Nu de Russische beer uit zijn winterslaap is ontwaakt en zich begint te roeren – in Georgië, Oekraïne en Syrië – heb ik AJP Taylors Hoe oorlogen beginnen (1980) maar eens uit mijn boekenkast gevist.
Bladerend door het boek krijg je de indruk dat landen doorgaans een oorlog in stommelen uit misrekening, misverstanden en een domme samenloop van omstandigheden. En veelal steekt er een ideologische breuklijn onder.
Franse Revolutie
Zoals in de hoogtijdagen van de Franse Revolutie, toen liberalisme en conservatisme om voorrang streden. Met name de Duitstalige absolute vorsten zagen de ontwikkelingen in Frankrijk als een uitdaging van niet alleen hun macht, maar de maatschappelijke orde die belichaamd en in stand gehouden werd door de aristocratische machtsstructuren. De vorst wás de staat. Volgens de Revolutionairen vormde het volk de staat en ontleende de heerser zijn legitimiteit aan een sociaal contract met het volk.
Toen de koppen begonnen te rollen, vluchtten tal van Franse aristocraten naar het buitenland om de Europese vorstenhuizen ertoe te bewegen, militair in te grijpen en de conservatieve orde in Frankrijk te herstellen. Die koningen zagen echter weinig brood in een oorlog met Frankrijk. Tijdens zijn vlucht uit Frankrijk was Lodewijk de Zestiende echter met zijn gezin gearresteerd en weer netjes onder huisarrest geplaatst in de Tuilerieën.
Dit noopt de broer van koningin Marie-Antoinette en tevens keizer van het Habsburgse ‘Heilige Roomse Rijk’ Leopold II ertoe de Europese vorsten op te roepen al het mogelijke te doen om Lodewijk in diens adellijke luister te herstellen.
Op 27 augustus 1791 belegt Leopold II een conferentie op Slot Pillnitz, waar de plooien in de relatie met aartsrivaal Pruisen worden gladgestreken en Frankrijk wordt gemaand haar vorst weer in ere te herstellen omdat er anders wat zal zwaaien; zij het onder het expliciete voorbehoud dat Oostenrijk alleen ten oorlog zal trekken tegen Frankrijk als de andere Europese mogendheden dat ook zouden doen. Aangezien Engeland daartegen was, zat dat er dus sowieso niet in, zo dacht Leopold, die helemaal geen trek had in oorlog.
De Europese monarchen hoopten dat zo’n dreigende verklaring voldoende zou zijn om Frankrijk – dat op dat moment economisch en militair op instorten staat – weer in het gareel te krijgen, maar dat was een fatale misrekening. Revolutionair Frankrijk is namelijk in de greep van radicale fanatici, die, teneinde het land verder op te zwepen en zich definitief van Lodewijk XVI te ontdoen, de afkondiging op Slot Pillnitz uitleggen als verkapte oorlogsverklaring, en de Pruisen en Habsburgers daarop zelf de oorlog te verklaren.
Ze zullen Europa gaan bevrijden uit de greep van de monarchie. Taylor citeert: ‘Het moment is daar om een nieuwe kruistocht te beginnen, een kruistocht voor universele vrijheid.’ Nogal ambitieus voor een land waarvan het leger zo’n beetje uiteengevallen is. Na een aantal vernietigende nederlagen keert het tij echter voor de Revolutionaire regering. De Franse legers weten bij Valmy onder leiding van de generaals Kellermann en Dumourier het Pruisische leger in haar opmars naar Parijs te stoppen. Niet dat er veel aan de hand was, behalve dat de Fransen ditmaal niet eens de benen namen, maar de hertog van Braunschweig-Wolfenbüttel besluit zijn Pruissische troepen te sparen voor een andere dag.
Dit tekende het begin van het einde voor de absolute monarchie. Vanaf 1793 begon de oorlog zich over heel Europa te verspreiden, tekent Taylor op. Ook Engeland werd de oorlog ingezogen. Een 24-jarige Napoleon Bonaparte zal in datzelfde jaar naam maken tijdens het beleg van Toulon en uitgroeien tot keizer van Frankrijk. De rest is geschiedenis.
