Het burgerforum zit in de scholingsfase. Maar een echte kans wordt ze kennelijk niet gegund. In de kranten wordt het initiatief zowel door cultuurhistoricus Thomas von der Dunk als politicoloog Pieter Boddaert de grond in geschreven. De twee voornaamste argumenten zijn dat alles al bedacht is maar er nooit een echt alternatief uit gekomen is en dat willekeurig welk resultaat er uit komt de gevestigde orde dit toch zal afwijzen.
Nou zijn ze zelf al aardig met dat laatste begonnen, maar daar hebben ze een punt natuurlijk. Hoe dat aan te pakken is nog een groot vraagteken.
Maar hun eerste punt over het gebrek aan echter alternatieven deel ik absoluut niet. In de onderbouwing daarvan zie ik zo’n enorm gebrek aan fantasie en out of the box denken. Er wordt constant verwezen naar reeds bestaande ideeën als het districtenstelsel en bijvoorbeeld een tweestemmen systeem. Tja, als je daar in blijft steken, wordt het nooit wat natuurlijk. Daarom hier een poging om te laten zien dat wezenlijk andere stelsels ook mogelijk zijn. Misschien dat er dan nog een echte discussie op gang komt.
Eerste variant: Macht naar stemaantal.
Het huidige stelsel zorgt ervoor dat eigenlijk alle stemmen eerst naar een politieke partij gaan en vervolgens de mensen van de lijst op volgorde aangewezen worden. Slechts zelden wordt iemand met voorkeurstemmen onverwachts buiten dit proces om in de kamer gezet.
Hierbij doet het vreemde verschijnsel zich voor dat mensen wel hun best doen op een persoon te stemmen, maar daar eigenlijk helemaal niets van terug zien. Eenmaal in de kamer krijgen de kamerleden allemaal evenveel macht. Of je nou met honderduizend stemmen bent gekozen of met 10.
Dit kan doorbroken worden door het aantal stemmen die een kamerlid in de kamer mag uitbrengen te koppelen aan het aantal stemmen dat hij/zij in de verkiezingen heeft gekregen. Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat Wouter Bos tien maal zoveel macht heeft als Hans van Baalen. Dat levert toch ineens een heel andere verhouding op en maakt het kiezen van personen interessanter.
Tweede variant: Actief wegstemrecht
We mogen nu alleen aangeven wie (welke partij) wij graag in de Tweede Kamer willen hebben. Een mogelijke variant is twee stemmen (eerste en tweede voorkeur) te geven omdat er toch nooit iemand is die 100% jouw mening vertolkt.
Maar waarom mogen we niet aangeven wie we NIET in de kamer willen hebben. Dus twee stemmen uitbrengen. Een voor en een tegenstem. En dat kan je de top 10 van mensen waar tegen gestemd is de toegang tot de kamer ontzeggen.
Derde variant: Continue stemmen
Waarom eens in de vier jaar stemmen? Waarom niet iedere maand? Dan niet voor iedereen, maar voor 2% van de bevolking. Dat levert een constante representatieve steekproef van de mening van het volk op.
En dan ben ik nog niet eens begonnen aan alle varianten van electronische democratie die nu mogelijk zijn door de hulpmiddelen van de moderne tijd.
Reacties (24)
Variant 2 : wat als de persoon met de meeste stemmen voor ook de meeste stemmen tegen krijgt ? Wellicht kun je de netto uitslag nemen : het aantal stemmen voor minus het aantal stemmen tegen.
Variant 3 lijkt me niet verstandig omdat je dan enkel ‘waan van de dag’ beleid krijgt.
Als poging om de discussie aan te wakkeren, kan ik de 3 voorstellen wel waarderen. Maar inhoudelijk zijn ze dusdanig dat het me de zelfs moeite niet waard lijkt om de tegenargumenten op te schrijven. Ik kan alleen hopen dat iemand er door geïnspireerd raakt om met zinvollere plannen te komen.
Voorlopig concludeer ik dat eens te meer lijkt te zijn aangetoond dat alle ideeën over kieststelsels ofwel al bestaan, ofwel onbruikbaar zijn.
Ik ben benieuwd hoeveel kamerleden er in variant 1 zouden overblijven.
Bij de laatste verkiezingen haalde 12 kamerleden meer dan 1 procent van de stemmen. Nog drie waren net goed voor hun eigen zetel (1/150 van de stemmen).
