Jeugdwet versterkt inbreuk privacy jeugd en ouders

ANALYSE - Dinsdag stemt de Eerste Kamer over de nieuwe Jeugdwet. De wet heeft vergaande impact op de privacy van de jeugd en hun ouders.

De nieuwe Jeugdwet is allereerst bedoeld om de diverse diensten te bundelen en de regie bij de gemeente onder te brengen. Daar valt van alles over te zeggen, maar daar gaat dit stuk niet over. Hier kijken we alleen even naar de privacyaspecten die met de wet verder aangetast worden. Een groot deel van de zaken zijn overigens al een tijd gemeengoed. Maar met de huidige wet wordt het nog een beetje uitgebreid en verankerd.

Het hele verhaal begon een jaar of zeven geleden met de introductie van het elektronische kinddossier (EKD). Het papieren, lokale, dossier werd vervangen door een centrale, voor iedereen toegankelijke, versie. En als je dan toch bezig bent, stop je er gewoon nog wat meer informatie in. Vervolgens kregen we ook nog een landelijke verwijsindex risicojongeren (VIR). Daarin komen meldingen bij elkaar over jongeren. Met als doel dat hulpverleners niet langs elkaar heen werken.

Dit alles zorgt ervoor dat er inmiddels een enorme opslag van gegevens over de jeugd plaatsvindt. Ouders van net geboren kinderen krijgen al heel snel bezoek waarbij een enorme lijst met vragen voorbij komt. Alle antwoorden verdwijnen in het dossier. Alle bezoekjes aan instanties als een consultatiebureau leveren weer aanvullingen op. Als een kind vijf jaar is, komt er een brief van de JGZ met daarbij weer heel veel vragen (check vraag 21). Vrijwel niemand heeft in de gaten dat je eigenlijk helemaal geen antwoord hoeft te geven. Hoewel je dat natuurlijk weer verdacht maakt, dan lijk je immers een zorgmijder.

Maar check gerust wat ze allemaal over uw kind verzamelen in dat dossier. Het dossier blijft bewaard tot het 35 levensjaar van het “kind”. Dus met een beetje pech zorgt een “vlekje” in het dossier ervoor dat een belangrijke baan met screening geen mogelijkheid meer is.

In de memorie van toelichting van de Jeugdwet staat uitgebreid beschreven waarom het toegestaan is om de grondwet, diverse Europese wetten en een aantal internationale verdragen te schenden met betrekken tot de inbreuk op de privacy: het is in het belang van het kind. De argumentatie is gebouwd op drijfzand. Allereerst is nooit aangetoond dat ook alle gegevens daadwerkelijk helpen. Daarnaast is nooit bewezen dat de jeugdgezondheidszorg in staat is de gegevens optimaal te gebruiken. En tot slot is niet bewezen dat alle mensen die toegang hebben tot die gegevens (duizenden) daadwerkelijk altijd netjes omgaan met alles wat in die dossiers staat.
Kortom, het is proportioneel noch noodzakelijk.

Wat wel duidelijk is, is dat de ingeslagen weg de diverse instanties aanzet om vooral nog een stapje verder te gaan. Zo wordt er onder de noemer “schoolkracht” bij tweedeklassers van het middelbaar onderwijs een vragenlijst afgenomen. Ouders geven passief toestemming als ze niet reageren op een brief die ze vlak voor het afnemen krijgen. Alle vragenformulieren lijken anoniem, maar zijn dat niet. De school krijgt weliswaar geen toegang tot de individuele lijsten, de GGD wel. Het wordt gekoppeld aan een burgerservicenummer.

Neem de vragenlijst met maar liefst 110 vragen gerust even door. Die vragen gaan niet alleen over het kind, maar ook over de ouders: etniciteit (van ouders), ontbijtgedrag, sportdrankjes, tv/computergedrag, zelfmoord, automutilatie, seks, problemen met ouders, problemen met inkomen ouders, drank/drugs/verslaving kind zelf en ouders, etc etc. En alles wordt opgeslagen een weer zestien jaar bewaard.