Krimoorlog
De Krimoorlog (1853-1856) begon gek genoeg in Jeruzalem, in een godsdienstig dispuut tussen twee rivaliserende groepen monniken over de vraag wie de sleutels tot de heilige plaatsen mocht beheren. Frankrijk stelde zich op aan de kant van de rooms-katholieke monniken, de Russen achter de Grieks-katholieke. Zowel Frankrijk als Rusland oefende druk uit op Ottomaans Turkije, dat de sleutels moest verdelen (zoals u weet omvatte het Ottomaanse rijk zo’n beetje het halve Midden-Oosten).
Frankrijk stuurde een slagschip door de Dardanellen, Rusland stuurde een leger naar de Turkse grens. Het Ottomaanse gezag weifelt en probeert zich eruit te redden met pappen en nathouden. Het ene moment krijgen de rooms-katholieke monniken het beheer over de sleutels, het volgende moment moeten ze er weer een aantal afstaan aan de grieks-katholieken. Zo moddert men voort.
De spanning nam toe terwijl elk land druk uitoefende op het andere en iedereen elkaar begon te wantrouwen. Het was in deze tijd voor de Engelse en de Franse politici en ook voor veel gewone mensen, een vaststaand feit dat Rusland, deze tirranieke mogendheid, Turkije hoopte te verslaan en Constantinopel in bezit wilde krijgen. Aan de andere kant waren de Russen ervan overtuigd dat Engeland en Frankrijk de zeeëngten hoopten af te sluiten, waardoor Russische schepen de toegang tot de Middellandse Zee werd ontzegd, hetgeen de Russische handel sterk zou treffen.
– AJP Taylor, Hoe oorlogen beginnen, 1980, 46
Klinkt bekend, nietwaar? En ook toen werden conferenties belegd om de boel te sussen. Helaas was er geen telegraafverbinding naar Turkije, dus wanneer Turkije er achter komt wat de Europese grootmachten onder elkaar bekonkeld hadden (een Russisch protectoraat over de Grieks-katholieke kerk), zet het de voet dwars, aangezien ze dit als een aantasting van haar soevereiniteit beschouwt. Rusland voelt zich flink bedrogen en zendt een versterkt leger de Turkse grens over.
Turkije – destijds de oude, zieke man van Europa – verklaart op haar beurt Rusland de oorlog en brengt het Turkse leger in stelling tegenover het Russische, in de hoop dat Engeland en Frankrijk zo de oorlog ingezogen zullen worden.
Hierop verlaat de Russische marine haar basis in Sevastopol en brengt de verouderde en krakkemikkige Turkse vloot in de Zwarte Zee bij Sinope tot zinken. Daarop ontstaat een propagandaoorlog in de Britse media. Men spreekt van de ‘massamoord bij Sinope’. De Russen zouden niet enkel Turkije binnen trachten te dringen, maar heel Europa willen tiranniseren. Er worden protestbijeenkomsten georganiseerd, en er wordt geroepen om oorlog tegen de Russen.
Die hevige reactie van het Engelse publiek vergt enige verklaring. Engeland en Frankrijk zijn op dat moment in de greep van het liberalisme, terwijl Rusland zichzelf ziet als ruggengraat van de Heilige Alliantie, een verbond van de reactionaire mogendheden Oostenrijk, Pruisen en Rusland om de revolutie te onderdrukken en de absolute monarchie in stand te houden. Het Russische leger was met dat doel ook actief in Polen en Hongarije.
Aangezien Engeland en Frankrijk hebben toegezegd Turkije te beschermen in geval van oorlog met Rusland, sturen zij hun vloten de Zwarte Zee in. Daar valt er niet veel meer te doen – de Turkse vloot is immers reeds vernietigd – dus eisen ze van de Russen dat die hun vloot in Sevastopol terugtrekt en daar blijft tenzij met toestemming van de Engelsen en Fransen. Hoewel de Russische vloot zich inderdaad in de haven terugtrekt, reageren de Russen verder niet op het ultimatum.
