Ieder zijn eigen Christus

COLUMN - Rond Pasen doet zich steevast een merkwaardig ritueel voor, en dat is dat seculiere kranten ruimte gaan maken voor stukken die de figuur van Jezus en/of de betekenis van het Paasverhaal pretenderen uit te leggen. Ditmaal mocht de populaire Twittertheoloog Alain Verheij een duit in het zakje doen. Jezus’ kruisdood is geen staaltje van heldhaftigheid, maar een viering dat de zachte krachten winnen, aldus Verheij.

De jonge predikant richt zijn pijlen op Jordan Peterson, maar indirect houdt hij een pleidooi tegen machismo en ’toxic masculinity’. Dat is allemaal zeer modieus en actueel, maar of dat ook de intentie van de nieuwtestamentische passages over het kruis is, is maar zeer de vraag. In ieder geval geeft Verheij daar geen enkel exegetisch bewijs voor. Die begint wat te speculeren over Kaïn en Abel.

Ik heb ooit over Albert Schweitzer geleerd dat deze een streep haalde door de zoektocht naar de historische Jezus, aangezien ieder de messias in zijn eigen beeld en gelijkenis boetseert. In het geval van Peterson is dat een door wilskracht gedreven profetische visionair, die niet enkel zijn kamer maar ook het huis Gods opruimt, en bereid is als martelaar te lijden voor de waarheid. In het geval van Verheij komen we al gauw uit bij een zachtaardige metroman die de mensheid vooruit wil helpen met goedbedoelde verhaaltjes over vrede en gerechtigheid.

Over Peterson kunnen we kort zijn: die maakt overal een intellectueel hutspotje van. De beste man heeft van theologie al net zo weinig kaas gegeten als van postmoderne filosofie. Verheij zou echter kunnen weten hoezeer zijn fixatie op de lijdende Christus is bepaald door de Westeuropese laat-middeleeuwse traditie en de doorwerking in het protestantisme. De vroege Kerk putte blijkbaar hoop uit volstrekt andere aspecten.

De classicus Anton van Hooff zette de crux van de zaak jaren geleden al eens kort en bondig uiteen:

In de eerste eeuwen beeldden de christenen Jezus uitsluitend allegorisch uit, bijvoorbeeld als de bebaarde leraar. Jezus is ook vaak de Goede Herder, maar nooit de Gekruisigde of Man van Smarten. Die voorstelling zou haaks staan op Zijn goddelijkheid, die juist in de eerste eeuwen centraal staat. De zeer menselijke, lijdende Jezus aan het kruis is iets van de late middeleeuwen.

Niks lijdende Jezus. Geef een christen uit de vierde eeuw maar Christus Pantocrator, de kosmische albestierder, gezeteld in heerlijkheid.

De fixatie van Verheij op het kruislijden van Jezus is echter niet zo vreemd, als je bedenkt dat de West-Europese kerkelijke traditie de verlossing situeert in Christus’ kruisdood. Het hoogtepunt van de Lijdensweek is dan Goede Vrijdag, waarop Christus boet voor de zonden van de wereld. Op Paaszondag wordt Jezus dan uit de dood gered en loopt het verhaal toch nog goed af. Met een happy ending.

Zoals deze Grieks-orthodoxe priester in gesprek met een Amerikaanse protestantse fundamentalist duidelijk maakt, wordt daar in de Oosters-orthodoxe kerken iets anders tegenaan gekeken. De verlossing ligt daar in de wederopstanding.

Maar dat is het leuke van theologische tradities: ieder kan er in vinden wat hem aanspreekt en wat zijn of haar levensbeschouwelijke perspectief het beste uitkomt. Dat is ook helemaal niet erg, zolang je je er maar terdege bewust van bent, dat je een voorstellingswereld boetseert die je eigen binnenwereld weerspiegelt.