Italië raakt geïsoleerd

ELDERS - De weigering van de Italiaanse regering om het reddingsschip Sea-Watch 3 toe te laten tekent de groeiende afstand van het land tot de andere EU-partners. Italië kiest een eigen weg, ook op financiëel-economisch gebied.

Italië heeft als een van de ‘founding fathers‘ van de Europese Unie altijd flink wat in de melk te brokkelen gehad in Brussel. Tot nu toe waren er op belangrijke posten doorgaans wel Italianen te vinden, maar dat zal niet lang meer duren. Tajani vertrekt als voorzitter van het Europees Parlement, Mogherini als EU-vertegenwoordiger in het buitenland en bij de Europese Bank zal Mario Draghi binnenkort worden vervangen. Het probleem is dat Italië als een van de weinige lidstaten een regering heeft waarin geen van de grote Europese machtsblokken is vertegenwoordigd. Het is het resultaat van een interactief proces waaraan zowel het land zelf als de andere EU-lidstaten hun bijdrage hebben geleverd. De voortdurende onmacht van de EU om Italië tegemoet te komen bij de verdeling van immigranten leverde een grote stemmenwinst op voor de eurosceptische partijen, met name de Lega van Matteo Salvini. De torenhoge verwachtingen die zijn partij en coalitiepartner de Vijfsterrenbeweging met hun sociaal-economische hervormingsplannen bij de kiezers hebben gewekt kunnen alleen waargemaakt worden als zij de strikte regels van de EU op dat gebied aan hun laars lappen. Op beide terreinen zien we een verharding van de standpunten.

Hergroepering in het Europarlement

Een crisis dreigt en juist nu de Italianen wat steun uit Brussel zouden kunnen gebruiken verliezen ze de nodige contacten in het EU-bolwerk. Salvini behaalde bij de Europese verkiezingen een enorme winst. De Lega-delegatie gaat in het Europarlement samenwerken met de populisten van Le Pen en anderen onder de naam Identity and Democracy (ID), een groep die door de  overige partijen vooralsnog wordt gemeden als de pest. De Vijfsterrenbeweging is ontheemd. De partij verloor flink en is niet in staat zelfstandig een fractie te vormen. De voormalige partner in het EP, UKIP, nu tijdelijk als Brexit-partij terug, heeft nog geen aanstalten gemaakt de oude EFDD nieuw leven in te blazen. Op enige invloed in het Brusselse besluitvormingscircuit hoeft de Vijfsterrenbeweging dus ook niet te rekenen. Pogingen om aan te sluiten bij de Liberalen of de Groenen mislukten.

Zonder directe relaties tussen de Italiaanse regering en het Brusselse politieke machtscentrum zal het nog moeilijker worden het conflict over de begroting en het financiële beleid op te lossen.

Rood sein

Een half jaar nadat de Europese Commissie nog een overeenkomst trof met Italië over de dreigende overschrijding van de budgetregels is Eurocommissaris Dombrovskis opnieuw met een diciplineringsmaatregel gekomen.  ‘Als je kijkt naar de belangrijkste macro-economische indicatoren, dan staan overal de seinen op rood: het begrotingstekort groeit, de overheidsschuld groeit, de groei vertraagt,’ zo motiveerde hij de Excessive Deficit Procedure (EDP). Salvini bestrijdt de remedies die Brussel aanbeveelt: ‘Door de bezuinigingen, sancties en de soberheid groeiden de schulden, de armoede en de werkloosheid. We moeten het tegenovergestelde doen.’ De grote staatsschuld vormt het belangrijkste kritiekpunt van de EU. Maar zonder die schuld is het niet mogelijk de beloofde sociale maatregelen te realiseren zoals de pensioenhervorming en het ‘burgerinkomen’ voor mensen zonder werk, en tegelijkertijd, zoals Lega heeft beloofde,  de belastingen te verlagen.

De Italiaanse regering hoopt dat de economische groei die dit beleid moet bewerkstellingen de schuld naar verhouding omlaag gaat brengen. Een bescheiden begrotingstekort, het andere kritiekpunt van Brussel, moet dan ook geen probleem zijn. Premier Conte wil de G20-top in Japan deze week gebruiken om een nieuwe deal voor te bereiden. De andere lidstaten zullen het met argusogen bekijken. Landen als Nederland die zich wel aan de afgesproken regels houden voelen er weinig voor Italië tegemoet te komen. In deze situatie is het dus extra lastig voor de Italianen dat zij niet kunnen beschikken over bevriende partijgenoten in de regeringen van andere lidstaten.

Minibots

De Italiaanse regering heeft nog een spectaculaire maatregel in voorbereiding die op voorhand voor veel ophef zorgt: de minibot. Dat is een door de overheid uitgegeven waardepapier (bot = bill of treasury) waarmee men achterstallige betalingen aan bedrijven hoopt te kunnen inlossen. De bedoeling is dat die bedrijven deze papieren dan als geld in omloop gaan brengen. De ontwerpen van de biljetten met een waarde van 5 tot 200 euro liggen al klaar. Met deze minibots schept de overheid  een paralelle munt tegenover de euro. Invoering binnen de Italiaanse markt zou de economie een opkikker kunnen geven, volgens Salvini, omdat de concurrentiepositie met sterke eurolanden als Duitsland verbetert.

Italië kan een felle tegenstand verwachten als het land de plannen doorzet. „Óf de minibots zijn valuta, en dan zijn ze onwettig, óf ze zijn schuld, en dan groeit daarmee de omvang van de schuld”, waarschuwt Mario Draghi, president van de Europese Centrale Bank. De werkgeversorganisatie Confindustria protesteert dat de klanten van de overheid niet betaald willen worden met „Monopoly-geld” waarvan de waarde onzeker is. Anderen zien in de minibots de eerste stap om uiteindelijk de euro helemaal op te geven. Salvini heeft altijd ontkend dat hij uit de euro wil stappen. Mogelijk doet het plan wel dienst als dreigement aan de met sancties zwaaiende Europese Commissie om tot een compromis te komen over de begroting.

Kibbelende vicepremiers

De huidige regering zit er nu ruim een jaar en het draait allemaal steeds moeizamer tussen de twee zo verschillende coalitiepartners. Hoogleraar en voormalig rechter van het Constitutionele Hof Sabino Cassese maakt zich in de Corriera della Sera grote zorgen over de richting die de Italiaanse democratie op gaat. De regering heeft na een jaar nog bijzonder weinig opgeleverd, klaagt hij, ‘behalve twee kibbelende vicepremiers die een bedreiging vorming voor de democratische instituties.’ Er zijn amper twintig wetten door het parlement goedgekeurd. Wel liggen er talloze wetsdecreten en wetgevende decreten waar het parlement niet aan te pas is gekomen. Cassese schetst een reeks tekenen van verval van het democratisch systeem. De krant presenteert zijn analyse onder de omineuze kop ‘Van populisme naar autocratie’ (€).