De Britten en Fransen zien daarin aanleiding nog een stap verder te zetten: ze hebben immers al aanzienlijke legers verzameld in Constantinopel; zonde om ze daar helemaal voor niets heen te brengen, toch? Ze bedenken dat een verovering van de marinebasis te Sevastopol een gemakkelijke overwinning zal zijn en de publieke opinie thuis tevreden zal stellen. Zo gezegd, zo gedaan. De verovering neemt dan wel anderhalf jaar in beslag en niet een week zoals verwacht, maar het schakelt Rusland wel voor bijna honderd jaar als politieke speler in Europa uit, aldus Taylor. Toch geen pover resultaat.
Conclusie
Ik zou nog wel even door kunnen gaan met het opdissen van dergelijke anekdotes, maar u krijgt onderhand wel een idee van waar dit naar toe gaat. Landen stommelen doorgaans een oorlog in omdat ze misrekenen op hoe de wederpartij hun woorden en handelingen zal uitleggen, aangezien ze er geen rekening mee houden dat die wederpartij volstrekt anders denkt zoals zijzelf en hun acties dus onjuist zal interpreteren (al dan niet moedwillig).
Keizer Leopold dacht de Franse revolutie te kunnen bezweren met een verklaring vol vage bedreigingen en een clausule die oorlog praktisch ondoenlijk maakte, maar verkeek zich op de radicaliteit van die Franse revolutionairen. De Europese grootmachten dachten de Jeruzalemse sleutelkwestie te kunnen sussen door de kool en de geit te sparen, maar dat werd in Turkije weer heel anders uitgelegd, waarna Rusland zich verkeek op de Turkse gewiekstheid en de bereidwilligheid van Engeland en Frankrijk zich in de oorlog te mengen.
Moraal van het verhaal: leer uw tegenstander kennen. Leer invoelen hoe deze de wereld ervaart. Dat voorkomt dat je onverhoopt een oorlog in sukkelt.
Reacties (20)
Wanneer is er in de afgelopen eeuwen sprake geweest van het “onverhoopt de oorlog in sukkelen”? Ik zie vooral heel bewuste stappen van imperialisten die hun belangen met geweld proberen veilig te stellen. Is Hitler onverhoopt de oorlog in gesukkeld? En Bush? Zijn oorlogen om grondstoffen in Afrika “onverhoopt”?
@1 “onverhoopt de oorlog in sukkelen”?. Natuurlijk wel, als het gemakkelijk gaat, als de imperialist denkt dat het gemakkelijk gaat. Hitler ging ervoor met zijn “Duizend Jarig Rijk”.
@1: Laten we zeggen, ze zijn niet de oorlog ingelopen die ze verwachtten. Hitler verwachtte niet dat Polen de Engelsen en Fransen een oorlog waard was (Tsjecho-Slowakije was dat immers ook niet geweest). En Bush zal ook gedacht hebben dat het precies als met zijn vader zou gaan in Irak.
Oorlog tussen staten is zooo 20ste eeuw. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ongoing_armed_conflicts
Oorlogen zijn tegenwoordig allemaal interne conflicten.
Mooi toeval: ik zat ook in Taylor te lezen, leuk stuk ook.
Ik vraag me af hoeveel oorlogen inmiddels hun oorsprong in het beloofde land vinden. De Joodse Messias van Arnon Grunberg is boosaardig, maar soms huiver ik er van.
En Poetin: hij mompelt lichtzinnig over kernwapens en het effect is dat we conflicten in struikelen, die de potentie van ontstekingen hebben. Zijn economische macht is nogal beperkt, door de lage olieprijs en de geringe producerende kracht van de Russische economie. Maar met beperkte inzet van zijn vliegtuigen krabbelt Assad weer wat op. Misschien goed op imploderende vacua te vermijden, maar een intelligente politiek van de V.S. zou heel nuttig zijn voor de vrede in de wereld.
