ACHTERGROND - Competentie, eigenwijsheid, goede collegialiteit binnen en respect buiten de organisatie zijn nog geen garantie op een prettige loopbaan in de ambtelijke organisatie. Zonder een zekere behaagzucht van je meerderen, in de ambtelijke hiërarchie, is het misschien zelfs andersom en een groot risico.
In januari van dit jaar maakte Arthur Gotlieb, senior beleidsmedewerker bij de NZa, een einde aan zijn leven. Hij liet een bezwaarschrift tegen zijn beoordelingen na, van ongeveer duizend pagina’s lengte. Die beoordelingen vond hij onterecht en ongefundeerd. En hij documenteert en bewijst.
Joep Dohmen en Jeroen Wester schreven er een boek over: Operatie ‘werk Arthur de deur uit’, dagboek van een ongewenste werknemer. (ook als e-book verkrijgbaar) Of liever: zij redigeerden het relaas, want schrijven kon Arthur Gotlieb zelf wel.
Zijn zelfmoord veroorzaakte een schok, die door de NRC goed is gevolgd en beschreven. Het parlement buigt zich over onderzoeken van Anderson, Elfers en Felix en van de Commissie Borstlap, ingesteld door de minister van VWS, Edith Schippers. Na enige snuffelen in die rapporten heb ik wel een beeld: Arthur Gotlieb had heel veel gelijk. Misschien dat over zijn oordelen nog wat ’tuttut en ja, maar’ valt te roepen. Dat zullen belanghebbenden en politici met verve doen; je moet tenslotte verder, nietwaar? Alleen, de hoofdpersoon van dit verhaal kon niet verder.
De bewerking van het bezwaarschrift door Dohmen en Wester is verbijsterend, kerft in als een bot mes, tekent ook een intens levend goed mens. Tegelijk is het ronduit verbazingwekkend. Hoe is het mogelijk dat zoveel incompetentie zo onopgemerkt kan blijven? Arthur Gotlieb verhaalt van zijn pogingen misstanden aan te kaarten, vraagt om advies, acties en steun. Maar antwoorden worden niet gegeven. Van zijn chef is geen enkele directe communicatie met hem bekend. Van zijn direct leidinggevende wel, maar geen enkele die kwantificeerbaar, precies of gemotiveerd is.
Als dit de wijze is waarop management wordt gedaan, dan zullen daar meer mensen last van hebben gehad. Wie spreek je dan aan? Ik zie twee opties.
Ik zou zeggen: HRM, of wel personeelszaken. Nu ben ik ooit hoofd personeelszaken geweest, dus ik ken het spanningsveld. Je mag je de belangen van het individu in de organisatie aantrekken en naleving van de regels vragen, maar overdrijf het niet. ‘Voor wie ben ik in de wereld?’ Je bent er om problemen voor managers te vermijden, personeelsman! Kortom, verwacht niet te veel. Alleen, Gotlieb kreeg helemaal geen steun, geen enkele.
Ik weet nog een kans: de georganiseerde medezeggenschap, de ondernemingsraad. Nu ben ik ooit voorzitter geweest van de voorloper van een OR in een ambtelijke organisatie, dus ik weet dat hier een grote mogelijkheid schuilt om tegenkracht te ontwikkelen. De OR heeft een wettelijke status en kan behoorlijke moeilijkheden veroorzaken voor het management, als er problemen in de organisatie zijn die niet worden aangepakt. In het verhaal van Arthur Gotlieb is dit een open eind: de medezeggenschap komt wel aan de orde, maar kennelijk heeft de politieke behendigheid ontbroken om deze in te zetten. Bij Gotlieb zelf en bij de OR evenzeer.
De hoofdpersoon voelde zich jarenlang opgejaagd, miskend, gehinderd en overbelast en slikte antidepressiva. Mogelijk droegen die pillen bij aan zijn einde, want opgeven of afhaken wilde Arthur niet, deloyaal zijn evenmin.
Ik kan alleen zeggen: lees dit boek. Uit het verslag van de commissie Borstlap citeer ik een verklaring die toont hoe het verder zal gaan: meelevend, relativerend, de communicatie de schuld gevend.
