De Nederlandse democratie is de laatste jaren in soortgelijke problemen geraakt als de Italiaanse vijftien jaar geleden. Sommige oplossingen die in Italië gekozen zijn, zouden ook hier kunnen werken, volgens de auteur.
Een kind kan zien dat er wel wat aan onze democratie te versleutelen valt. Een paar dagen na een campagne waarin een linkse en een rechtse partij elkaar verketterden, vallen ze elkaar in de armen omdat er geen andere keus is. In tien jaar tijd zijn de kiezers vijf keer naar de stembus getrokken en bijna iedere keer stemden ze weer radicaal iets anders. Er is geen enkele reden om te denken dat die instabiliteit met de nieuwe regering zal verdwijnen.
Dat zijn Italiaanse toestanden, zou je vroeger zeggen, ware het niet dat het Italiaanse politieke systeem inmiddels een stabielere indruk maakt dan het Nederlandse. Na een serie van hervormingen, waarvan de laatste in 2005 was, is men daar uitgekomen op een systeem waarvan we sommige elementen best ook hier zouden kunnen proberen.
Het belangrijkste: dat partijen worden aangemoedigd een coalitie te vormen vóór de verkiezingen. Ze moeten daartoe verklaren dat ze tot die coalitie behoren – een versterkte vorm van de bestaande lijstverbinding – en een gezamelijke premierskandidaat aanwijzen. De aanmoediging bestaat eruit dat de grootste coalitie gegarandeerd 54% van de zetels in het parlement krijgt, zodat ze in ieder geval een meerderheid heeft.
Dat systeem combineert de voordelen van een tweepartijensysteem zoals in Amerika met de voordelen van een meerpartijensysteem zoals we dat nu hebben en Italië het vroeger had. De kiezer weet op welke premier hij stemt wanneer hij op een partij stemt, ook al is dat een kleinere partij. Partijen kunnen er ook voor kiezen zich niet van te voren aan een coalitie verbinden, maar maken in dat geval geen kans op regeringsdeelname (tenzij ze de absolute meerderheid behalen natuurlijk). Tegelijkertijd kan de kiezer zijn eigen accenten leggen in de gewenste coalitie door voor een van de kleinere partijen te stemmen. Ingewikkelde vormen van strategisch stemmen zijn daarom niet meer nodig.
Wie er precies de afgelopen Nederlandse verkiezingen gewonnen had, zou hebben afgehangen van de coalities die zich van te voren hadden gevormd, bijvoorbeeld of de christelijke partijen zich hadden vastgelegd en zo ja, wat hun achterban daarvan had gevonden. Wie een rechtse versie van Rutte-II had gewild, kon bijvoorbeeld SGP stemmen; wie een Samsom-I wilde met meer aandacht voor dierenrechten kon stemmen op de Partij voor de Dieren.
Er was in Italië veel discussie over het nieuwe systeem toen het werd ingevoerd. Het werd gezien als een van de duivelse slimmigheden van Berlusconi en misschien was het ook zo bedoeld, maar het heeft inmiddels zowel centrum-linkse als centrum-rechtse regeringen opgeleverd. Er valt ook aan de Italiaanse democratie vast van alles te verbeteren, maar in ieder geval in dit opzicht zou het ons tot voorbeeld kunnen strekken.
Foto: Flickr cc Alessio85
Reacties (16)
even buiten Berlusconi om in je verhaal. Een kind kon tijdens de campagne als zien waar het op uit zal draaien. DE ontmoetingen tussen Mark en Diederik. (sic) blonken uit in beleefdheden en vooraf afgesproken felle uithalen. De enige drempel is (ik hou het kort) nemen we D66 er bij of een andere partij…. iets met de eerrste kamer
Ik hou het er nog steeds op dat er voorgesorteerd was op een VVD + SP + derde partij (als in niet PvdA of GL want dan had je een situatie zoals het hypothetische paars plus kunnen krijgen waarbij de VVD wel groot was maar in de minderhied zou zijn in de ministerraad tegenover een links blok, zelfde reden waarom ze nu geen SP + PvdA willen).