@1 Nou, om maar eens een zijstraat te noemen: de Vietnamoorlog is begonnen met het zenden van ‘militaire adviseurs’. Vervolgens werd de militaire steun aan Zuid-Vietnam onder Kennedy en Johnson incrementeel steeds verder opgevoerd, totdat Johnson besloot het onderzeeboot-incident in de golf van Tonkin uit te buiten om vol gas te geven aangezien de VS aan het verliezen waren. Zo doende heeft de VS de meest vernederende en slepende oorlog uit haar geschiedenis doorgemaakt.
Idem met de Russen in Afghanistan: die dachten in 1979 even snel een machtswisseling te faciliteren. Eerder had de Sovjet-top zich bepaald niet happig getoond om troepen naar Afghanistan te sturen; ook al werden ze daar expliciet toe uitgenodigd door de toenmalige president Nur Muhammad Taraki. Toen Taraki om zeep werd geholpen en opgevolgd door zijn voormalige rechterhand, Hafizullah Amin, die een moeizame relatie met het Kremlin had, veranderde alles voor de Sovjets. Negen jaar later waren ze blij dat ze het land eindelijk konden verlaten.
Dat zijn zomaar twee voorbeeldjes.
@6 Het Tonkin incident moest natuurlijk wel bewust worden uitgelokt voordat het kon worden uitgebuit. Ik kan de Amerikaanse bemoeienis met Vietnam toch niet zien als een uit de hand gelopen adviseurschap. Het voorbeeld van Afghanistan vind ik beter passen bij je verhaal. Je conclusie (leer uw tegenstander kennen) is aardig voor generaals, alhoewel ik betwijfel of ze je les ter harte zullen nemen. Voor alle anderen is er maar één conclusie mogelijk als het om oorlog gaat: nooit aan beginnen.
@7 Feit is dat de Amerikanen, toen ze eind jaren veertig begonnen met militaire steun aan de Fransen in Indochina en vanaf 1954 aan de Zuid-Vietnamese regering, helemaal niet de bedoeling hadden om daar een grootschalige en langdurige oorlog te gaan voeren. Dat is even het punt.
Ze hebben zich een beetje gedragen als een gokker, die steeds meer geld inlegt in de hoop zijn verliezen goed te maken, en zich daardoor genoodzaakt ziet nóg meer in te zetten.
Wat ook meespeelde was de dominotheorie, dat men de opmars van het communisme in Azië coûte que coûte moest stoppen, omdat anders het ene na het andere Aziatische land voor haar succes zou vallen.
En het feit dat de Amerikanen de opmars van de Noord-Koreaanse communisten succesvol bij de 38e breedtegraad hadden weten te stoppen, en daarmee eerder een verenigd stalinistisch Korea hadden weten te voorkomen – gelukkig maar, zeg ik daarbij.
@7: Niet Prediker inhoudelijk tegenspreken hoor. Dan pakt hij google erbij om zijn weerwoord te larderen met jaartallen en linkjes.
Wat dacht je van de Falkland-oorlog vanuit Argentijns perspectief? Daar ging een enorme miscalculatie aan te pas. De Junta had geen enkele juiste inschatting omtrent het te verwachten Britse optreden, hun militaire macht/capaciteit en de reactie van de internationale gemeenschap.
Die zijn er echt ingelopen, zonder dat ze dat van plan waren.
Ander voorbeeld, de zes daagse oorlog, waarin Egypte de Sinaï binnentrok omdat de Arabische landen bang waren dat Israël Damascus binnen zou trekken. Dat bleek een foute verwachting te zijn. Toch zetten de Egyptenaren door, met als onverwachts gevolg dat Israël de rangen sloot en vervolgens preventief de aanval koos. Nogal een samenloop van gebeurtenissen waarvan men het gedrag en reactie van de ander totaal verkeerd heeft voorspeld.
