Hoe ons brein dingen vergeet

COLUMN - Hoe werkt vergeten eigenlijk?

Vergeten: we weten allemaal hoe het voelt. Soms willen we het graag maar lukt het niet en soms is vergeten juist ongewild, bijvoorbeeld als je niet op iemand zijn naam kan komen. Het lijkt soms wel alsof we geen controle hebben over wat we wel en niet onthouden. Is vergeten echt zo arbitrair of zit er wel degelijk een functioneel idee achter? Een nieuw onderzoek heeft nu een tipje van de sluier over dit vergeetproces opgelicht.

Het concept vergeten is altijd een lastig onderdeel van geheugenonderzoek geweest. Het is relatief makkelijk om te meten of iets onthouden is, je kan dan een experimentje doen waaruit blijkt dat de herinnering nog aanwezig is. Maar als je iets vergeten bent zijn er verschillende mogelijke oorzaken. Is de herinnering helemaal niet meer terug te vinden in het brein, is zij gewoon lastiger terug te halen, of misschien juist ondergesneeuwd door gelijkwaardige herinneringen? En daarnaast: komt vergeten doordat herinneringen over tijd gewoon vergaan (een passief proces) of is er een actief proces dat ervoor zorgt dat bepaalde herinneringen snel verwijderd kunnen worden?

Al deze vragen zijn jammer genoeg nog grotendeels onbeantwoord, terwijl het erg belangrijk is om goed te begrijpen hoe en waarom we informatie onthouden, bijvoorbeeld voor patiënten die leiden aan geheugen-gerelateerde ziekten. Op de laatste vraag is nu echter een voorzichtig antwoord gevonden: er blijkt wel degelijk een actief vergeetproces in de hersenen te bestaan!

Onderzoekers uit Zwitserland hebben in hersencellen van de worm C. Elegans – die erg lijken op die van de mens – een stofje gevonden dat er actief voor zorgt dat herinneringen uitgewist worden. Dit uitwissen wordt gedaan door musashi, een proteïne in je hersencellen. Genetisch gemanipuleerde wormen zonder musashi in hun hersencellen bleken veel beter in het langer onthouden van geuren dan gewone wormen met musashi, terwijl beide wormen even goed waren in het leren van deze geuren. Dit maten de onderzoekers door te kijken naar de reactie van de wormen op bepaalde geuren over het verloop van tijd. Musashi heeft dus geen effect op het leren, maar wel op het vergeten van informatie. Dit gebeurt door het remmen van al eerder beschreven processen in hersencellen die noodzakelijk zijn om een herinnering te behouden.

Een ander belangrijke proteïne, adducin, zorgt er juist voor dat herinneringen beter opgeslagen worden door verbindingen tussen hersencellen te versterken. De wisselwerking tussen deze twee proteïnen zorgt er uiteindelijk voor dat bepaalde herinneringen blijven bestaan terwijl anderen vergeten worden. Waarom dit zo is en hoe deze processen aangewakkerd worden is nu de volgende vraag die beantwoord moet gaan worden.

De uitkomsten van dit onderzoek zijn intrigerend. Tot nu toe wisten geheugenonderzoekers niet of vergeten direct gereguleerd kon worden of dat het simpelweg een bijproduct was van herinneringen die niet gebruikt werden en daardoor langzaam verdwenen. De resultaten van dit onderzoek laten nu zien dat naast deze langzame vergankelijkheid herinneringen ook actief vergeten kunnen worden, iets wat een belangrijke factor kan zijn in ziektes waar vergeten een probleem vormt, zoals bij dementie en Post Traumatisch Stress Syndroom. Vergeten heeft in ieder geval een functie, al weten we nog niet precies wat…

Door Marlieke van Kesteren