OPINIE - Het kabinet wil vaart maken met een onderwerp waarvan iedereen dacht dat er geen haast mee gemaakt zou worden. De ministerraad van vrijdag 14 december gaf de aftrap voor de schaalvergroting van provincies en gemeenten.
In het regeerakkoord spraken VVD en PvdA af er de tijd voor te nemen. ‘Voor de lange termijn hebben wij het perspectief van vijf landsdelen (…) en gemeenten van tenminste honderdduizend inwoners voor ogen.’ Nu blijkt dat de eerste samenvoeging van provincies (Noord-Holland, Utrecht en Flevoland) in maart 2015 een feit moet zijn.
De bestuursparagraaf van het regeerakkoord schetst een kleinere overheid, die uit grotere provincies en gemeenten moet bestaan. Ook het aantal waterschappen moet kleiner en zullen uiteindelijk opgaan in landsdelen, het nieuwe woord voor provincies.
De provincies zijn de enigen die zonder al te veel kanttekeningen voor deze ontwikkeling zijn. Gemeenten (pdf) en waterschappen zijn op een diplomatieke manier kritisch. Ze erkennen dat samenwerking voordelen kan hebben, maar zijn wantrouwend over de koers die het Rijk wil varen.
Burgers en media lijken ongeïnteresseerd. Terwijl deze plannen betekenen dat de burgers straks een kolos van een lokale overheid tegenover zich hebben staan. Bestuurlijke gebieden waar meer inwoners met minder volksvertegenwoordigers en bestuurders te maken krijgen. En niet omdat men er zelf voor kiest, maar omdat het Rijk het afdwingt.
Financiële dwang
Die dwang is in het regeerakkoord geformuleerd: ‘De landelijke overheid zal zijn doen en laten in de contacten met medeoverheden richten op het gewenste eindbeeld. Dit heeft gevolgen voor het overleg en de vormgeving van decentralisaties en financieringsarrangementen.’ Het Rijk wordt de regisseur en wie de aanwijzingen niet opvolgt, zal minder uitgekeerd krijgen uit provincie- en gemeentefonds.
Het is vooral een dreigement richting gemeenten. Daar zitten ook de meeste dwarsliggers. Niet dat ze tegen samenwerking zijn. Gemeenten werken al samen, maar kiezen zelf met wie en op welke terreinen. Ze geven die keuzevrijheid niet graag op voor de opgelegde schaalvergroting,vooral als dat met lagere budgetten gaat gepaard.
Wgr-plus regio’s afschaffen
Het kabinet wil ook de zogenaamde Wgr-plus regio’s afschaffen. Onder de Wet gemeenschappelijke regelingen werken gemeenten samen op gebieden als sociale voorzieningen en openbaar vervoer. De provincies hebben altijd kritiek gehad op deze regeling, want zo kwamen gemeenten steeds meer op hun werkterrein terecht.
De laatste evaluatie van de Wgr-plus regio’s concludeert dat vooral de gemeenten en ministeriële departementen tevreden zijn over de werking. ‘De wet heeft gefunctioneerd zoals de bedoeling was en er is nauwelijks aanleiding is om op basis van deze evaluatie met voorstellen voor aanpassingen of wijzigingen te komen.’
Grotere gemeenten
Behalve grotere provincies wil het kabinet ook grotere gemeenten met meer dan 100.000 inwoners. Een lukraak getal. Als het kabinet ambities van formaat wil kan het ook het gemiddelde aantal inwoners van de vijfentwintig gemeenten nemen die al meer dan 100.000 inwoners hebben.
Volgens het Centrum voor Onderzoek van de Economie van Lagere Overheden (COELO) hanteert het kabinet een drogreden door aan te voeren dat grotere gemeenten goedkoper zijn. Op Me Judice betoogt het COELO dat in het afgelopen decennium de kosten in fusiegemeenten juist sterker stegen dan in niet-fuserende gemeenten.
Als het niet om de kosten gaat, waar gaat het dan om? Het is niet voorstelbaar dat grotere lokale overheden dichter bij de burgers staan. Wat er wel gebeurt is machtsconcentratie en meer invloed van het Rijk. Het is immers makkelijker praten met minder bestuurders. Dat het kabinet er juist voor kiest om eerst een superprovincie in de steigers te zetten, kan alleen maar ingegeven zijn door de welwillende houding van de provincies.
De gemeenten zijn in de ogen van het kabinet te vaak onbetrouwbare medeoverheden gebleken. Het echec van het Bestuursakkoord in 2011 moet traumatisch zijn geweest. Het kabinet wil maar één ding decentraliseren: onze wil is wet.
Om een indruk te krijgen van de omvang van de nieuwe provincie Noord-Holland, Utrecht en Flevoland, zetten we die hier af tegen de omvang naar inwoners van de bestaande provincies, de Wgr-plus regio’s en de overige samenwerkingsregio’s. Daaronder een grafiek met het aantal gemeenten per provincie.
Hier het aantal gemeenten per provincie. Daarin is ook opgenomen de suggestie de lat der schaalvergroting iets hoger te leggen (ruim 213.000 inwoners, ofwel het gemiddelde aantal inwoners van de 25 grootste gemeenten.