De allerbekendste en allerdomste zet ooit (als we de Trojaanse oorlog onder de mythes laten vallen uiteraard) was wellicht wel om Pearl Harbor te bombarderen eind 1941. De Jappen hadden natuurlijk nooit verwacht dat augustus 1945 ze totaal onderworpen zouden zijn en twee atoombommen op zich kregen. Dat moet wel de allergrootste miscalculatie ooit zijn geweest.
Daarom: Lees je klassiekers: Morgenthau, Waltz, en alle anderen van de (neo) (klassieke) Realistsche school. Als Bush dat nou ook gedaan had…..*
* https://www.opendemocracy.net/democracy-americanpower/morgenthau_2522.jsp
@9 Ik zoek dingen inderdaad graag even na, ja. Dat is ook heel handig, want dan kom je nog eens ergens achter.
Gezien de staat van het onderwijs is het ook broodnodig – zo wist ik bijvoorbeeld niet uit het blote hoofd dat de Amerikaanse bemoeienis met Vietnam helemaal teruggaat tot de jaren veertig of dat Ho Chi Minh al in 1945 de communistische Democratische Republiek Vietnam had gesticht.
Vroeger had men daar een encyclopedie voor, maar dan moest je dus honderden guldens in een Winkler Prins of een Encyclopedia Britannica steken; tegenwoordig is die informatie allemaal gratis voorhanden en eenvoudig op te zoeken.
Maar goed, jij geeft in een discussie de voorkeur aan feitenvrij gelul, begrijp ik.
@10: 1941, Sovjet Unie aanvallen door Nazi Duitsland zou ik ook graag onder de noemer “domme calculatie” willen categoriseren :)
@11
Niet allen feitenvrij gelul, maar tevens de sneer richting jou is nogal opvallend. Sjap sure is some butthurt bitch. Hoelang gaat dat gezeik nu al? Maanden sowieso.
@12 Al kun je moeilijk volhouden dat nazi-Duitsland een oorlog met de Sovjet-Unie is ingesukkeld.
Dát was dan wel weer een bewuste aanvalsoorlog, maar de vraag is of dit nu de regel is of eerder de uitzondering.
Hitler had geen keus.
Stalin was samen met zijn lievelingsgeneraal de aanval op West Europa aan het voorbereiden, zijn gedachten gang was: “De oorlog tussen Frankrijk, Great Britain en Duitsland gaat ongeveer 1 jaar duren en dan vallen wij aan” Helaas voor hem had Hitler de oorlog in Frankrijk in een paar weekjes gewonnen, en toen maakte Hitler rechtsomkeerd en overviel de Sovjets.
Google voor de gein even op youtube op de titel “Der letzte Mythos” 18 films over het onderwerp.
Het is een hele zit maar Victor Suworow heeft IMHO een moeilijk te weerleggen standpunt.
Hier doe ik een poging om een link te pasten naar de eerste film uit de reeks: http://www.youtube.com/watch?v=z0BXL_eR7IQ
@15:
Gotspe van de eeuw.
@16: Nee hoor, net als Stalin geen keus had, die 2 waren dan wel gestoord maar ze snapten beiden dondersgoed dat er in Europa geen plaats was voor 2 van dergelijke gestoorden, de oorlog tussen Hitler en Stalin was geen vraag van of er een oorlog zou komen, maar eentje van wanneer.
@16: Dus je vindt het volkomen logisch dat Stalin een aanvalsmacht aan het opbouwen was.
Kijk trouwens die reportage, die is echt de moeite waard.
Goed dus volgens jou had Hitler wel degelijk een keus en was zo gek om met zijn slecht voorbereide leger, de Sovjet Unie aan te vallen.
Heb je ook argumenten voor die redenering?
Meer dan eens begon oorlog met een uit de hand gelopen voetbalwedstrijd. U weet wel, rechtse hobby. :-P
Behartenswaardig stuk! Veel Hitler, Stalin en Ho Chi Minh in de reacties. Is de vraag in hoeverre wij Poetin verkeerd inschatten rond het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne geclaimd door GeenStijl?
Verhofstad en Van Baalen op Majdan square zijn achteraf toch ook wel een soort oorlogshitsers.