Hufters en fatsoensrakkers: een geschiedenis van de VS

Het verkooppraatje was natuurlijk al bijna net zo mooi als het boek zelf: Thaddeus Russell was hard op weg naar een vaste baan aan Columbia University, maar werd, toen in gezaghebbende kringen bekend werd welke ongemakkelijke waarheden hij verspreidde over de geschiedenis van de Verenigde Staten, zonder pardon via de gebruikelijke achterkamertjes en de symbolische achterdeur de academie uitgewerkt. Russell raapte zichzelf bij elkaar en schreef een boek, en dat boek, zo heet het, geeft een totaal nieuwe kijk op de geschiedenis van de Verenigde Staten – een kijk die zo radicaal nieuw en verontrustend is dat er aan de topuniversiteiten van het establishment een taboe op rust. Amerika werd Amerika, zo betoogt Russell, ondanks de Founding Fathers en ondanks al die helden van de diverse emancipatiebewegingen. Amerika werd Amerika dankzij outcasts, criminelen, hoeren, ‘bad niggers’ en drag queens. Amerika is het product van hufters en niet van fatsoensrakkers en, zo is de sluimerende ondertoon, dat is maar goed ook.

Het is een fascinerend boek dat vlotjes wegleest, druipt van de sappige anekdotes, en glimt van het retorische glijmiddel. Thaddeus Russell heeft een doordachte en consistente boodschap, en een goed opgebouwd verhaal, en verkoopt zijn lezer zeker geen citroenen voor knollen. Ach ja, af en toe komt er in de verte een amechtige president voorbij gezeild, en hier en daar verschijnt zo nu en dan een sputterende intellectueel of dominee, maar meestal hebben ze niet zoveel invloed op de loop van het verhaal, en voor je het weet zit je al weer vuistdiep in de rokende, zuipende, feestende, neukende proleten die druk bezig zijn zich geen hol aan te trekken van wat macht, principes en scrupules heeft, die gewoon doen waar men zin in heeft, en die al doende onvermoed de immateriële verworvenheden van de volgende generaties in de grondlak zetten. Met enige triomfantelijkheid ‘ontmaskert’ Russell Martin Luther King en een aantal andere zogenaamde ‘leiders’ van emancipatiebewegingen als schapen in wolfskleren: uiteindelijk, zo heet het, streefden zij assimilatie na en geen emancipatie: wie voor vol wilde worden aangezien, moest in het kuise, benauwde protestants-christelijke stramien en zich het bijbehorende arbeidsethos aanmeten, en de bij sociale marginaliteit horende vrijheden opgeven.

Russell zet de wereld compleet op z’n kop, en dat is verfrissend. Het is zo’n boek dat expliciet en met urgentie een aantal dingen zegt die je ergens wel dacht maar nooit goed onder woorden kon brengen, en een aantal dingen die je nog nooit bedacht had maar die iets toevoegen aan je wereldbeeld – want wat Russell doet gaat echt wel wat verder dan alleen een ‘nieuw’ verhaaltje vertellen over de geschiedenis van Amerika. Russell populariseert niet alleen ideeën en benaderingen die ook onder universitaire historici nog lang niet altijd gemeengoed zijn, maar hij verkoopt ook en vooral een opvatting over hoe de wereld werkt en hoe menselijke samenlevingen zich ontwikkelen.

De hamvraag is natuurlijk of we het allemaal voor zoete koek moeten slikken, want het mag dan een mooi boek zijn, er zijn wel degelijk een paar stevige kanttekeningen te maken. De retorische sterkte van het boek is ten dele de inhoudelijke zwakte ervan: Russell doet soms wel heel erg aan selective pleading, onderbouwt niet alles helemaal zoals je zou mogen verwachten, en provoceert soms op een manier die zijn boodschap meer kwaad doet dan goed. Men kan het boek – zeker op punten – te makkelijk wegzetten als – hoe zeg je dat ook weer in goed Nederlands – ’tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend’. Het is van de zotte om Roosevelt’s New Deal weg te zetten als fascistisch alleen maar vanwege de overeenkomsten met praktijken onder Hitler en Mussolini en de bewondering vanuit hun kringen – de overeenkomsten met communistische regimes zijn net zo tastbaar. De New Deal was, net als fascisme en communisme, een product van zijn tijd – de tijd van Grote Overheden Die Het Volk Verheffen – Russell heeft dit blijkbaar maar matigjes begrepen, is bewust eenzijdig, of wil teveel shockeren. Het komt zijn boodschap niet ten goede. Soms wordt de schijnbaar dogmatische afkeer van Russell voor ‘officiële’ emancipatiebewegingen ook wel een beetje irritant – zoals in zijn vlammende betoog tegen de organisaties die momenteel in Amerika het homohuwelijk propageren. Russell is tegen het homohuwelijk, uiteraard niet op grond van de bijbel, maar omdat dit de homobeweging in het traditionele amerikaanse keurslijf van fatsoen, matigheid, hardwerken, en monogamie zou dwingen. Wat een paranoïde onzin – alsof de bandelozen die Russell zo hoog in het vaandel heeft zich daaraan iets gelegen zouden laten liggen!

Uiteindelijk kun je je ook wel afvragen in hoeverre Russell nou helemaal gelijk heeft met zijn idee dat de Amerikaanse samenleving eerst en vooral gevormd is door subversieve elementen die vanuit officieel perspectief maar niet wilden deugen. Zijn boek toont glashelder aan dat ‘renegades’ een belangrijke rol hebben gespeeld, maar… uiteindelijk zult u geen enkel argument lezen dat het idee ontkracht dat de rol van de elite en hun puriteinse waarden niet minstens zo belangrijk of wellicht nog belangrijker was. Dat kan ook niet, want die argumenten zijn nauwelijks te vinden – als er in complexe samenlevingen een natuurlijke spanning is tussen conformisten en non-conformisten, tussen elites en gajes, tussen politiek correcte fatsoensrakkers en schroomloze hufters – of, zo u wil, tussen individuele driften en groepsgebonden normen – dan ontstaat een samenleving precies in die spanning: ‘renegades’ noch ‘establishment’ kunnen het alleenrecht op de geschiedenis claimen – zonder orde geen chaos, en zonder chaos geen orde. Wat Russell doet, het omdraaien van de geschiedenis, is dan ook best eens zinnig als gedachtenoefening, en als ‘slap in the face’ van wat luie marxistische babyboom-intellectuelen, maar Russell schiet uiteindelijk toch echt door naar het andere uiterste. Hoe belangrijk de ‘renegades’ nou precies waren is iets dat, als je erover nadenkt, in het midden blijft liggen, en dat is jammer.

Desalniettemin: vijf fonkelende sterren. Dit boek moet u allemaal lezen.

Thaddeus Russell, A Renegade History of the United States. Free Press/Simon & Schuster 2010.