Reacties (21)
Als ze net zo voortvarend zijn als bij de centralisatie van de nationale politie, kijken we ergens in 2017, in plaats van 18 maart 2015.
Voor de rest een zeer onzalig plan, in ieder geval het opschalen van de gemeenten. Zeggenschap over de straat voor je huis moet om de hoek blijven. In een grote gemeente kan het gebeuren dat buurtschappen en dorpen verwaarloosd worden om de stad mooi te maken. Onderhoud aan de straat en openbaar groen in een klein dorp wordt niet meer gepleegd, omdat ‘alle kiezers toch in de stad wonen.’ In naam is het dan nog democratisch gelegitimeerd (want ze zijn democratisch gekozen door de inwoners), in praktijk zullen velen zich niet gehoord voelen.
De strekking van dit artikel is dat het Rijk af wil van nee-schudders. Dat is een kwalijke zaak, mocht dat het geval zijn, want doorgaans ligt er oprechte kritiek ten grondslag aan die houding.
De provincies zijn de enigen die zonder al te veel kanttekeningen voor deze ontwikkeling zijn.
In de gegeven link lees ik anders helemaal niets over de mening die de provincies over het samenvoegen hebben. Ik kan dat toch onmogelijk interpreteren als een voorstem. Logisch ook, geen Limburger die iets ziet in een opheffing van de provincie.
ls het niet om de kosten gaat (1), waar gaat het dan om? Het is niet voorstelbaar dat grotere lokale overheden dichter (2) bij de burgers staan. Wat er wel gebeurt is machtsconcentratie en meer invloed van het Rijk. Het is immers makkelijker praten met minder (3) bestuurders. Dat het kabinet er juist voor kiest om eerst een superprovincie in de steigers te zetten, kan alleen maar ingegeven zijn door de welwillende houding van de provincies… Het kabinet wil maar één ding decentraliseren: onze wil is wet.
Je zou het de plannenmakers natuurlijk ook gewoon kunnen vragen.
(1) Fuseren is reorganiseren en dat kost altijd geld. Wat geld op kan leveren is efficiënter produceren. Dat kunnen gemeenten niet omdat hun ‘productiewijze’ door het rijk wordt bepaald. Een fusiegemeente heeft niet minder taken of leveranciers die spontaan lagere tarieven berekenen.
(2) Of grotere lokale overheden dichter bij de burgers staan is niet zo relevant. Naarmate men meer online kan regelen doet fysieke of psychologische afstand er niet meer zo toe. De overheid is dan zo ver weg als je pc, mobieltje of tablet.
(3) Veel kleine bestuurdertjes kun je makkelijker tegen elkaar uit spelen dan een paar grote bestuurders. De herindeling kan zich dus net zo goed tegen het rijk keren. Die paar overgebleven grote bestuurders onderhouden veel makkelijker contact en maken makkelijker onderling afspraken dan de verdeelde meute die we nou hebben. En de nieuwe landsdelen hebben een kleinere lokale identiteit dan de huidige gewesten en lijken dus meer op elkaar. Minder verschillen dus beter vergelijkbare belangen.
Speculeren over andermans motieven heeft altijd een hoog complotgehalte. Je maakt mij niet wijs dat er nooit iets over die motieven – de voorargumenten – op papier is gezet.
Het eerste grafiekje mist trouwens ergens één of meerdere nullen. De fusieprovincie zou bv. niet ruim 400000 maar 4000000 inwoners hebben.
@4: Inderdaad, en het geldt trouwens ook voor grafiek 2 voor de inwoneraantallen. Overigens is het ook handig als je zelf scheidingstekens voor duizendtallen gebruikt. zodat duidelijk is dat de (Fl/Ut/NH)fusieprovincie niet ruim 400.000 maar 4.000.000 inwoners zou tellen.
Een goede zaak. Zowel gemeenten als provincies zijn me veel te vaak bezig met elkaar beconcurreren voor het binnenhalen van bedrijven, bedrijventerreinen, instellingen, sportaccommodaties en evenementen. Gevolg, verspilling van geld door het uitdelen van allerlei cadeautjes en heel veel zaken dubbel die we helemaal niet dubbel hoeven te hebben.
@2: Onder die link is te lezen: ‘Positief is ook dat het nieuwe kabinet de afschaffing van de verplichte grootstedelijke samenwerkingsverbanden (Wgr-plus) doorzet’.
Zoals geschreven: de provincies willen hier al jaren van af.
@5 en @4 ik kijk het na en ga er vanavond aan werken.
@7: Daar kun je gelijk in hebben, maar dat is niet relevant, want taalkundig kan “deze ontwikkeling” daar niet op terugslaan, omdat de afschaffing WGR+ nou net de enige ontwikkeling is die je voor de door mij geciteerde zin in #2 niet hebt genoemd, in tegenstelling tot het samenvoegen van gemeentes, waterschappen en provincies, waar de provincies dus juist opvallend met geen woord over reppen.
downscalen mensen! upscalen is onmenselijk
@8: ’t Is aangepast.