Als kiezers in die variant net zo stemmen als nu, wordt de macht dus wel heel erg geconcentreerd.
Ik mis een analyse van Steeph waarin de noodzaak voor een ander kiesstelsel en de voor en na delen van de bovengenoemde kiesstelsels uitgewerkt is. Wat zijn bijvoorbeeld de effecten van deze drie varianten op de besluitvorming en de stabiliteit van de samenleving?
Een voorwaarde die ik zou willen stellen is dat macht niet teveel mag accumuleren. Er moet een soort demping in het systeem zitten waarbij macht in zekere mate wegvloeit naar anderen zodat er niet een zelfversterking optreedt. Zelfversterking zal optreden als je met macht je macht kunt vergroten.
@MP: Tuurlijk moet er eerst een fatsoenlijke analyse zijn. Dat was echter het punt van deze pots niet. En ik pretendeer ook helemaal niet dat genoemde voorstellen goed of zelfs maar samenhangend zijn. Ik wil alleen aangeven dat het niet al te moeilijk is om meer varianten te bedenken dan waar iedereen nu omheen danst.
En met het verzinnen van wilde varianten biedt je ook voer voor de analyse van de huidige situatie aan.
In het huidige systeem zitten zoveel algemeen geaccepteerde aannames (1 kamerlid, 1 stem) dat niemand daar meer bij stilstaat en dus niet als onderdeel van de analyse meeneemt.
Overigens denk ik, als kortdoordebocht analyse, dat er voldoende zichtbare slechte symptomen van de huidige politiek zijn (betuwelijn, fileproblematiek, milieuproblematiek, daklozen, slecht verzorgde demente bejaarden, etc..) om te kunnen stellen dat het geen perfect systeem is en er dus altijd ruimte is om na te denken over een beter systeem. En dan de analyse te beginnen.
Ik ben het met je eens dat het niet moeilijk is andere varianten te bedenken maar die moeten dan wel een doel hebben en het juiste effect hebben op de werking van de politiek.
Je geeft een aantal zaken aan die verbeterd kunnen worden ten aanzien van de besluitvorming. Ik zou dan de vraag willen stellen in welk kiesstelsel zouden deze problemen wel op effectieve manier worden opgelost? Je zult mensen met macht moeten bekleden die deze specifieke belangen dienen. Dan blijven er nog altijd botsingen tussen belangen.
En kan het ook zijn dat de zo vaak genoemde verharding en individualisering in de maatschappij deels ten grondslag ligt aan het niet oplossen van deze problemen bij gebrek aan voldoende maatschappelijk draagvlak en/of coherentie?
Ik vind het prima wanneer een kleinere groep mensen beslissingen neemt maar dit moeten dan wel vakmensen zijn met een visie. Een te sterke democratisering leidt naar mijn gevoel tot een besluitvomring met een verhoogd populistische gehalte waarbij populaire mensen zonder enig niveau beslissingen nemen. Dit lijkt wel het eeuwigdurende dilemma van de democratie.
Er zijn heel veel factoren die meespelen in dit vraagstuk. Verharding, individualisering en meer horen daar ook bij.
Maar uitgaande van het feit dat een democratisch bestel nog altijd een belangrijk richtinggevend element is in een samenleving, is ook het ontstaan van die factoren deels toe te schrijven aan het onvoldoende functioneren van dat bestel. Onvoldoende de besluitvorming zo afwegen dat ook de effecten en neveneffecten op de lange termijn betrokken worden.
En, hier komt een pijnlijke bekentenis van iemand die ooit overtuigd was van het anarchisme, ik geeft toe dat het voor de sturing van een maatschappij gewenst is dat de controle bij een relatief kleine groep komt te liggen.
Maar het is wel triest om te constateren dat in wat we noemen een representatieve democratie meer dan 30 procent van de mensen niet gaat stemmen. En dat van die mensen die wel gaan stemmen een groot deel aangeeft zich eigenlijk niet vertegenwoordigd te voelen.
Dus de vraag is, hoe zorg je voor een systeem waarin het mogelijk is dat een optimaal besluitvormingsproces (korte en lange termijn effecten…) gecombineerd wordt met maximaal mogelijke betrokkenheid van de mensen zonder waan van de dag gedrag.
