Hoe is het populisme ontstaan?

INTERVIEW - Peter Hall (European Studies, Harvard University) geeft in onderstaand interview een verhelderende visie op de achtergronden van de steun voor Brexit, Donald Trump en andere populistische politici.

De een legt de oorsprong van de steun voor populisten puur en alleen bij economische factoren, de ander uitsluitend bij de cultuur (de crisis of de immigratie, simpel gezegd). Beide vergissen zich, zegt Hall. Het gaat juist om de interactie tussen beide factoren. Economische en technologische ontwikkelingen hebben grote groepen mensen zonder veel opleiding gemarginaliseerd, en dat heeft een destructief effect gehad op hun gevoel van eigen waarde. Het gebrek aan respect dat werkloze blue collar workers ervaren moet niet worden onderschat. Vergeet niet dat zij, of hun vaders, jaren geleden nog helden waren. Zonder industrie-arbeiders en bouwvakkers was er geen wederopbouw na de oorlog. Machtige vakbonden beschermden hun positie. Nu moet iedereen zelfstandig ondernemer spelen, of je daar de skills voor hebt of niet. Technisch vakmanschap wordt ondergewaardeerd in vergelijking met sociale vaardigheden en mediagenieke kwaliteiten.

Die veranderingen veroorzaken angst voor een daling in de sociale hiërarchie als nieuwe groepen, vrouwen, immigranten, hun intrede doen op de arbeidsmarkt. Voor mensen met een hogere opleiding die makkelijk kunnen switchen in hun carrière is dit minder problematisch dan voor mensen met smalle, verouderde opleidingen in bedrijfstakken die automatiseren.

De angst voor de toekomst wordt volgens Hall ook bewust aangeblazen door rechtse populisten. ‘De onvrede is een construct’, in de woorden van Mieke van Stigt in een column op Sociale Vraagstukken. Populisten bereiken met hun angst zaaiende boodschappen ook mensen die in hun eigen omgeving geen enkele ervaring hebben met immigranten. De middenpartijen hebben onvoldoende overtuigende antwoorden op dit gevoel van dreigende achteruitgang. Ze concurreren nauwelijks meer met elkaar, lijken veel te veel op elkaar, omarmen zonder veel kritiek de nieuwe neoliberale economische verhoudingen en zijn onder de fameuze ‘glazen stolp’ vooral bezig met de eigen reputatie. Niemand komt meer voor ons: dat is het gevoel bij het electoraat dat dan vervolgens zijn heil zoekt bij PVV of AfD.

Wat te doen om deze trend te keren? Hall geeft aan het eind van het interview voorzichtig enige suggesties. Fatsoenlijke banen die respect opleveren, een nieuwe visie op sociale gerechtigheid, een toekomstbeeld geven. Links heeft altijd veel steun gekregen vanwege de belofte op een betere toekomst. Die boodschap ontbreekt nu. En vooral jongeren hebben zo’n perspectief hard nodig.

Dit was een korte en selectieve samenvatting van Hall’s verhaal. Luister vooral zelf!

Reacties (11)

#1 Har

Wat dacht je van de ontzuiling als reden? Veel mensen die het allemaal wat boven de pet groeit, voelen zich aangetrokken tot een partij die simpel zegt: “Kom maar hier, dan zullen wij je wel verdedigen”.
Dat is een overeenkomst tussen de PVV, de SP en 50Plus, en ook elders zie je die simpele formule.

  • Volgende discussie
#2 Le Redoutable

“Technisch vakmanschap wordt ondergewaardeerd in vergelijking met sociale vaardigheden en mediagenieke kwaliteiten.” Dit is gewoon niet waar, een goede timmerman, lasser of loodgieter zit momenteel door de groeiende economie boordevol werk voor een inkomen die die via de vakbond bij een baas nooit gehad zou hebben, mediageniek of niet. En over de sociale vaardigheden wordt ook niet moeilijk gedaan 2 rechterhanden zijn genoeg.

“De angst voor de toekomst wordt volgens Hall ook bewust aangeblazen door rechtse populisten.” Ook door links en niet alleen door links populisten. Als we niet ten onder gaan aan global warming dan is het wel door een complot van Neoliberalen. En anders zijn het wel Fascisten of Nazi’s waarvoor angst wordt aangeblazen, zelfs de gewone blanke man is niet meer te vertrouwen volgens links.

“omarmen zonder veel kritiek de nieuwe neoliberale economische verhoudingen” Hierbij zijn alle populisten 1 pot nat. PVV’ers geloven net zo in het neoliberale complot als hun populistische collega’s bij de SP. Banken, de VS, de VVD, de EU en de “Bilderberg” elite worden door beide als de grote vijand gezien. De PVV is destijds opgestapt omdat ze niet verder wilden bezuinigen en doen nu kameradelijk mee met links in de oppositie, eerder dus het omgekeerde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 frankw

Tja, een fabeltje (“werkloze blue collar workers” die extremisme aanwakkeren). Het zijn niet zo zeer de laag opgeleiden die extremer worden, maar veel meer de middenklasse die zich bedreigd ziet. In de VS stemde de lagere klasse in meerderheid op Clinton, en de middenklasse op Trump. Als je als academicus een dergelijk punt niet ziet dan lijkt de rest niet de moeite waard om naar te gaan luisteren. Teleurstellend.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 AltJohan

@0: “…. ook mensen die in hun eigen omgeving geen enkele ervaring hebben met immigranten. “
Dit is zo kortzichtig. Massa-immigratie heeft effect op ons allen.
– Denk aan de positie van zwarte piet.
– De “Hema-cultuur” uit Amsterdam wordt ook over heel Nederland uitgestort.
– Extra druk in de woningmarkt. (vooral de onderkant, met enorme wachtlijsten)
– Een asielzoekerscentrum kan lucratief zijn voor een gemeente, maar dat wordt wel betaald uit de algemene middelen.
– Migranten spreiden zich langzaam uit, ook over de provincie. Wat er dus elders gebeurt wordt gezien als een voorbode voor de toekomst.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Jos van Dijk

@2: Je komt er maar niet van af hè, dat beeld van de SP=PVV?