Maar Roemer werd te licht bevonden, en tussen Samsom en Rutte klikte het. De rest lijkt me geschiedenis.
Italie is eigenlijk het eerste post-democratische land ter wereld… samen wellicht met Singapore waar de ‘gekozen’ dictatuur over de belangrijke zaken beslist en de burgers mogen meepraten over wat voor prullenbakken er in het parkje in hun straat komen
Systemen die de politieke leiders meer invloed geven op grote lijnen, en de burger meer over z’n voortuintje
Aangezien het sentiment van de burger meestal over kleine poespas gaat en de bestuurder probeert een lange termijn lijn uit te zetten maar dat niet lukt is er zeker wat voor te zeggen. Alleen rot voor je als je bijvoorbeeld een Sargasso lezer bent en graag mee wil praten over grote en echt belangrijke dingen
Ik denk dat het uiteindelijk wel deze kant op gaat, anders wordt de boel onbestuurbaar. Een mondige burger kan zich immers steeds beter organiseren (ook al roept ie op om iets groots te dwarsbomen omdat ie vanwege het uitzicht uit z’n achtertuin… zie slag om NL gisteren bijv. ;-)
Ik zeg niet dat de burger daar uiteindelijk bij gebaat is… het land (zeker als het slagvaardig bestuurbaar door wordt en je je als bestuurder niet in allerlei bochten hoeft te wringen en gewoon kunt zeggen wat de plannen zijn waarschijnlijk wel
Ok.. dus wat gebeurt er dan als geen enkele van te voren bedachte coalitie een meerderheid haalt?
Ik snap eigenlijk ook niet echt welk probleem hier precies mee opgelost zou worden?
Oh wacht even, sorry, het staat er. De coalitie met de meeste stemmen krijgt extra zetels. Hmm.. toch een beetje vreemd systeem. Waarom is dit nu precies beter?
In Nederland wordt moet er nu een compromis gesloten worden tussen de meningen van stemmers (links en rechts), dat is toch de bedoeling van een democratie? Ik vind het op zich aardig werken. Als ik al een nadeel zie aan het bestaande systeem, dan is dat dat de partijen die niet in de coalitie zitten geen invloed hebben, terwijl ze wel de meningen vertegenwoordigen van heel veel stemmers. Maar als een coalitie met minder dan 50% van de stemmen toch aan de macht kan komen, wordt dat probleem dus alleen maar groter. Of zie ik dat verkeerd?
Hetzelfde ondemocratische principe als Griekenland eigenlijk dus: Gewoon een bonus op de grootste partij(encoalitie) geven. Daarmee ontstaat dan vaak een regering die dus geen mandaat heeft van een meerderheid van de kiezers, maar wel van een meerderheid in de volksvertegenwoordiging. Mensen die zoiets toejuichen zijn niet goed bij hun hoofd, want daarmee neem je juist precies een belangrijk nadeel van een tweepartijenstelsel over.
Ook in het huidige systeem heeft een regering vaak geen mandaat van een meerderheid van de kiezers, simpelweg omdat over de coalitie besloten wordt zonder dat de kiezer daarover iets kan meebeslissen. Dat is dus geen exclusief nadeel van een tweepartijensysteem of een systeem gebaseerd op coalities.
In de praktijk is het overigens moeilijk voor te stellen dat er meer dan twee serieuze coalities zijn. Mensen die op onafhankelijke partijen stemmen, weten dan dat ze geen kans maken om de regering te beïnvloeden en doen dat dan om andere reden. In zekere zin geven ze daarmee een mandaat voor willekeurig welke regering.
Ik snap niet zo goed wat het probleem is van een VVD/PvdA kabinet als uitkomst van deze verkiezingen. In het Nederlands systeem kies je een volksvertegenwoordiger die namens jou gaat onderhandelen met volksvertegenwoordigers van andere stemmers om tot een regering en beleid te komen. Soms zijn de tegenstellingen tussen deze volksvertegenwoordigers groot, soms klein, maar dat ze onderhandelen is een gegeven, want dat is precies de bedoeling van ons systeem.
