,,Iran werkt aan atoombom”

Iran werkt aan een atoombom, het gerucht is niet uit het nieuws te branden. Het rapport van het Internationaal Atoomenergie Agentschap is echter minder stellig dan men zou vermoeden. Terwijl de internationale gemeenschap militair ingrijpen afwijst, klinkt in Israël de oorlogstrom.

De geruchtenmachine

Wie in Google de zoekopdracht ,,Iran werkt aan atoombom’’ intypt, krijgt 117 duizend hits. Of wacht, de hits komen vooral op: ,,Iran werkte aan atoombom’’. Sommige media pakken flink uit en al dagen sijpelen berichten naar buiten over het nog niet verschenen rapport van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA), meestal afkomstig van anonieme diplomaten. Uit de berichtgeving komt naar voren dat de druk op de IAEA om Iran nu eens stevig aan te pakken, flink wordt opgevoerd.

De VS springen er bovenop en ook Netanyahu, premier van een land dat het non-proliferatiegedrag niet getekend heeft en zich daarmee zelf al jaren aan inspectie onttrekt, wist er kennelijk al van. Een week voor het verschijnen van het IAEA-rapport had hij al een oplossing voor de problemen.

Handzaam was wel de Q&A die de BBC een aantal dagen geleden publiceerde, waarin zij antwoord gaf op vragen die bij iemand boven zouden kunnen komen over deze kwestie. Sargasso wijdde er een waanlink aan. Die zeer feitelijke tekst, ontdaan van oorlogsretoriek, is niet meer op de BBC-site terug te vinden. 

Het IAEA-rapport: Iran werkt ‘mogelijk’ aan een bom

Gisteren verspreidde de IAEA haar concept-rapport dan eindelijk onder de lidstaten. En gelukkig was het dankzij het lekken van die lidstaten in een oogwenk ook te vinden op het internet. Pas volgende week komen de lidstaten bijeen. Pas dan besluiten zij over vaststelling en verspreiding van het rapport, en belangrijker: over eventuele doorverwijzing van de kwestie naar de VN Veiligheidsraad.

Het rapport staat vol van zinsnedes als ‘allegedly’, ‘maybe’, ‘suggests’ en ‘indicates’. Woorden die aangeven dat niets vaststaat. Wat is er dan wel aan de hand? Iran heeft het non-proliferatieverdrag geratificeerd. En dat verdrag brengt verplichtingen met zich mee, bijvoorbeeld om inspecties door de IAEA toe te staan en om kernenergie slechts voor vreedzame doeleinden aan te wenden.

Het is pas vier jaar geleden dat toenmalig IAEA-directeur Mohammed el-Baradei meldde dat hij geen enkele informatie had die op een concreet en actief militair kernprogramma wees. Hij verweet de Amerikanen met hun dreigementen tegen Iran enkel ,,olie op het vuur’’ te gooien. Meer recent uitten de inspecteurs van de IAEA alleen openlijk hun bezorgdheid over het ,,mogelijke bestaan’’ van ontwikkelingswerk voor atoomwapens in Iran, bijvoorbeeld het ontwikkelen van kernkoppen voor raketten. Die zorgen waren aanleiding tot resoluties van de IAEA en de VN Veiligheidsraad om Iran tot een meer coöperatieve houding te dwingen. Brengt het nieuwe rapport daar verandering in?

Wat uit het rapport naar voren komt, is dat Iran gedeeltelijk wel meewerkt aan inspecties, bijvoorbeeld in Natanz en Fordow. Wat ook naar voren komt, is dat die meewerking onvolledig is en Iran vaak pas gegevens overlegt nadat de IAEA haar met bewijzen confronteert die het op andere manieren verkregen heeft. Bovendien eisten de al genoemde resoluties dat programma’s voor uraniumverrijking en zwaar water opgeschort zouden worden. De IAEA-inspectie laat zien dat Iran die eis niet honoreert.

Nieuw is dat de IAEA een aparte paragraaf wijdt aan mogelijk militair gebruik van het nucleaire programma van Iran. Voor het eerst kunnen we een gedetailleerd analyse lezen van de informatie die eerder al aanleiding gaf tot de zorgen van de IAEA. Daarbij baseert de IAEA zich onder meer op informatie die door de lidstaten beschikbaar is gesteld. Het gaat dan om informatie over buitenlandse contacten en netwerken, documenten, e-mail correspondentie, satellietfoto’s enzovoort. Uit die informatie, die door de IAEA geloofwaardig wordt geacht, is af te leiden dat Iran tot eind 2003 een structureel programma had lopen voor de ontwikkeling van kernwapens. En, zegt de IAEA: ,,sommige activiteiten die relevant zijn voor de ontwikkeling van een nucleair explosief zijn voortgezet na 2003’’ en ,,zijn mogelijk nog steeds aan de gang’’. Een deel van die activiteiten betreft overigens zogenaamde dual use materialen, materialen die zowel een burger- als een militaire toepassing kunnen hebben.

