De Kroonboekenclub | Bejegening van Christus door Gerard Walschap

Wat moet de elite eigenlijk met het volk? Hoewel er de hele tijd en naar hartelust gediscussieerd wordt over de elite en het volk, wordt die vraag eigenlijk nooit aan de orde gesteld. Iedereen heeft het maar de hele tijd over de ‘elite’ alsof dat een groepje anderen is die ongetwijfeld het slechtste voor hebben met ons, met het ‘volk’.

In de tijd dat Gerard Walschap zijn, ondanks de titel meeslepende, Bejegening van Christus (1935) schreef, was dat misschien nog anders. Of in ieder geval kun je die roman onder andere lezen als een overpeinzing over dat onderwerp.

Het boek, dat geschreven is in een tijd dat Walschap worstelde met de katholieke kerk, gaat over twee personen die zijdelings een rol hebben gespeeld in het leven van Christus, en die allebei behoorden tot de elite. 

Ontevredener

Als eerste is er de grootgrondbezitter Asveer, op wiens terrein Jezus geboren moet zijn. Asveer, die behoort tot een vierde generatie van steenrijke mensen, besluit vlak voordat het gebeurt dat hij zijn horigen veel meer ruimte en vrijheid wil geven. We zijn immers allemaal mensen, nietwaar. Als dank beginnen ze dan een beetje zweverig rondom Maria te hangen zodra zij in de stal heeft gebaard. Als Asveer ze gebiedt aan het werk te gaan, komen ze langzaam en morrend in opstand. Juist door de vrijheid die hij ze geeft, raken ze steeds ontevredener.

Ze willen verdomme een leider!

Niet pluis!

Ook Nicodemus, de andere hoofdpersoon van het boek, heeft het allemaal niet in de hand. Hij is eigenlijk voorbestemd om hogepriester te worden, maar omdat hij te veel twijfelt, verschijnt hij niet op zijn eigen inwijding. Hij raakt geïsoleerd en bovendien beginnen de arme mensen in de buurt hem steeds sceptischer te bezien: waarom is hij geen hogepriester geworden? Daar moet iets niet pluis zijn!

Ze willen verdomme een leider! Uiteindelijk komt Asveer, die inmiddels naar Jeruzalem is verhuisd, hem ontzetten.

Linkse elite

Je kunt het boek op allerlei manieren lezen, maar het verlangen naar leiderschap, de eis aan allerlei figuren dat ze leiders worden ook als die figuren dat eigenlijk niet willen, speelt een dragende rol. Hoewel Jezus er maar zijdelings in voorkomt, geldt dat natuurlijk ook voor hem: wie heeft gezegd dat hij de mensen wilde gaan leiden? Waarom zouden mensen dat van hem gaan eisen? En hoezo mogen ze hem kruisigen als aan die zelfgekozen verwachting niet wordt voldaan?

Het lijkt me eigenlijk een belangrijk punt in de huidige discussie. Iedereen zet zich wel af tegen de elite, maar tegelijkertijd is het alternatief natuurlijk veel autoritairder en daarmee ook elitairder. Het probleem van de ‘linkse elite’ is minstens voor een deel dat van Asveer en van Nicodemus: ze zijn een elite die geen elite willen zijn.

Studeerkamer

Een curieus aspect van Bejegening van Christus is dat het evident twee tijden door elkaar laat spelen. Hoewel aan het begin wordt gezegd dat een en ander zich ‘negentienhonderveertig jaar geleden’ afspeelt, en er sprake is van bijvoorbeeld Romeinen en Farizeeën, speelt een en ander zich evident af in het vooroorloogse Vlaanderen: Asveer is een herenboer die naar de ‘kathedraal’ gaat, Nicodemus neemt mensen in dienst die moslim zijn of boeddhist.

En tegelijkertijd speelt het zich af aan het begin van de eenentwintigste eeuw. Die wanhopige zoektocht naar verlossing, die op onduidelijke gronden gebaseerde onvrede, het zoeken van het ‘volk’ naar een ‘elite’ en de woede tegen die elite als die zich terugtrekt in de studeerkamer.

Volgende week: Agnitha Feis. Oorlog! Verzen in staccato.