Oplossingen die worden voorgesteld zijn meestal arbitrair en resulteren er meestal in dat sommige mensen meer hun zin krijgen ten koste van anderen. Als jij bij de mensen hoort die meer hun zin krijgen is dat erg fijn, maar voor de mensen die dan minder hun zin krijgen is dat juist erg vervelend. Iedereen wil een daadkrachtige regering, met de kanttekening dat deze regering dan wel beleid moet voeren waar de commentator het mee eens is.
Als je minder verkiezingen wil, dan moet je een vaste zittingstermijn van de kamer overwegen. Als een kabinet dan valt, moet er iets anders geprobeerd worden.
Ook in het huidige systeem heeft een regering vaak geen mandaat van een meerderheid van de kiezers, simpelweg omdat over de coalitie besloten wordt zonder dat de kiezer daarover iets kan meebeslissen.
Alleen coalities bestaande uit partijen waar een meerderheid van de kiezers op gestemd heeft* zijn mogelijk. Daarmee heeft de betreffende coalitie wel degelijk een mandaat van de meerderheid van de kiezers. Dit in tegenstelling tot districten- of bonusstelsels, waar veelal een partij/coalitie met een minderheid (soms zelfs nauwelijks meer dan 30%) van de stemmen het voor het zeggen krijgt over een land waar dus een meerderheid bij voorbaat aan heeft gegeven iets anders te willen. Dat is nogal een verschil.
*Tenzij je net boven de 75 zit, want dan kun je met een minderheid aan stemmen toch een meerderheid aan zetels krijgen, zoals de afgelopen regeerperiode. Maar dat valt (vrijwel) op te lossen door uitbreiding van het aantal zetels en een eerlijkere wijze van restzetelverdeling.
“Ok.. dus wat gebeurt er dan als geen enkele van te voren bedachte coalitie een meerderheid haalt?”
Als ik het goed lees, krijgt de grootste coalitie gegarandeerd 54% van de zetels in het parlement. Dus als alle partijen zich met geen enkele andere partij zouden verenigen, dan zou elke partij op zich een coalitie vormen. Bij een verkiezingsuitslag als de meest recente zou dat betekenen dat de VVD 81 zetels zou krijgen.
Wat je volgens mij uiteindelijk krijgt als dit wordt ingevoerd, is gewoon twee partijen à la de Democraten en Republikeinen in de VS, maar dan zijn die partijen samengesteld uit een zo gevarieerd mogelijk spectrum aan splinterpartijtjes om een zo breed mogelijk publiek aan te spreken. Volgens mij is dit een ramp van een oplossing voor een niet bestaand probleem.
-edit: ah, ik was al begonnen met typen voordat ik #005 had gezien.
In tien jaar tijd zijn de kiezers vijf keer naar de stembus getrokken en bijna iedere keer stemden ze weer radicaal iets anders.
Daar is weinig Italiaans aan. In Italië ging men vaker naar de stembus en verschoven de uitslagen maar weinig (vergeleken met Nederland de afgelopen 10 jaar). De gemiddelde coalitie hield het daar dik een jaar uit. Dat is toch een heel andere vorm van instabiliteit.
Ik acht ons systeem één van onze grote verworvenheden.
Wij krijgen in ons parlement precies de afspiegeling van wat gekozen is.
En wij zijn er nog steeds in geslaagd regeringen te vormen, daarmee tolerantie en bereidheid tot compromissen bevorderend.
Het is een koud kunstje iets te maken wat bij 51 % van de stemmen 100 % van de zetels oplevert, de Britten hebben dat, wat de Fransen hebben lijkt er veel op.
Niets wijst er op dat die landen beter bestuurd worden, in tegendeel, rellen en stakingen komen er veel meer voor dan bij ons.
