Krijgen we een polder-filibuster?

De PVV en de SP willen urenlange spreektijd over de ESM. Zien we hier een poging tot een Nederlandse filibuster? Een analyse van GB, van publiekrecht en politiek.

Spanning en sensatie: er zou een heuse filibuster aankomen in ons eigen parlement. Links en rechts tekenen backbenchers in voor uren spreektijd. Het woord filibuster schijnt een verbastering van ons woord ‘vrijbuiter’ te zijn, zodat het ook een soort thuiskomst van het fenomeen is. Alhoewel, de relevante hoogleraren en Menno de Bruijne hebben al een precedent opgegraven: in 1913 onderhield het SDAP-kamerlid Duys zijn collega’s negen uur over het kiesrecht. Sindsdien zijn de regels echter veranderd. Hoe zit het nu precies?

De op klassiek Amerikaanse leest geschoeide filibuster berustte op het recht van elke individuele senator ‘de vloer te mogen houden’ zolang hij kracht heeft te blijven spreken. Sprekers staan hun eigen interrupties toe. Daarop is het klassieke beeld uit Mr Smith goes to Washington gebaseerd. Die film heeft ook bijgedragen aan het idee dat de filibuster een instrument is voor rechtschapen lieden en een laatste reddingsboei voor wie ondersneeuwt in politieke machinaties. De West Wing doet dat trouwens ook. In werkelijkheid ontleent de filibuster zijn Amerikaanse faam vooral aan de uitbundige inzet ervan door de laatste zuidelijke Senatoren die rood aanliepen van de Civil Rights Act. Overigens kunnen tegenwoordig 60 van de 100 senatoren in Amerika een filibuster breken.

In Nederland heeft een parlementariër die het woord krijgt niet het recht die omstandigheid naar believen of vermogen te rekken. In plaats daarvan is er een sprekerslijst waarop elk lid zich kan laten inschrijven zodra de Voorzitter bekend heeft gemaakt dat een onderwerp aan de orde komt. In beginsel is dat ook de sprekersvolgorde, waarbij de Voorzitter besluit over de interrupties. Dat heeft een spreker bij ons dus niet zelf in de hand.

Maar dan. Krachtens de artikelen 58-62 van het Reglement van Orde kan een van het onderwerp afwijkend kamerlid de mond worden gesnoerd en uitgesloten worden van vergadering. Dat is allemaal in handen van de Voorzitter, zonder beroep op de kamer. Een PVV’er met het telefoonboek onder zijn arm zal dus niet ver komen. Een SP-er die mailtjes voorleest zal echter ongetwijfeld volhouden dat hij helemaal niet van het onderwerp afwijkt.

Daartegen is ook iets te doen: artikel 64 RvOTK geeft de kamer de bevoegdheid om per fractie maximum spreektijden voor een onderwerp vast te stellen. Overschrijdt een kamerlid vervolgens die termijn, dan kan hij rekenen op een verzoek van de voorzitter zijn mond te houden. ‘Deze geeft terstond aan dit verzoek gevolg’, bepaalt artikel 65 RvOTK vervolgens. Evenzeer is het mogelijk om vooraf te besluiten dat de beraadslaging op een zeker moment zal worden gesloten. De Voorzitter verwerft dan de bevoegdheid de tot dat moment resterende tijd ‘naar billijkheid te verdelen’ (artikel 68 RvOTK).

De lengte van een bijdrage is in Nederland dus uiteindelijk een besluit van de Kamer als geheel, van de meerderheid. De Kunduz-coalite moet dus instemmen met de filibusterende flanken. Wanneer de Kamer over de specifieke spreektijdenregelingen voor de gewraakte debatten zal beslissen, is nog niet duidelijk. Ik zou vermoeden dat het feest zich bij de eerste Regeling van volgende week gaat voltrekken.