@9: Hm, je hebt een punt. Dat het IPO (Interprovinciaal Overleg) voor afschaffing plusregio’s is hoeft niet vanzelfsprekend te betekenen dat men voor fusie van provincies is.
In dit interview zegt het IPO geen mening te hebben over de realisatie van vijf landsdelen. Tegenover hetzelfde medium stelt Commissaris van de Koningin voor Noord-Holland, Johan Remkes (tevens voorzitter IPO) “zich pragmatisch op”. “Als het beter kan door samen te gaan, dan gaan we samen. Maar dat moet dan wel duidelijk worden aangetoond”, zegt hij.
Op basis van wat andere info die ik heb gelezen, vermoed ik dat de provincies minder dwars zullen liggen dan de gemeenten. Ik zal daar nog eens op terugkomen.
De Wikipedia vat de ontwikkelingen rond de (tot nu toe mislukte) Randstadprovincie redelijk samen. Het gevolg van de mislukking is dat N.-H., Utrecht en Flevoland nu onderhandelen over hun superprovincie en Zuid-Holland eroiver denkt samen tegaan met Zeeland om tegenwicht te bieden tegen die fusie.
Centraal of decentraal is een immer durende ontwikkeling, nieuwe bezems ander paadje door het bos.
Beiden hebben hun voordelen en het is juist aan te raden om dit regelmatig te verwisselen.
De moloch ambtenarij zal er geen fte minder om worden.
Er zijn al seances gehouden om Grutte Pier te raadplegen over een hernieuwde strijd voor de afscheiding van de Gemeente, eh………..ik bedoel de provincie Friesland ;-)
@12: Ik vermoed toch dat Remkes daar meer voor zijn eigen provincie spreekt dan voor alle. Hoe verder weg van Holland, hoe sterker de eigen provinciale identiteit. Hoewel er na tig “gemeentelijke herindelingen” (vies eufemisme trouwens) inmiddels een zekere fusiemoeheid is ontstaan, denk ik dat dat in mijn regio nog aanmerkelijk makkelijker zal gaan. Bij de laatste fusieronde zag je zelfs dat gemeentes vrijwillig met elkaar samen gingen (al betrof dat dan vooral dorpsgemeentes en met het strategische doel om bij een volgende fusieronde niet door een stadsgemeente opgeslokt te worden).
“De provincies hebben altijd kritiek gehad op deze regeling, want zo kwamen gemeenten steeds meer op hun werkterrein terecht”
Begrijpelijk de taken van de provincies zijn toch al onduidelijk
“Het kabinet wil één ding decentraliseren: onze wil is wet”
Tegenstrijdige zin
@16: Het regeerakkoord kent wel meer tegenstrijdigheden ;-)
@15: Ik ben benieuwd hoe er in het zuiden wordt gedacht over de opheffing van plusregio Parkstad-Limburg.
Ik ben ook benieuwd of Remkes mee invloed heeft in Den Haag dan ‘gouverneur’ Theo Bovens. Dat kan uitmaken in de uitwerking van de ideetjes.
Terzijde: Bij het plan voor de gemeenten zou Limburg van 33 naar 11 gemeenten gaan. Valt mee als je dat vergelijkt met Friesland: van 27 naar 6 gemeenten.
@18: De Parkstadgemeentes zelf zullen vast niet blij zijn, maar verder boeit het denk ik weinigen. Bovendien begrijp ik dat het toch de bedoeling van het kabinet is om een gemeente Parkstad op te richten. Ik zie trouwens zeker minder dan 11 gemeentes ontstaan (de aantallen die je in het grafiekje aangeeft zullen in andere Provincies ook wel theoretische bovengrenzen zijn): Vanwege de vorm van de provincie en ligging van de steden verwacht ik eigenlijk maar 7 gemeentes (Maastricht-Heuvelland, Parkstad, Sittard-Geleen dat misschien West-Gullick genoemd kan worden, Roermond, Weert, Venlo en Venray dat misschien de naam Noord-Oppergelre kan krijgen, waarbij de kleinere gemeentes door de genoemde steden opgeslokt worden), als 100.000 als een benodigd minimumaantal wordt aangehouden.
PS. Al dit (dus opheffing plusregio Parkstad en deze idiote megagemeentes) acht ik trouwens allemaal nog acceptabeler voor de meeste Limburgers dan een provinciale herindeling van Limburg (uitgezonderd een fusie met Belgisch Limburg).
Desastreus, iets ander kan ik niet zeggen. En maar klagen over de afstand burger overheid. Wordt zo alleen maar tig keer zo groot. Gaat heel veel geld kosten, levert heel veel frustratie en bureaucratie op.
Echt met afstand 1 van de slechtste plannen van dit kabinet.
Van een provincie NH/Utr/FL wordt Amsterdam natuurlijk de hoofdstad. dan moet er een nieuw provinciehuis gebouwd worden van tig-miljoenen euro’s. En wat gebeurt er dan met de drie bestaande provinciehuizen?
@3 over speculeren: Misschien een nieuw soort werkverschaffing om de bouwrecessie met het bouwen van gemeentehuizen, regiohuizen, provinciehuizen, enz vlot te trekken.