Hopen op meer | Zomergasten met Femke Halsema

RECENSIE - ‘It is a well-known fact that those people who most want to rule people are, ipso facto, those least suited to do it’, schreef Douglas Adams in Hitchhiker’s Guide to the Galaxy. Momenteel ben ik naar het luisterboek The Ends of the Earth van Arvind Ethan David aan het luisteren, over de ideeën van Douglas Adams en hoeveel mooier de wereld was geweest als we beter naar hem geluisterd hadden. Ik dacht aan bovenstaande citaat tijdens het kijken naar een fragment dat Femke Halsema had gekozen voor haar ‘ideale televisieavond’, zoals Zomergasten altijd wordt aangekondigd bij de introductie. 

Het fragment waardoor ik aan de quote moest denken, kwam uit de documentaireserie Nauwgezet en Wanhopig waarin Wim Kayzer de Spaanse schrijver Jorge Semprún en de cultuurfilosoof George Steiner (die in de titel trouwens Rudolf Steiner werd genoemd) interviewde. Daarin bekende Semprún dat hij in de jaren ‘50, terwijl hij in ballingschap opklom in de communistische partij, zijn vriendschap met Josef Frank verloochende, met wie hij Buchenwald had overleefd en die tijdens een Stalinistisch showproces ter dood veroordeeld werd nadat hij had bekend met de Gestapo te hebben samengewerkt. Semprún weet dat zijn vriend gedwongen werd te liegen, maar besluit, tot zijn latere spijt en schaamte, dit te verzwijgen. Want hij weet ook: als ik dit aankaart, is mijn carrière in de communistische partij voorbij en kan ik niet meehelpen het regime van Franco omver te werpen.  

Een groot bureau met twee telefoons
Macht corrumpeert. ‘Give tiny men a large desk with two telephones, and something happens to them’, zegt George Steiner in hetzelfde fragment. Op de Beeck vraagt wat er met Halsema gebeurde toen zij aan een groot bureau met twee telefoons plaats nam. Waarop Halsema zei dat ze nooit échte macht heeft gehad, maar alleen in de oppositie zat. En nu ze burgemeester van Amsterdam is, gaat het haar niet om de macht, maar is ze dienstbaar aan de stad Amsterdam en haar burgers. Net zoals haar ambtgenoot Musa Hadid, burgemeester van de Palestijnse stad Ramallah in een ontroerend fragment over zijn poging een grote kerstboom midden in de stad te plaatsen in een week dat Trump aankondigt de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem te verhuizen. Een van de medewerkers wenst als statement ‘Jeruzalem is van ons’ op de kerstboom te plaatsen, maar de burgemeester meent dat het niet hun taak is politiek te bedrijven. Iets waar Halsema zich goed in kan vinden. Waarop Op de Beeck haar uitspraken over Gaza, het slavernijverleden en de jodenvervolging voorlegt, wat Halsema routineus pareert. 

Direct aan het begin vroeg Op de Beeck naar de week van Halsema, die voor een groot deel in het teken stond van de moord op de 17-jarige Lisa. Een moord die ons confronteert met het feit dat meisjes en vrouwen zich zo vaak onveilig voelen in de openbare ruimte. Halsema steunde de actie ‘wij eisen de nacht op’, maar merkte toen ze het over haar studie criminologie had nog wel fijntjes op dat je aan misdaden kan zien hoe goed het met een land gaat, maar dat je goed moet beseffen: de landen met de minste misdaad zijn totalitaire staten.

Op een ander moment noemde Halsema tussen neus en lippen door een recente moord op een 17-jarige jongen in Amsterdam-Oost. In contrast met de moord op Lisa had ik deze gemist. Ik heb het even opgezocht en vond een kort nieuwsbericht op NU.nl met als kop: ‘Jongen (17) overleden na schietpartij in Amsterdam Zuidoost’. Het soort bericht dat je vaker leest, het soort moord waar niemand van opkijkt. Maar ook zo’n schietpartij veroorzaakt veel verdriet en verwoest meer dan alleen het leven van het slachtoffer. En kent gelukkig ook een burgemeester die op bezoek komt om haar medeleven te betuigen.

