Sex sells

Talloze media meldden vorige week dat het boek Sex van Madonna bovenaan de lijst van meest gezochte boeken staat. Een aanzienlijk aantal van hen interpreteerde dat jaarlijkse onderzoek van Bookfinder.com als ware het boek ook praktisch onvindbaar. Dat is echter een misvatting, want zeldzaam of hard to get is het allerminst. Een snelle zoektocht op de meest complete site voor antiquarische boeken levert binnen enkele seconden enige honderden exemplaren op. Niet op de lijst, maar wél bijna onvindbaar is het eerste boek van Monaldi en Sorti, een succesvol Italiaans schrijversechtpaar dat stelt al jarenlang slachtoffer te zijn van een boycot in eigen land.

Hun debuut Imprimatur is een op eigen onderzoek gebaseerde historische roman, waarin naar voren komt dat de zeventiende-eeuwse paus Innocentius XI een zeer dubieuze dubbelrol heeft gespeeld bij het bevorderen van de benoeming van de protestantse Willem III van Oranje tot koning van Engeland. Reden: persoonlijk financieel gewin. Dat laatste is op zich geen wereldschokkend gegeven, want Innocentius bevindt zich in een illuster gezelschap van kerkvaders die hun spirituele taken ondergeschikt maakten aan wereldlijke geneugten.

De paus speelde echter een belangrijke rol bij het afslaan van de Turkse aanval op Wenen in 1683 (inderdaad, hetzelfde jaar waarnaar de titel van Breiviks manifest verwijst) en stond op het punt zalig verklaard te worden. Een beter symbool in deze roerige tijden kon het Vaticaan zich niet wensen. De Heilige Stoel was dan ook not amused met de pijnlijke onthulling en deed het boek in de ban.

Althans, dat is de versie van Monaldi en Sorti. Al jarenlang verkondigen zij aan wie het maar wil horen dat hun boeken in Italië niet uitgegeven worden als gevolg van een groot complot waarbij naast het Vaticaan de media en de volledige boekensector betrokken zouden zijn. En zeker, er zijn aanwijzingen dat er inderdaad iets aan de hand is. Zo zijn van de drie edities die uitgeverij Mondadori in 2002 op de markt bracht nog slechts met de grootste moeite exemplaren te vinden. Ze lijken van de aardbodem verdwenen. Maar opvallender is het verhaal van een Romeinse pastoor, die figureert in de raamvertelling van het boek en na de publicatie van Imprimatur opeens werd overgeplaatst naar het Roemeense Constanta, toevallig ook de plek waarheen de Romeinse dichter Ovidius werd verbannen in de eerste eeuw na Christus.

Tegelijkertijd zijn er ook aardig wat ongerijmdheden in de kwestie, waaraan overigens zelfs een boekje, Il Caso Imprimatur (Het geval ’Imprimatur’) is gewijd. Want Imprimatur is wel degelijk in Italië uitgegeven, maar behalve de vele artikelen in buitenlandse media over de vermeende boycot bleven uitgebreide, inhoudelijke recensies in de Italiaanse kranten grotendeels achterwege. Onderdeel van de boycot, zeggen de auteurs. Maar misschien gewoon gebrek aan kwaliteit, hoewel de scoop van de paus natuurlijk wel pikant was. Uit een reconstructie in Il Caso Imprimatur blijkt namelijk ook dat Mondadori niet bepaald stond te springen om het boekje uit te geven. En toen het concern het boek na een derde druk even liet voor wat het was, kochten de auteurs de rechten met een opvallende voortvarendheid terug en brachten het werk -met groot succes- onder bij diverse buitenlandse uitgevers. Een uitgave door Italiaanse uitgevers is daarna nooit meer tot stand gekomen, hoewel, volgens een reconstructie in Il Caso Imprimatur, een aantal partijen daadwerkelijk interesse toonde.

Juist die terugkoop van de auteursrechten is belangrijk in de vraag of hier echt sprake is van een boycot. Met het enkele behoud van de Italiaanse rechten en (daarnaast) de verwerving van de internationale rechten op Imprimatur had een eventuele boycot van het schrijversechtpaar aanzienlijk eenvoudiger en doeltreffender kunnen worden vormgegeven. Herdrukken hadden dan immers achterwege kunnen blijven en onrechtmatige publicatie had in rechte aangepakt kunnen worden.

Op die manier zou het boek hetzelfde lot beschoren zijn als de Nederlandse vertaling van Hitlers Mein Kampf: hoewel het boek op zichzelf niet verboden is, maken de vertaalrechten die in het bezit zijn van de Nederlandse staat het bijna onmogelijk het werk te herdrukken en verspreiden. De suggestie van de auteurs dat Mondadori het werk in 2002 met tegenzin publiceerde, met als enkel doel het werk voor andere partijen uit de markt te houden, lijkt dus weinig steekhoudend, gezien het gemak waarmee de uitgever de rechten in 2003 weer vervreemdde.

Dat het Vaticaan niet gelukkig is met de onthulling over de paus is duidelijk. De geplande zaligverklaring van de kerkvader werd kort geleden afgeblazen. Maar een boycot door het Vaticaan, die vervolgens klakkeloos door de hele Italiaanse uitgeverswereld wordt overgenomen? Een betere marketingstrategie kun je je nauwelijks voorstellen voor een schrijversechtpaar van historische romans.

En wat ervan te denken dat prominente woordvoerders in het Italiaanse intellectuele en culturele debat nog nooit van het schrijverspaar gehoord hebben? Uit een kleine steekproef door Vrij Nederland bleek dat een aantal collega’s -Umberto Eco, Roberto Saviano, Niccolò Ammaniti- niet alleen nooit gehoord hebben van Monaldi en Sorti, maar bovendien een boycot omwille van de inhoud van een boek uitsluiten (VN, 21, p. 55). Mondadori zelf ontkent stellig het boek te boycotten en noemt de beschuldiging grotesk en pathetisch. Ongetwijfeld zal de complottheorie binnenkort nieuw leven worden ingeblazen, want het laatste boek van Monaldi en Sorti is net uit.

Bij de boycot zijn dus wel wat vragen te stellen. De verbannen priester in zijn Roemeense banningsoord komt terug in de raamvertelling van een van de volgende boeken van het paar. Daarmee ontstaat een interessante dialoog tussen literaire en buiten-literaire werkelijkheid, en lopen feit en fictie gewild en ongewild door elkaar heen. Is het in dat licht bezien toeval dat sommige literatuurhistorici in Ovidius’ verbanning vooral een literair stijlmiddel zien? En voor wat betreft de onvindbaarheid van de bestaande Italiaanse edities van Imprimatur? Als je de publiciteit maar vaak genoeg opzoekt, gaat elke theorie op den duur een eigen leven leiden en verkoopt je boek als een trein. Of het nou over seks gaat of niet.