En de waanzin die een tijdlang bij de Britten voorkwam, het ene kabinet nationaliseert, het volgende privatiseert, en zo voort, dat hebben wij ook al niet.
Verder @9: het lijkt erop dat jij nogal een nadruk legt op de regering. Ik ben zelf eerder een parlementarist. Voor mij is vooral van belang dat het parlement een goede afspiegeling vormt van de wensen van de kiezer. In die zin vind ik elk systeem dat ervoor zorgt dat de samenstelling van het parlement sterk afwijkt van de stemverhoudingen bij verkiezingen zeer onwenselijk. Bij een bonuszetelstelsel is dat (nog meer dan bij een districtenstelsel) per definitie het geval.
Dat is inderdaad een overweging van prioritering: we zijn het er over eens dat zo evenredig mogelijke representatie én een stabiele regering belangrijke factoren zijn.
Het is moeilijk discussiëren over waar je de prioriteiten moet leggen, maar mij lijkt het inderdaad van minder groot belang dat per se iedere mening, ook van partijen dis zich niet bij een coalitie willen aansluiten, altijd even luid gehoord wordt. Overigens lijkt de diversiteit in het Italiaanse parlament nog altijd zeer groot. En dan hebben zij nog een kiesdrempel (van 2% voor partijen), iets waar ik niet voor zou pleiten. In de praktijk zou dat erop neer komen dat de Partij voor de Dieren met 2 zetels vertegenwoordigd zou zijn als ze meedoen aan een winnende coalitie en met 1 wanneer ze dat niet doen. Dat zou ik er wel voor over hebben. (Precieze representatie is natuurlijk nooit mogelijk – daarvoor is het representatie.)
Je kunt het daar natuurlijk niet mee eens zijn, maar dat is nog geen reden om te zeggen dat iemand met andere prioriteiten ‘niet goed bij zijn hoofd’ is.
we zijn het er over eens dat zo evenredig mogelijke representatie én een stabiele regering belangrijke factoren zijn.
Ik weet niet waar je dat vandaan haalt. Ik heb tot dusver alleen het eerste aangegeven. Wat mij betreft is een “stabiele regering” (de term klinkt in mijn oren als een heel fout eufemisme) zo belangrijk helemaal niet. Het feit dat de kiezer bij die 5 verkiezingen in de afgelopen 10 jaar steeds flink van mening is veranderd lijkt me een duidelijk argument tegen regeringen die lang blijven zitten (blijkbaar zonder dat de kiezer vertrouwen in ze heeft, anders waren ze wel bij hun vorige keuze gebleven).
In de praktijk zou dat erop neer komen dat de Partij voor de Dieren met 2 zetels vertegenwoordigd zou zijn als ze meedoen aan een winnende coalitie en met 1 wanneer ze dat niet doen.
De verhouding zou waarschijnlijk eerder 4 tegen 1 zijn geweest. Nogal een verschil dunkt me, als die uitkomst afhangt van je aansluiten bij de “juiste” coalitie.
Precieze representatie is natuurlijk nooit mogelijk – daarvoor is het representatie.
Alleen als je dat onmogelijk maakt. En jij wil daar blijkbaar wel heel ver in gaan.
iemand met andere prioriteiten
Dat is wel erg vriendelijke bewoording voor iemand die in essentie een anti-democraat is.
Overigens laat Griekenland, met een vergelijkbaar bonussysteem en 5 verkiezingen in de afgelopen 8 jaar (en naar het uitziet over niet al te lange tijd weer nieuwe verkiezingen) wel zien dat zo’n systeem geen garantie vormt voor regeringsstabiliteit. Italië zelf (dat momenteel met een curator-regering zit) lijkt me overigens ook niet zo’n mooi vooruitzicht geven. En dat nog even afgezien van wat veel belangrijker is: de stabiliteit van het land zelf, iets waarin Nederland vergeleken met beide landen er nog wel bijzonder goed voorstaat.