Dan de eerder genoemde verwijzingsindex (VIR). In de voorgestelde Jeugdwet willen ze die graag uitbreiden. Dan kunnen ook incidenten binnen een gezin gevonden gesignaleerd worden. Nu heb je alleen een “match” als van één jongere twee verschillende meldingen binnenkomen. Straks heb je ook een “match” als binnen één gezin van twee verschillende kinderen één melding binnenkomt.

In het memorie van toelichting staat bij 10.3.2.1 dat de VIR vooral meerwaarde biedt bij bovenregionale signalen. En dat is dan ook gelijk de hele motivatie om er mee verder te gaan en het uit te breiden. Lees je echter de evaluatie waar naar verwezen wordt zelf, dan kom je dit tegen bij de conclusies:

Deelnemers van de focusgroepen stellen dat er wordt geïnvesteerd in het gebruik van de VIR in termen van tijd geld en moeite, maar dat meerwaarde van de VIR (nog) niet wordt ervaren. Er wordt weinig gemeld als er wordt gemeld levert dit veelal matches met bekende instanties. Dit resulteert in weerstand bij meldingsbevoegden, regievoerders en coördinatoren.

Overigens is dat “weinig gemeld” met een korreltje zout te nemen. In de eerste anderhalf jaar werd van maar liefst 250.000 jongeren een signaal ontvangen (7% alle jeugd).

Tot slot weer even over de voorgestelde Jeugdwet zelf. Die wet waarin bovenstaande dus allemaal wet wordt. Ten minste, als de Eerste Kamer voorstemt. In de Tweede Kamer deden SGP, CDA, ChristenUnie, VVD, D66, GroenLinks en PvdA dat al. Dus de kans dat de Eerste Kamer de wet aanneemt, is behoorlijk groot. We halen er nog wat eigenaardigheden uit.

De Jeugdwet bevat maar liefst 130 keer het woord “gegevens”. Het is dus een centraal begrip in de hele aanpak.

De wet zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat op gemeenteniveau bevoegde ambtenaren na melding alle gegevens over een kind moeten kunnen zien. Lees 4.1.7 lid 2:

De jeugdhulpaanbieder, de jeugdhulpverlener en de gecertificeerde instelling verstrekken bij en naar aanleiding van een melding als bedoeld in het eerste lid aan de ingevolge deze wet met toezicht belaste ambtenaren de gegevens, daaronder begrepen persoonsgegevens, gegevens betreffende de gezondheid en andere bijzondere persoonsgegevens, die voor het onderzoeken van de melding noodzakelijk zijn.

In de wet staat dat het mogelijk moet zijn dat meldingen in de verwijzingsindex verwijderd moeten kunnen worden (bijvoorbeeld als het niet ernstig of op verzoek bleek). In de wet staat echter ook het volgende (7.1.2.3 lid 2 en 3):

2. Bij de verwijsindex is een historisch meldingenarchief gevoegd waarin uit de verwijsindex verwijderde meldingen worden opgenomen. Het historisch meldingenarchief heeft tot doel de verdere verlening van hulp, zorg of bijsturing ten behoeve van een jeugdige te ondersteunen.
3. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen met het oog op een effectief gebruik van de verwijsindex noodzakelijke andere voorzieningen worden aangewezen die aan de verwijsindex worden toegevoegd.

Weg is dus niet weg. En als ze nog wat nieuws verzinnen kan dat gewoon.

En in 7.1.4.4 staat dan doodleuk dat alle hulpverleners bij alle meldingen kunnen (inclusief strafrechtelijke). Om vervolgens in 7.3.12 aan te geven dat het hele dossier eigenlijk voor iedereen toegankelijk is, als je maar een goede reden hebt.

Ook voor de ouders zelf overigens. Tenminste, als je bereidt bent een paar maanden te wachten en enige “schoning” voor lief neemt.

De essentie van dit verhaal is: hulpverleners en ambtenaren krijgen het recht om alle gegevens over de jeugd en hun ouders te verzamelen en in te zien, zonder dat aantoonbaar is dat het echt in het belang van het kind is. En als ouder heb je weinig grip op wat er allemaal met het dossier gebeurt.

Update (19-2-2014 22:00 uur): Vervolgverhaal over doelstellingen JGZ maakt duidelijk waarom privacy-inbreuk verstrekkende gevolgen kan hebben.