@Steeph: ik heb een beetje het idee dat je het probleem dat we het niet allemaal eens zijn over welke maatschappelijke tekorten tegen welke kosten moeten worden opgelost, afwentelt op het kiesstelsel.
Re: de voorkeursstem: niet iedere voorkeursstem is ook een voorkeursstem. Sure, als je dit nieuwe systeem invoert, zal men vrijwel alleen nog maar stemmen op degene die ook echt de voorkeur heeft, maar wie zegt dat er dan nog zoveel voorkeursstemmen binnenkomen? Met andere woorden: heeft dit systeem wel nut? Is dit gemeten?
Re: de twee stemmen, voor en tegen. Mooi hoor, mijn partij wint overdonderend de verkiezingen, maar wel met het mindere materiaal, want de top is door strategische tegenstemmen naar huis gestuurd.
Ik ben al jaren voor de tegenstem, maar dan wel in plaats van de voorstem, niet ernaast. Met andere woorden, je krijgt maar één stem, en die kun je dan gebruiken om of voor of tegen iemand te stemmen.
Die derde variant vind ik wel aardig, al moet je er dan wel gedegen vanuit gaan dat je elk moment met een minderheidsregering kunt komen te zitten. Dat kan gunstig zijn: een regering die een bepaalde politieke richting kijkt, maar geen al te malle fratsen uit kan halen vanwege de altijd loerende kamer. Het betekent dat beide kanten beter hun best moeten doen.
Daarmee voorkom je in elk geval “Amerikaanse toestanden”, zoals een Bush die vlak voor de verkiezingen zijn humane masker laat zien om de zwevende kiezer mee te zuigen. (Sorry dat ik geen lokaler voorbeeld heb, ik lees veel te veel Amerikaanse blogs, vrees ik.)
[quote=”Steeph”]Maar uitgaande van het feit dat een democratisch bestel nog altijd een belangrijk richtinggevend element is in een samenleving, is ook het ontstaan van die factoren deels toe te schrijven aan het onvoldoende functioneren van dat bestel[/quote]
Prima, maar kun je ook specifieker zijn. Welk onderdeel van het huidige kiesstelsel maakt het oplossen van je eerder genoemde problematiek moeilijker?
En wat betreft je bekentenis, ik kan mij heel goed voorstellen dat een jong weldenkend en fatsoenlijk mens anarchistische ideeën ontwikkeld (ik neem aan dat je weldenkend en fatsoenlijk bent). Echter het probleem is dat naarmate je ouder wordt merk je dat lang niet iedereen weldenkend en fatsoenlijk is.
Je laatste vraag is goed. Op die betrokkenheid van mensen bij de politiek wordt ontzettend gehamerd het is een eigen leven gaan leiden, ik vraag mij namelijk wel eens of mensen wel zo erg betrokken willen zijn bij die politiek. Zou het niet zo kunnen zijn dat een overgroot deel van de mensen eigenlijk de besluitvorming in de handen van betrouwbare en vakbekwame personen wil leggen die opkomen voor hun belangen?
De huidige politiek is naar mijn gevoel veel te veel bezig met electorale spelletjes. Het is een bedrijf geworden met als enig winstoogmerk macht . Ze schromen niet eens meer om feiten te verdraaien. Wat mij ook altijd opvalt is dat er een wereld van verschil is tussen wetenschappelijke waarheden en politieke waarheden. Zogenaamd baseren politici zich op rapporten die wetenschappelijk verantwoord zijn, maar is dat ook zo? En is hun interpretatie van die rapporten wel juist? Daarom pleit ik voor vakbekwame en betrouwbare politici! Daar moet jouw nieuwe kiesstelsel maar voor zorgen.
“Variant 3 lijkt me niet verstandig omdat je dan enkel ‘waan van de dag’ beleid krijgt.”
Juist niet; hooguit kan de kiezer aangeven (met proteststemmen) dat de mamoettanker Batavia een lichte koerswijziging moet inzetten. Omdat het om slechts om een klein percentage van de stemmen gaat, gaat het om kleine veranderingen. (Ik neem ten minste aan dat Steeph niet bedoelt dat de volledige kamersamenstelling wordt bepaald door net die twee procent–dat is vragen om problemen.)
“Voorlopig concludeer ik dat eens te meer lijkt te zijn aangetoond dat alle ideeën over kieststelsels ofwel al bestaan, ofwel onbruikbaar zijn.”