Leve de vrijheid
Als rode draad door de avond liep de vrijheid. Om te zeggen wat je vindt, te zijn wie je bent, te geloven waarin je gelooft (zonder je te hoeven verantwoorden voor de misdaden van geloofsgenoten), de ruimte te pakken om te experimenten, om in een string door Amsterdam te skaten en om enige burgerlijke ongehoorzaamheid te betrachten. 

Apart hoofdstukje binnen de vrijheid vormde de vrijheid om de vrouw te worden die je bent. In haar jeugd las ze Simone de Beauvoir, van wie de uitspraak is dat je niet als vrouw wordt geboren maar tot vrouw wordt gemaakt. De toen 41-jarige Margaret Thatcher leerde Halsema de vrouw te omarmen tot wie anderen je maken. Gevolgd door Jane Fonda die in de loop der jaren steeds beter in staat bleek zich te ontworstelen aan het keurslijf waarin ze zichzelf had geperst om haar partners te pleasen.  Eindigend met Miley Cyrus die net een Grammy heeft gewonnen en onverbloemd zingt dat ze haar eigen bloemen wel koopt. Wat Griet op de Beeck ertoe bewoog om Halsema te vragen naar haar leven als gescheiden vrouw. Echt veel liet ze daar niet over los. Wilde ze ook niet. De vraag van Op de Beeck of leuke kandidaten  zich konden melden, viel niet bepaald in goede aarde.  

Van het centrum van de macht naar de studio van Zomergasten
Femke Halsema is (na bijvoorbeeld Mark Rutte en Eric van der Burg) de zoveelste zittende politicus  in Zomergasten. Wellicht denk de redactie dat het interessant is om iemand te vragen die in het centrum van de actualiteit zit. Maar volgens mij is dat een misvatting, Zomergasten draait voor een groot deel om reflectie en daarvoor heb je afstand nodig. Iemand als Eva Crutzen is nog te jong om al terug te blikken op haar leven en werk. En Halsema zit nog te veel in het centrum van de macht om het achterste van haar tong te laten zien. “Ik zit hier deels als mezelf en deels als burgemeester van Amsterdam”, zei ze. En dat was te merken. Hoewel haar begrip voor alle kanten mij wel ontroerde en ze behartenswaardige woorden sprak over de noodzaak met elkaar in gesprek te blijven, hoorde ik weinig nieuws. Behalve dat ik nu weet dat Femke Halsema in 4 HAVO bleef zitten met vijf enen.

Vragen over de ‘gitzwarte nacht’ toen supporters van de Israëlische club Makabi opgejaagd en in elkaar geslagen werden, wist ze behendig (en voor zover ik kon oordelen: eerlijk) te beantwoorden. “Ik heb altijd geprobeerd niet de meningen, maar de pijn centraal te stellen”, zei ze daarover. Zo had ze het geen pogrom genoemd, maar wel dat ze zich kon voorstellen dat de gebeurtenissen aan pogroms deden denken. Doordat het een eigen leven was gaan leiden, nam ze het woord een week later weer terug. Ze noemde expliciet nog een gesprek met succesvolle Islamitische Amsterdammers die zich door de regering Schoof weggezet voelden als niet geïntegreerde antisemieten. Het vreemdst en ingewikkeldst aan de hele affaire vond ze de snelheid waarmee Amsterdam ten prooi viel aan internationale, pro-Israëlische propaganda. Achter die verbazing school meer, maar dan vroeg Op de Beeck niet naar. En ik had zo’n vermoeden dat Halsema daar ook niet meer over kwijt kon.

Hoop, tegen de klippen op
De avond eindigde met Nick Cave die ons vertelde dat hoop niet eenvoudig is, maar wel noodzakelijk. Er had een ramp moeten plaatsvinden om hem te laten inzien hoe waardevol het leven is en hoe goed de mens. Hopen kan zwaar en eenzaam zijn, zei hij. Er is strijdlust voor nodig. Want, de wereld wordt geregeerd door klootzakken van wie de zucht naar macht hen ongeschikt maakt om die macht in handen te hebben. Van iemand die in haar ideale televisieavond David Bowie, Nick Cave en Promenade laat zien, vermoed ik dat de beweegreden oprecht genoeg zijn om haar de macht toe te vertrouwen. Van de stad Amsterdam. En over een tijdje wellicht van Nederland. En daarna van de NAVO misschien. En wellicht, als ze echt haar buik vol heeft van de macht, mag ze over het universum heersen.