken.