Honderd dagen protest in Wit-Rusland

ELDERS - Een gastbijdrage van Ardy Beld

Na de gefalsificeerde verkiezingsuitslag van 9 augustus 2020 ging de bevolking in Wit-Rusland massaal de straat op om te demonstreren tegen het autocratische regime van Aleksandr Loekasjenko. Door het extreme politiegeweld en de vele arrestaties zijn de demonstraties met honderdduizenden deelnemers langzaam veranderd in kleinere lokale protestacties. Joeri Stylski, muzikant uit Brest: ‘Ik werd in de herfst uitgenodigd te spelen in een woonwijk. Er waren veel gezinnen met kinderen. ‘s Middags voerde een theatergroep een stuk op. ’s Avonds speelde ik een paar nummers toen iemand riep: “De jutten zijn er, snel weg!” Een van de bewoners verstopte me in zijn appartement net zolang tot ze weer vertrokken was. Natuurlijk wisten die me sowieso te vinden. De politieafdeling voor georganiseerde criminaliteit dwong me een protocol te ondertekenen waarin ik verklaarde dat ik niet meer zou optreden. Sindsdien hebben we alleen nog maar live streams gedaan.’

Dat verzet tegen de staat niet altijd zo goed afloopt, bleek op 11 november 2020 in Minsk toen ’s avonds laat zes gemaskerde mannen en drie vrouwen arriveerden op het in de volksmond genoemde ‘Plosjtja peremen’ (plein van de veranderingen) afgeleid van het lied ‘Chotsjoe peremen!’ (ik wil veranderingen) van de in de Sovjet-Unie populaire underground zanger Viktor Tsoj (1962 – 1990). Het plein stond bekend om zijn illegale concerten, lezingen en oppositionele muurschilderingen en vlaggen. De groep van ’tihari’ (stillen) begon voor de zoveelste maal wit-rood-witte linten af te knippen, toen Roman Bondarenko, een 31-jarige bewoner van een naburige flat, naar buiten kwam om te vragen wat ze aan het doen waren. Hierop ontstond een woordenwisseling en werd de ex-soldaat door de gemaskerden genadeloos geschopt en geslagen. Hij werd in coma naar het ziekenhuis gebracht. De volgende dag overleed Bondarenko aan zijn verwondingen. De organisatie BYPOL, bestaande uit ex-politiemannen die de kant van de oppositie hebben gekozen, stelde aan de hand van telefoongesprekken vast dat de groep vechtersbazen werd geleid door Dmitri Baskov, president van de Wit-Russische IJshockeyfederatie. Dmitri Sjakoeta, meervoudig internationaal kampioen thaiboksen, zou de fatale slagen hebben toegediend.

Inmiddels zijn er sinds de zomer naar schatting al meer dan 33 000 Wit-Russen die in een van de vele gevangenissen van het land hebben gezeten of nog steeds zitten. Terwijl Svetlana Tichanovskaja, de enige onafhankelijke kandidaat van de oppositie, na de verkiezingen naar Litouwen wist te vluchten, bevinden zich de meeste politieke activisten, waaronder haar man Sergej Tichanovski, nog steeds in gevangenschap.

Onder hen ook Nikolaj Statkevitsj, voorzitter van de sociaaldemocratische ‘Narodnja Gramada’ (Volksassemblée). Een partij die net als de Belgische PS en de Nederlanse PvdA lid is van de Socialistische Internationale. Zijn echtgenote Marina Adamovitsj: ‘Nikolaj zit nog steeds in het detentiecentrum in Zjodino. Ik heb hem in al die tijd niet mogen bezoeken. Zijn hechtenis wordt voortdurend verlengd. Ze mogen hem anderhalf jaar vasthouden zonder ook maar een proces te voeren.’ Volgens Adamovitsj wordt de situatie in het land met de dag schrijnender: ‘Elke dag zijn er nieuwe arrestaties, huiszoekingen, confiscaties en absurde veroordelingen. De wijken waar veel actie werd gevoerd, worden een voor een onder handen genomen. Datzelfde geldt voor NGO’s, uitgeverijen en media. Het doel is kennelijk dat er in de zomer niets meer van de protestbeweging over is. Dat wil niet te zeggen dat het ze gaat lukken, maar ze zijn een goed eind op weg. De begin dit jaar uitgelekte rede van de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, over de bouw van concentratiekampen ‘voor ontevredenen’ zijn niet uit de lucht gegrepen.’

Ardy Beld schreef ‘Een land om te leven’, een recent uitgegeven boek met interviews met politici, mensenrechtenactivisten, muzikanten en andere bekende en onbekende deelnemers aan de protesten.