[Ik] vertelde vorige week over een medewerker bij mijn directie die zich met bezwaar schrift als klokkenluider had benoemd. Duizend bladzijden lang. […] Zo’n drie jaar geleden zijn we als managementteam begonnen om Arthur de maat te nemen. Daarvoor was er gedogen en ook verwaarlozing. Nu blijkt dat Arthur sinds hem de maat wordt genomen, minutieus een dagboek heeft bijgehouden. Alles wat er speelt heeft hij geregistreerd. We zien dat nu in een schrijfsel dat verbijstert. Een helderheid, stellingname, scherpte, humor, structuur, en vooral durf, die we nooit van hem hebben gezien. [Niet echt goed gekeken, misschien?]Maar ook een stuk dat vernietigend oordeelt over bestuur en management, ook over mezelf. Soms de plank misslaat, maar ook rake dingen zegt. Over gebrekkige communicatie, empathie. Zelden zo’n directe feedback gehad.
Voor Arthur was – denk ik – zijn boek een testament waar hij voor het eerst echt schrijft wat hij vindt. Waar hij zijn façade aflegt van gemoedelijke goedvinder zonder profiel.
En, denk ik nu, een werk dat zijn einde betekende. Want wij hebben hem laten terugkomen naar zijn werk, deze week. En hem meteen in een klempositie gebracht. Het werk was zijn eigen ik, dat hij direct wilde verstoppen, maar dat ging niet meer. We hebben de bedrijfsarts geraadpleegd, die zou hem komende week [op 27 januari] pas zien. Dan had ik onze bedrijfsarts ook willen vragen om een oordeel of Arthur ziek is of niet. Helaas weten we dat nu al.
Het trieste is hier vooral dat Arthur nooit contact heeft weten te maken. En dat wij dat niet hebben gesignaleerd en aangepakt. [We] hebben dat alleen in formele HR-cyclus opgepakt. En los daarvan, hoe kan het dat iemand zo onvermogend is om zijn gevoel, wat vreselijk beklemmend moet zijn geweest, te uiten. Had ik dat gehoord, had ik wat kunnen doen. Nu denk ik: wat heb ik gemist?
Op artgo.nl heeft Arthur mooie foto’s staan van verre reizen. Syrië in 2008 onder andere. Voor alle verwoestingen. Zijn registrerend vermogen is daarin goed te zien. Geen land was te ver, maar dichtbij was elk echt contact een brug te ver. Waarom moet/moest dit leven verloren gaan. (Rapport commissie Borstlap, p. 44-45)
Ik las dit typerende citaat met een gemengd gevoel. Het is oprecht en defensief tegelijk. Je kunt het verloop voorspellen. Arthur Gotlieb krijgt inhoudelijk gelijk, maar zijn communicatie wordt de oorzaak. Als je het boek leest, dan is dat niet aannemelijk, want communiceren kon hij.
Ik tikte artgo.nl in om zijn foto’s te bekijken. Ze staan voor iedereen zichtbaar op het net. Het is een grote verzameling prachtige foto’s van een communicatief talent.
Reacties (15)
Ik heb geen zin om er heel diep op in te gaan maar
Met deze gevolgtrekking ben ik het niet eens. In een zakelijke sfeer, bedrijfssetting, hoe je het ook noemen wil, heb ik de beste communicators totaal zien falen in communicatie over bepaalde onderwerpen of met bepaalde personen. Als je in een bedrijf werkt dan speel je daar een bepaalde rol. Je acteert. Je kunt in die rol soms dingen die je “als jezelf” helemaal niet zou kunnen. En andersom; in die rol kun je dan ook een volkomen ander persoon zijn dan in het echte leven. Naarmate je ergens langer werkt raak je steeds beter in die rol en kun je daar vaak ook steeds slechter uit. Je bouwt historie op, zaken raken gevoelsmatig onbespreekbaar om historische onzinnige redenen, gewoontes sluipen erin, incidenten worden structurele processen. Soms wissel je van functie maar slaag je er niet of moeilijk in om je binnen de context waarbinnen je altijd geacteerd hebt ineens een andere rol op te pakken. Ondertussen doen al je collega’s hetzelfde; de onderlinge zakelijke relaties wisselen vaak sneller dan sommigen hun rol kunnen aanpassen. En zo sluipen er allerlei irrationele onvolkomenheden in. Vrijwel altijd en vrijwel bij iedereen.
Kortom, volgens mij kun je niet de aanname doen dat als iemand iets in het algemeen goed kan dat hij of zij dat dan ook goed kan in de rol die hij speelt in een zakelijke setting. Er is hoogstens een correlatie.
Soms is het gewoon tijd om een andere rol in een ander toneelstuk te gaan spelen.
Ik wil overigens niet zeggen dat dat bij Arthur speelde.
Tsja… in plaats van naar hem te luisteren, wisten ze: als je hem maar een grote bek geeft, druipt hij wel af.
De communicatie is dus ook de oorzaak, maar niet die van Arthur.
@1: daar zit wel iets in. Je krijgt in een organisatie een stempel, een etiket op je voorhoofd en dat krijg je er op den duur moeilijk meer af. Maar als je het verhaal leest, met alle niet reacties op signaleringen, gaat het kriebelen. Bijzonder is ook dat de regels van het spel slecht zijn gevolgd en dat HRM gewoon niet thuis was.
@2: dat is het kwetsbare: “gemoedelijke goedvinder zonder profiel”. Dat is de rol die Arthur gekozen had en speelde en dat beschrijft hij ook. Maar dat betekent niet dat je niet meer inhoudelijk moet reageren. Ook gemoedelijke en loyale medewerkers zeggen soms iets van betekenis.
Zie overigens het kamerdebat met Schippers van gisteravond.
@3:
Nee hoor, dat is wie Arthur was. Tenminste… dat is mijn conclusie zonder het boek gelezen te hebben. Maar wat ik er mee wil zeggen, is dat veel mensen nu eenmaal zo zijn, en geen rol spelen.
Daar moet je de kans voor krijgen.
Maar als er niet geluisterd wordt en ze keer op keer weg gestuurd worden. Ik ken genoeg voorbeelden uit de praktijk. Mensen die het op den duur gewoon opgeven, omdat ze toch alleen maar als troublemakers gezien worden.
Zolang Minister van Tabakszaken Schippers aanblijft, zal er he-le-maal niks veranderen. Mooie woorden voor de bühne, maar achter de schermen blijft het zoals het nu is.
@Pedro: dat is precies wat ik bedoelde te zeggen. In de dramaturgie van het dagelijks leven kies je een rol die je past, jij zegt dat je dat dan bent. Correct.
Ik zie dat hij braaf en loyaal op dingen heeft gewezen en wijs op de plicht van de geadresseerden daarop te reageren. Ik bedoelde te zeggen: een bureaucratisch manager kan kiezen voor aandacht voor degenen die hem last gaan bezorgen, ten nadele van de loyalen, die toch altijd hun plicht blijven doen. Dat is de tragiek van de inhoudelijke trouble makers.
Zoals ik verderop aangeef: waarom is er geen organisatie ontstaan tussen de medewerkers die gemismanaged zijn? Waarom heeft de medezeggenschap de incompetentie niet gezien en aangeklaagd?
@5: mijn stukje poogt juist om de politieke top heen te schrijven. Ik verwacht verandering van mensen in de organisatie, van solidariteit tussen collega’s. De politieke top zal toedekken en het probleem van onbegrepen communicatie uitspelen. Ik probeer voor dat mechanisme te waarschuwen.
De bühne moet het alleen lastig maken voor machthebbers om te doen of er niets aan de hand is; inmiddels gebeurt er van alles. Een kleine genoegdoening voor een geteisterd mens.
@6:
Ik denk dat we praktisch hetzelfde bedoelen, maar ik zie dat niet als een keuze. Beter gezegd: karaktertrekken zijn maar voor een heel klein deeltje een keuze.
Marginaal verschil: degenen die hem last gaan bezorgen, zijn volgens mij vaak de meest loyale medewerkers. Degenen, die gewoon hun plicht blijven doen, zijn de ja-knikkers, maar dat is geen loyaliteit, dat is slaafse volgzaamheid. Wie loyaal aan een bedrijf is, meldt misstanden.
Omdat die mensen al problemen hebben gekregen doordat ze mismanaged zijn, en nog meer problemen krijgen, als ze zich daarna gaan organiseren.
Waarom heeft de directie de incompetentie niet gezien en maatregelen genomen? Waarom heeft de Raad van Commissarissen geen actie ondernomen? De minister? Incompetentie is troef. Een gevolg van de hiërarchische structuren (ja knikkers gewenst) en de heersende economische theorie (oplossen van misstanden kost geld). Zo wordt slecht gedrag beloond (NB dat is mijn mening hè, dat dat slecht gedrag is).
