Revolutie is een fragiel bezit. De Libische revolutie begon als een (militaire) coup, maar ontaarde in een burgeroorlog. De Egytische revolutie begon als een burgerlijke revolutie, maar ontaarde in een militaire coup. De uitkomst in Libië is nog hoogst onzeker. De komende verkiezingen in Egypte zullen geen uitkomst hebben, die de jeugdige opstandelingen tevreden stemmen.
Nieuws is niet de vraag waar Gadaffi is, of hij dood of levend wordt aangetroffen. Of hij onbeschadigd wordt afgeleverd in Den Haag of wordt gelyncht, is wel nieuws, maar van kleine omvang. Het zou iets zeggen over het respect voor de wet en de humaniteit van het regime na dat van Gadaffi. Maar meer ook niet.
Andere onderwerpen zijn meer aandacht waard: b.v. het kleine berichtje dat Cheney wel eens aan Bush had geadviseerd de nucleaire installaties in Iran te bombarderen. Hoe is de situatie daar eigenlijk? Is daar ook een Arabische Lente geweest?
De herinnering produceert beelden: een prachtige jonge vrouw, liggend op de grond, getroffen door een kogel van een Iraanse ordebewaarder. Zij spuwt bloed en sterft binnen een minuut. Het filmpje is gemaakt met een mobiele telefoon, tijdens een demonstratie. Hoe zat het ook al weer? De politieke gezagsdrager, Achmadinejad moest worden herkozen en moest nogal veel dubieus werk verzetten, voordat hij een positieve verkiezingsuitslag had. Dat leverde demonstraties en een vitale politieke oppositie.
Alleen: in de dubbelzinnige machtsstructuur van de Islamitische Republiek, kreeg Achmadinejad de kans het verzet tegen zijn georganiseerde herverkiezing, met geweld te breken. Dat was ruim voordat een wanhopige Tunesische marktkoopman door zijn zelfverbranding de Arabische Lente op gang bracht.
De vraag is: hoe gevaarlijk is Iran? Cheney c.s. mogen niet zijn opgevallen door een genuanceerde kijk op de wereld. Maar zij kregen gelukkig niet hun zin van Bush, die terecht meende dat hij aan Irak en Afghanistan de handen wel even vol genoeg had. Maar Israël wilde eigenlijk ook wel graag een flight jachtbommenwerpers sturen, om het Iraanse nucleaire programma weer een jaar of tien te vertragen. Als wapens niet kunnen of niet moeten, welke kansen hebben we dan om de splijtstof – productie in de bunkers bij Qom te stoppen of te zorgen dat het nucleaire vermogen van Iran kan worden geduld, zoals dat van Pakistan of India?
De shah van Iran, Reza Pahlavi, werd destijds door de CIA in het zadel geholpen, als opvolger van Mossadeq, die te vrijzinnig met de Amerikaanse oliebelangen omging. In de jaren 77-79 gingen de burgers van Iran massaal de straat op. Jimmy Carter had zich scherp uitgelaten over de mensenrechten in Iran en de onderdrukking door de SAVAK van de Shah scherp gekritiseerd. Toen het leger hem niet langer trouw leek te zijn vertrok de Shah. Enkele dagen later kwam een oude ayatollah uit Parijs, ingevlogen als een redder van het vaderland. De revolutie van de burgers tegen de onderdrukking en corruptie sloeg ineens om: Khomeini vestigde een Islamitische Republiek.
Deze republiek slaagde er wel in vooruitgang te bereiken voor de bevolking: electriciteit, waterleiding, scholen, gezondheidszorg, televisie. Iran kreeg een wonderlijk mengsel van burgerlijk en religieus bestuur, maar de kern was simpel:
- Er is maar een God en Mohammed is zijn profeet.
- God weet het best wat goed is voor mannen en vrouwen.
- De Islamitische geestelijkheid, speciaal de geleerden onder hen, de juristen die de islamitische wetten mogen interpreteren, weten het beste wat God wil.
- In geval van discussie onder geleerde juristen, beslist de Opperste Leider. (T. Garton Ash, “Facts are subversive”, p.284)
De vraag is of je een systeem als dit van binnen uit zou kunnen reformeren, zoals de gematigde Khatami probeerde, of dat mensen zichzelf moeten organiseren in een samenleving die onafhankelijk is van de staat. Welke krachten zouden aan een vreedzame verandering van dit systeem kunnen bijdragen?
Al vaker zijn de dubbelheden van Iran beschreven: de strengheid met kleding en drank in het openbaar, maar de losheid, zo niet losbandigheid zodra mensen in hun privédomein zijn. De bevolking van Iran is extreem jong: het regime heeft aan het begin van de jaren tachtig een geboortengolf bevorderd, ter compensatie van de verliezen in de langdurige oorlog tussen Iran en Irak. Deze jongeren zoeken hun eigen moderniteit.
Is deze jeugd ook voor eigen kernenergie in Iran? Het antwoord is ja; als Israël kernwapens mag hebben, waarom Iran dan niet? Het stomste dat de USA en Israël zouden kunnen bedenken is het bombarderen van de nucleaire vestigingen in Iran. Het probleem is: we weten hoe dat technisch moet, het kan snel worden geregeld. Maar de politieke fall-out zou rampzalig zijn.
Het vuur van de Arabische Lente aanwakkeren is lastiger, maar veel kansrijker. De jongeren in Iran zullen hun eigen, moderne regime moeten vestigen. Dat is niet noodzakeijkerwijs pro-westers. Maar het zou door zijn moderniteit gematigder zijn dan het regime dat er nu zit. Als Iran de bom heeft, is dat niet leuk. Maar de logica van de ‘mutual assured destruction’ werkte ook tussen India en Pakistan.
De revolutie is een fragiel bezit: dat leerde Carter, toen de Shah vertrok en Khomeini kwam. Zo zou de Islamitische Republiek nu kunnen worden vervangen. Maar als we dat willen is het ingewikkelder dan een paar snelle jachtbommenwerpers een klusje laten doen.