“Ik mis een analyse van Steeph waarin de noodzaak voor een ander kiesstelsel en de voor en na delen van de bovengenoemde kiesstelsels uitgewerkt is.”
Volgens mij kan het best leuk zijn zo voor de vuist weg te filosoferen. Dat er drieduizend jaar geleden wat Grieken waren die het allemaal ook al eens bedacht hebben zal best.
“Overigens denk ik, als kortdoordebocht analyse, dat er voldoende zichtbare slechte symptomen van de huidige politiek zijn (betuwelijn, fileproblematiek, milieuproblematiek, daklozen, slecht verzorgde demente bejaarden, etc..) om te kunnen stellen dat het geen perfect systeem is en er dus altijd ruimte is om na te denken over een beter systeem.”
De problemen die jij noemt zijn allemaal symptomen van de vooruitgang. Als het idee achter jouw varianten is dat de politici-nieuwe-stijl ons in een fakkeloptocht voorgaan op het zandpad terug naar de middeleeuwen, dan pas ik.
Dat politici van mening verschillen over hoe deze symptomen moeten worden aangepakt (want dat moet, want daar hebben we bestuur voor) lijkt me inherent aan een democratie.
“Maar het is wel triest om te constateren dat in wat we noemen een representatieve democratie meer dan 30 procent van de mensen niet gaat stemmen. En dat van die mensen die wel gaan stemmen een groot deel aangeeft zich eigenlijk niet vertegenwoordigd te voelen.”
Dat is, omdat ze niet vertegenwoordigd zijn. Tenminste, niet in de zin waarin jij denkt dat wij vertegenwoordigd worden. Wij kiezen kamerleden en zo. Die gaan vervolgens hun eigen koninklijke gang. Daarom stemmen wij op die politici waarvan we vermoeden dat de gang gelijk opgaat met waar wij net naartoe willen.
Je kunt dat systeem van voorkeursegoïsme fijnkorreliger maken, zodat bepaalde vertegenwoordigers zich alleen met bepaalde zaken bezig mogen houden; je kunt een aantal beslissingen naar jezelf toetrekken (maar daar zijn we te lui voor, want anders deden we dat al vaker–politici zijn wat dat betreft net bollenpellers, ze doen het vuile werk waar wij niet aan willen); je kunt ervoor zorgen dat mensen hun oordeel over concrete keuzes mogen geven (wel of geen Betuwelijn); enzovoort.
Ik vraag me af of de varianten die jij aandraagt tot een grotere betrokkenheid leiden.
@11 / Branko Collin : Ik dacht een media maatschapij waarin die 2% weldegelijk het regeringsbeleid zou kunnen beinvloeden, zover zijn we gelukkig (met het huidige kabinet) nog niet in Nederland.
“Ik vraag me af of de varianten die jij aandraagt tot een grotere betrokkenheid leiden.”
Inderdaad.
@Branko Collin
[quote=”Branko Collin”]
Dat is, omdat ze niet vertegenwoordigd zijn. Tenminste, niet in de zin waarin jij denkt dat wij vertegenwoordigd worden. Wij kiezen kamerleden en zo. Die gaan vervolgens hun eigen koninklijke gang. Daarom stemmen wij op die politici waarvan we vermoeden dat de gang gelijk opgaat met waar wij net naartoe willen.[/quote]
Is dat niet precies de kern van het probleem met de politiek? Mensen worden met macht bekleed die vervolgens aangewend wordt om er persoonlijk beter van te worden, niet altijd uiteraard. Als je als kandidaat politicus de mensen maar weet te overtuigen dan krijg je die macht. Het stemmen op de zogenaamde poppetjes. Maar dit zegt niets over de werkelijke motieven en kwaliteiten van die persoon.
Hoe zorg je ervoor dat betrouwbare en vakbekwame mensen ongeacht hun politieke voork(l)eur boven komen drijven?
“Hoe zorg je ervoor dat betrouwbare en vakbekwame mensen ongeacht hun politieke voork(l)eur boven komen drijven?”
Door ze heel veel geld te beloven als ze hun werk goed doen. En ik weet nu al dat de burger daar niet aan wil. (Denk bijvoorbeeld aan de protesten rondom de salarissen van topmanagers–en dat zijn dan mensen waarover wij niets te zeggen hebben.)