Waar het hier om gaat is dat de gevestigde, oudere partijen geen antwoord hebben op het angst zaaien van rechtse populisten. Mensen stemden in het verleden op de PvdA en waren lid van de vakbond vanuit de verwachting dat ze het beter zouden krijgen. Dat -positieve- gevoel is totaal verdwenen. En daar is niets anders voor in de plaats gekomen dan angst voor het vreemde.

Ik ben het wel met je eens dat in de milieubeweging door bepaalde groepen (ten onrechte) ook angst werd gezaaid. Maar ik heb de indruk dat men daar wel van geleerd heeft, zie bijvoorbeeld Urgenda. Het zijn nu toch meer pressiegroepen die zich richten op de overheid.

@3: De middenklasse heeft juist het meeste last van de ‘fear of falling’, omdat men iets te verliezen heeft. De groeiende kloof tussen arm en rijk, hoogopgeleid en middelbaar, leidt er toe dat middenklassers die het niet lukt bij de top te komen een behoorlijke val kunnen maken.

@4: is er een massa-immigratie van zwarte pieten????

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 QWERTY

“De middenpartijen hebben onvoldoende overtuigende antwoorden op dit gevoel van dreigende achteruitgang. Ze concurreren nauwelijks meer met elkaar, lijken veel te veel op elkaar, omarmen zonder veel kritiek de nieuwe neoliberale economische verhoudingen en zijn onder de fameuze ‘glazen stolp’ vooral bezig met de eigen reputatie. ”

Als al die partijen op elkaar lijken, en dat doen ze, dan moet je wel uitwijken naar iets wat drastisch anders is. Er zijn zoveel partijen, maar toch gaan hele gesprekken over Europese integratie of het met 110 km p/u moet of 112 km p/u, moet een bijstandsmoeder 10 euro erbij of 25? Het gaat allemaal nergens over. Geen enkele botsing der ideeën, geen dualisme, alles wordt dichtgetimmerd en wie er anders over denkt is fout.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 analist

@3: eens, het zou de professor sieren om wat antropologisch onderzoek te doen naar zijn onderwerp. met het kleine beetje ervaring dat ik heb met (extreem)rechts in NL (=kennissen uit de provincie) komt bij mij geen eenduidig socio-economisch beeld naar voren. wat wel opvalt is een (iets) lagere intelligentie en een “autoritaire persoonlijkheid”

@4: – Migranten spreiden zich langzaam uit, ook over de provincie. Wat er dus elders gebeurt wordt gezien als een voorbode voor de toekomst.

maar autochtonen in de steden die nu al met “migranten” te maken hebben zijn opeens een stuk milder. hoe verklaar je dat?

Het gaat allemaal nergens over. Geen enkele botsing der ideeën, geen dualisme, alles wordt dichtgetimmerd en wie er anders over denkt is fout.

hmmm. gebazel. er zijn (zelfs in consensusland Nederland) flinke politieke meningsverschillen over milieu, zorg, woningmarkt, arbeid, burgerlijke vrijheden, veiligheid, etc. alleen over de onderwerpen waar jij de zaken anders ziet – zeg maar de liberale democratie & europese samenwerking – is er een brede consensus.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 AltJohan

@analist “… steden die nu al met “migranten” te maken hebben zijn opeens een stuk milder”
Toch kon een een partij als Leefbaar Rotterdam in 2002 enorm opkomen.

En ik ben ook mild tegenover mijn allochtone collega’s, maar dat zegt nog niets over mijn stemgedrag (PVV, FVD, de meesten weten dat niet).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 JANC

@8: Maar had die opkomst wat van doen met migranten of waren er andere redenen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Lennart

@8: Ja … dat maakt me toch nieuwsgierig. Stel, je collega vraagt toch aan je wat je stemt. Wat zeg je dan tegen hem ? Ben je eerlijk, en vertel je hem dat je op een partij stemt met als belangrijk doel jouw collega uit het land te deporteren ? Of heb je een soort standaardsmoesje dat je in dit soort situaties gebruikt ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 AltJohan

@Lennart: tegen sommige collega’s heb ik het wel eens verteld en aan diegene die ik het niet wil vertellen zeg ik gewoon iets van “dat houd ik voor mezelf”. Ik heb mijn destijds ook aan een Turkse stagiaire verteld van mijn PVV-stem en die reageerde er vrij vlak op.

Met een ander gezelschap (niet werk gerelateerd) heb ik eens in de groep gedeeld dat ik een Trump-fan was.

Daar was een meid met een complexe achtergrond (ik geloof 25% Marokkaans en nog andere nationaliteiten in de mix), die reageerde met “maar ik had ook op “de Donald” gestemd als ik Amerikaan zou zijn. Erg leuke meid trouwens.

  • Vorige discussie