@6: bis…
Daar ben ik geheel mee eens. Dat was me niet zo duidelijk…
Dat is de basisvraag: waarom is incompetentie troef?
De top, de politiek en het toezicht vinden het lekker om bediend te worden en behaaglijk stemmende taalprestaties aan te horen. Ik geloof dat we het daarover ook wel eens zijn. Maar waarom? Je bent toch gehuurd om iets nuttigs te doen?
Een oud-directeur van mij zei: waarom doen jullie niet gewoon je werk? Dat is goed management.
Je moet verstand hebben van de inhoud om te kunnen zien wat goed werk is. Misschien is dat een stukje van de verklaring: dat wij tegenwoordig denken dat het beter is geen inhoudelijk verstand te hebben van het primair proces.
Dan kun je ook door marap’s en cijfers voor de gek worden gehouden en dat gebeurt dan ook veelvuldig.
De managementsbasterds, en group voelen zij zich groot met een aantal duvels in de leiding. Niemand is perfect maar dit verhaal is intens triest. Troost vind je in karma.
Gelukkig zijn degenen die vrij zijn om te gaan en te staan en opnieuw te kiezen met welk type mensen men wil werken en omgaan.
de medezeggenschap komt wel aan de orde, maar kennelijk heeft de politieke behendigheid ontbroken om deze in te zetten.
Eh, nee. Mijn ervaring met ‘de medezeggenschap’ is dat die mensen er vooral voor zichzelf zitten. Zodat ze lekker de hele dag bezig zijn met hun eigen kneuterdingetjes, in plaats van echt (OR)-werk. En waag het niet om dingen te willen aankaarten, of om kritiek te hebben op bestaande processen of personen. Want dat zou zo iemand wel eens een slechte beoordeling kunnen krijgen, en dat moeten we niet willen.
In mijn ervaring zijn die instituties bevolkt met het soort mensen die, als je klaagt over sexueel misbruik binnen de RK kerk, met meel in de mond zeggen dat je vooral geen ophef moet veroorzaken, omdat je daar ‘alleen maar last van krijgt’. Fascisten zijn het. Uitschot. Het doodschoppen nog niet waard.
En de sargasso-lezertjes die nu helemaal boos worden omdat ik zogenaamd sexueel misbruik gelijkstel aan de manier waarop Gotlieb behandeld wordt: het gaat om het mechanisme van toedekken en wegkijken. Dat is precies hetzelfde.
De managementsbasterds, en group voelen zij zich groot met een aantal duvels in de leiding.
Mijn ervaring is dat bureaucratische klootzakken net zo vaak ook bij het uitvoerend personeel zitten. ‘computer says no’.
Tja Gronk, ik gun je graag je kijk op de wereld, maar ik heb niet het idee dat het klopt. Soms wel natuurlijk, maar dat is het punt toch niet?
Overal wordt weg gekeken. In dit geval door een HRM afdeling en door de medezeggenschap.
Ik beweer dat beiden meer hadden kunnen en moeten doen. De boodschappen van Gotlieb waren helder genoeg.
Dan is het toch een beetje ingewandenlogica om de hele medezeggenschap op de vuilnisbelt te rijden? Ik weet wel voorbeelden waar medezeggenschap prima werkte.
Nou ja zeg, Dhr. heeft zelfmoord gepleegd,
dat doe je niet zomaar en al helemaal niet door de hierboven beschreven mechanismen op de werkvloer, hoe waar ze ook zijn.
Er kunnen zaken in z’n leven hebben plaatsgevonden die niet te genezen ‘open wonden’ hebben veroorzaakt.
Persoonlijkheidsproblematiek die uiteindelijk ondraaglijk werd.
In een imperfecte wereld, waar ‘juist’ werken niet (h)erkent word.
‘een intens levend goed mens’, ik herken het wel
maar ik kan me er tegen afschermen, net doen alsof het er niet is:
‘dat zoveel incompetentie zo onopgemerkt kan blijven’
Omdat het zo normaal is, de geaccepteerde middelmaat,
de kinderachtige spelletjes, de zich snel opwerkende koude sociopaten.