@Branko Collin
Dat klinkt als marktwerking in de politiek. Een interessante gedachte waar ik nog niet opgekomen was. Waarschijnlijk komt dat omdat ik nogal sceptisch ben over marktwerking in de publieke sector.
Hoe bepaal je bijvoorbeeld precies dat ze het goed doen? En hoe bepaal je de hoogte van de financiële beloning? Overheerst dan niet het winstbejag bij deze rijkelijk beloonde en beboniste politici?
Zou er niet juist een intrinsieke maatschappelijke betrokkenheid bij deze mensen moeten overheersen? In het huidige stelsel is de beloning in feite macht. Net zoals geld een verslavend middel en vertroebelend middel:)
“Zou er niet juist een intrinsieke maatschappelijke betrokkenheid bij deze mensen moeten overheersen?”
Gezien het feit dat in de honderden jaren parlementaire democratie in Nederland en andere landen er nog geen enkel parlement heeft gezegd, fuck it, we plunderen de schatkist en gaan op de Bahama’s de hangjongere uithangen, denk ik dat juist al de mensen met maatschappelijke betrokkenheid daar zitten waar we ze willen hebben.
Wat de levende Lenin al suggereerde eerder in deze draad: het is allemaal al eens bedacht, vrees ik.
Jongens (en meisjes) kijk nou tog even om je heen! Je ziet dat er in welk systeem dan ook goeie en slechte politici zijn. Hou ze scherp en spreek uit wat je van ze wil, in plaats van in allerlei procedure- en structuurdiscuscussies te verzanden! Dat doen politici zelf al genoeg.
Waar het om gaat: jeugdzorg, mobiliteit, het versterken van de economie. Om maar eens een paar onderwerpen te noemen.
Er is nog een ander systeem met twee stemmen, dat o.a. in Duitsland wordt gebruikt en in Nieuw-Zeeland kort geleden is ingevoerd. Dat bestaat uit twee lijsten: de districtlijst (een soort van first past the post-systeem) en een landelijke lijst, die met evenredige vertegenwoordiging van alle stemmen in de BRD tot verkiezing leidt.
Dat spreekt me wel aan op rationele gronden, maar ik weet ook wel dat rationele discussies daarover niet altijd zinvol zijn.
Steeph,
Het is al in keer door een reaguurder benoemd, maar ik doe het dan maar voor een tweede keer: bij voorstellen voor een ander systeem zal je eerst moeten afvragen of er wel een probleem is en ten tweede of het voorstel een oplossing voor het probleem is. Ten derde, en dat is niet onbelangrijk, is het zo dat wijzigingen in systemen onbedoelde neveneffecten hebben. Ik herinner me het voorbeeld van jaren geleden toen ontwikkelingshulp drinkwater in de huizen van een dorp bracht. Ik dacht in Mali, maar dat is niet belangrijk. Wat er gebeurde is dat de vrouwen elkaar niet meer ontmoeten bij de waterput en daarom de kennisoverdracht van generatie op generatie stokte. Het was goed bedoeld en ik bedoel geenszins te beweren dat deze bijwerking voorzien had kunne worden, maar het effect bestaat. Net zoals e-mail een vervanger is voor slakkenpost, maar ook een andere wijze van communiceren in een organisatie bracht.
Een tijdje geleden was Thom de Graaf ook bezig met voorstellen omtrent deze problematiek. Toen kwam ook het districtenstelsel aan de orde. Weliswaar in een gemengde vorm zoals blijkbaar in Nieuw-Zeeland blijkt te bestaan. Toen werd op basis van laatste peilingen een kleine berekening uitgevoerd. Het bleek dat de PvdA 120 van de 150 zetels zou halen. Toen is er niets meer van vernomen. Een beetje smalend schrijf je over de afwijzende houding van de gevestigde orde. Maar ik denk dat het verdedigen van het eigenbelang een vrij normale menselijke eigenschap is. Het is het zelfde als kleven aan het pluche. Het gebruiken van de kreet ten tijde van paars en het nu compleet achterwege laten ervan bij dit kabinet en met name bij Verdonk doet mij niets meer en niets minder oordelen dan politiek opportunisme in plaats van een zorgvuldige analyse.