Alles bij elkaar heeft de IAEA ernstige zorgen over ,,mogelijke militaire dimensies van Irans nucleaire programma’’. Zorgen die niet weggenomen kunnen worden zolang Iran niet volledig aan inspecties meewerkt. De IAEA dringt er daarom bij Iran op aan om haar verplichtingen na te komen. Het gaat dan om het volledig implementeren van de overeengekomen Safeguards Agreement, het implementeren van het aanvullend protocol van het non-proliferatieverdrag (dat toeziet op het ondubbelzinnig vaststellen dat slechts vreedzame doeleinden worden nagestreefd), het opschorten van activiteiten voor uraniumverrijking en zwaar water, en vooral: het adequaat beantwoorden van de door de IAEA gestelde vragen over mogelijke militaire doelen. Het achterliggende doel van al die maatregelen is het scheppen van vertrouwen bij de internationale gemeenschap dat Iran met haar nucleaire programma uitsluitend vreedzame doelen nastreeft.

Wat opmerkelijk genoeg in het hele rapport niet voorkomt, is een inschatting – op basis van de door de IAEA verzamelde informatie – of Iran op dit moment daadwerkelijk in staat is om een atoombom te maken. Het Institute for Science and International Security memoreert dat in een werkdocument uit 2009 nog werd geconstateerd dat: 

,,Iran has sufficient information to be able to design and produce a workable implosion nuclear device based upon HEU [highly enriched uranium] as the fission fuel.’’

Destijds was de inschatting echter dat Iran nog werk moest verzetten voordat ze in staat zou zijn om een betrouwbare kernkop te produceren. Het rapport geeft geen antwoord op de vraag of Iran daar op dit moment wel toe in staat is.

Gemengde reacties

Die vraag is relevant omdat de oorlogstrom op dit moment flink geroerd wordt, met name door Israël. Is er op dit moment sprake van een clear and present danger? Ko Colijn schreef gisteren op de site van Vrij Nederland dat uit een Wikileaks cable blijkt dat eveneens twee jaar geleden Israëlische experts de Amerikaanse gezant Alexander Vershbow influisterden dat Iran in 2010 over een kernwapen zou kunnen beschikken. Een suggestie die haaks lijkt te staan op de toenmalige bevindingen van de IAEA. Wat blijft staan op dit moment is dat Iran de internationale druk tot nu toe trotseert.

Tijdens de G20-top in Cannes vorige week opperde Israël een militaire interventie in Iran, een mogelijkheid die de Franse president afgelopen augustus kennelijk ook al zag. Er is wel een belangrijk verschil tussen beide landen: waar Israël een preemptive strike als oplossing ziet, waarschuwde Sarkozy juist voor de ,,grote crisis’’ die zo’n aanval zou kunnen veroorzaken. Een zorg die gedeeld lijkt te worden door de Arabische landen. Opvallend is overigens dat de koppen in de Arabische media een stuk feitelijker zijn dan bij ons in het westen.

In de internatonale gemeenschap lijkt er weinig animo te zijn voor een aanval op Iran. De VS meldden dat ,,het IAEA-rapport niet vaststelt dat Iran opnieuw een volwaardig programma voor nucleaire wapens heeft opgestart, en evenmin staat er in het rapport een conclusie over hoe vergevorderd dat programma is’’. 

Rusland en China hebben volgens diplomaten druk uitgeoefend op de IAEA om het rapport niet te publiceren. Rusland stelt dat er nu juist nieuwe kansen zijn om de dialoog tussen het ‘sextet’ van internationale mediators en Teheran opnieuw op te starten, kansen die dit rapport mogelijk torpedeert. China op haar beurt dringt bij Iran aan op ,,flexibiliteit een eerlijkheid’’. Ook China, dat Iraans grootste handelspartner is, dringt aan niet op militaire stappen, maar op dialoog en samenwerking. Eerder lieten ook Frankrijk en Duitsland al weten geen voorstander van militair ingrijpen te zijn.

De Iraanse mensenrechtactiviste Shirin Ebadi, die deze week in Nederland was, wijst er terecht op een Iraanse atoombom op Israël ook het leven zal kosten aan vele Palestijnen en zonder twijfel tot zware vergeldingsacties zal leiden. Daarmee is een atoombom in de praktijk voor Iran onbruikbaar. Diezelfde redenering gaat op voor Israël, omringd als het is door islamitische landen.

Gelukkig klinken er ook in Israël zelf geluiden dat het met die aanval zo’n vaart niet zal lopen. Al was het maar omdat oorlogen net als revoluties over het algemeen niet van te voren publiekelijk aangekondigd worden. Terecht wordt erop gewezen dat een aanval op Iran ogenblikkelijk een spervuur van raketten op eigen land zal uitlokken, evenals een niet eerder geziene verbroedering van de elkaar over het algemeen niet erg welgezinde soennieten en sji’ieten in de moslimwereld.

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Jan BL