De democratie functioneert onvoldoende. Mocht dit bekend voorkomen dat klopt dit, het is een citaat van jezelf. Maar is dit nu zo? Ik heb in de 35 jaar dat ik politiek geïnteresseerd ben, de democratie zich zien aanpassen aan de huidige orde. De ontwikkelingen sinds 2001 laten dit in ieder geval mooi illustreren. De kut-marokanen van Oudkerk zouden er zonder Pim niet zijn geweest. Dat hij daarbij meer aan de Theemsweg dacht dan aan de Diamantbuurt, is pas later duidelijk geworden.
Democratie functioneert wel, maar langzaam. Er zit wrijving in, die zich manifesteert in hysterese. Als het schuift dan schuift het met een knal. Je kunt je afvragen of dat erg is. Een systeem zonder wrijving heeft de neiging te gaan oscilleren, tenminste als er een kracht is die een functie is van de afwijking van het evenwichtspunt en als die kracht gericht is naar dat punt. Oscilleren kan ook breken betekenen, bij een zangeres die een glas kapot zingt.
Het stelsel van de gewogen stem lost niets op. Wouter Bos kan winnen ten opzichte van van Balen maar dan is er ook een ander lid van de PvdA-fractie die van hem verliest. Als het totaal aantal stemmen op de PvdA gelijk blijft. Er kunnen neveneffecten zijn, die ik nu niet zie, maar pas later duidelijk kunnen worden.
Ik ben huiverig voor meer persoonsgebonden politiek. Je ziet het nu bij de VVD. Daar stemt men de lijsttrekker. Dat wordt wel verward met politiek leiderschap. In de VVD noemt maar dat maar armoedig een politiek aanvoerder. Maar het is een lijsttrekker. Taak 1: nummer 1 op de lijst. Taak 2: het uitdragen van het partij- en verkiezingsprogramma. Bevoegdheden: geen. En je ziet het voor de ogen gebeuren bij Mark en Rita: als ik wordt verkozen dan ga ik … Met als gevolg dat een partij verwordt tot een platenlabel, een organisatie die zorgt voor reclame en dienstverlening. De kandidaat maakt gebruik van de faciliteiten die de organisatie biedt.
In Amerika kiezen ze niet op een partijprogramma, daar kiezen ze een leider die zich in verkiezingstijd profileert met eigen plannen en opvattingen. Op zich is dat dus mogelijk maar dan moet je er weten waar je mee bezig bent. Ik heb niet het idee dat men zich dit bij de VVD realiseert. In ieder geval is het aanwijzen van een trekker zonder eerst het verkiezingsprogramma vast te stellen een blunder. Voorlopig moet ik er harder om lachen dan om mijn loonstrookje.
Wat ALO zegt. Of eigelijk niet, want zo had ik het nooit kunnen zeggen. Maar toch.
Het probleem met optie 1 is dat je persoonsgebonden politiek in zou voeren, zonder de partijen af te schaffen. Het netto-effect is dan nul omdat ook degene met een heleboel stemmen zich netjes aan de partijlijn moet houden.
Het verkiezingsprogamma zal niet zo zeer afwijken van de vorige programma’s. Dat weet ALO ook wel.
@bicat
Ik heb Verdonk al genoemd. Ik wil ook wel het voorbeeld van de charismatisch leider Fortuyn aanhalen, die werd uitgenodigd door Jan Nagel c.s. om hun programma te vertegenwoordigen en die binen een dag verkondigde dit document uitsluitend te gebruiken om zijn reet mee af te vegen. Het was het einde van LN.
Pim zelf had geen programma, alleen een boek met vage en populistische ideeen. Dat resulteerde in 26 nitwitten in de kamer, waarvan in ieder geval iemand gewoon toegaf het niet met (delen van) zijn beleid eens te zijn.
Ik rust mijn koffer.
Voor alle duidelijkheid, ik heb de voorbeelden alleen gegeven om te laten zien dat andere varianten mogelijk zijn.
Ik sta zelf echter ook niet achter teveel persoonsgebonden politiek.
Waarom schaffen we de personen niet helemaal af? Maak computerprogramma’s die de programma’s van de partijen beschrijven. Elke partij dient een programma in en dit wordt ingevoerd in de computer. Daarna laten we iedereen de stemwijzer doen om te kijken bij welk programma hij zich het meest thuis voelt. Daar komen dan 10 miljoen stemmen uit over de verschillende partijen. 5 miljoen en 1 stemmen voor iets betekent uitvoeren. Ministers en coalities zijn niet nodig.