Hoe een Somalische piraat ontstaat

In de loop van het vorige decennium bereikte de Somalische piraterij een omvang die in de westerse wereld voor behoorlijk wat opschudding zorgde. Steeds meer schepen werden gekaapt in de Golf van Aden, een van ’s werelds belangrijkste handelsroutes, en konden pas na betaling van losgeld hun koers voortzetten. Sommige reders hebben daarom besloten om voortaan de veel langere route om Zuid-Afrika te nemen in plaats van door het Suezkanaal. Om het tij te keren besloot de Europese Unie in 2008 grof geschut in te zetten. Momenteel speuren daarom vele tientallen oorlogsschepen uit meer dan vijftien landen, ook van buiten Europa, naar de piraten om ze op te pakken en te berechten.

Afgelopen vrijdag kwam het marineschip Hr. Ms. Amsterdam na vijf maanden terug in Den Helder na deelname aan deze anti-piraterijmissie. De bemanning van het oorlogsschip onderschepte 44 piraten van wie er vijf naar Nederland zijn gestuurd voor berechting. Geen slechte vangst, zou je zeggen. Voor minister van Defensie Hillen was dit in ieder geval reden genoeg de bemanningsleden te roemen om hun ‘vastberaden en resultaatgerichte optreden’ en hen meteen ook een ‘herinneringsmedaille vredesoperaties’ op te spelden.

Maar de resultaten van deze grootschalige, op repressie gerichte onderneming staan bepaald niet buiten kijf.
Er worden weliswaar meer piraten opgepakt dan ooit, maar piraterij gaat eveneens onverminderd door. Op dit moment hebben de piraten dertig schepen met 680 bemanningsleden in handen en onderhandelen ze over de voorwaarden voor vrijlating. De piraten vangen steeds meer geld hiervoor. Twee maanden geleden ontvingen zij nog maarliefst 18,5 miljoen dollar losgeld voor twee gekaapte tankers. Vele duizenden Somaliërs leven inmiddels van deze heuse piratenindustrie.

Het enige dat de grote oorlogsvloot ten noorden van Somalië bereikt lijkt te hebben is dat de piraten hun activiteiten steeds meer naar het zuiden, naar de Indische Oceaan, hebben verplaatst en veel verder van de kust opereren, waardoor ze nu een veel groter werkgebied hebben. Kortom, het is inmiddels duidelijk dat de marines in het gebied, hoe veel kanonnen en helikopters ze ook aan boord hebben, niet over voldoende capaciteit beschikken om de meer dan twintig duizend schepen die er jaarlijks passeren fatsoenlijk te beschermen.

Veel belangrijker is echter dat deze focus op repressie in de verste verte de oorzaken van de piraterij niet aanpakt. Sinds Somalië vanaf 1991 in burgeroorlog is en een sterk centraal gezag er ontbreekt (waaronder een fatsoenlijke kustwacht), hebben veelal Europese bedrijven er vrij spel. Zij dumpen voor de kust van het onderontwikkelde land veel giftig afval in zee, waaronder nucleair afval. Soms sluiten ze hiervoor een deal met een van de oorlogvoerende clanleiders in Somalië, waardoor de burgeroorlog ook nog eens financieel wordt gevoed. De bedrijven kunnen hun afval er tot wel honderd keer goedkoper lozen dan in Europa. Deze dumping werd pijnlijk duidelijk toen, door de tsunami eind 2004, veel lekkende vaten giftig afval in het Somalische kustgebied aan land spoelden.

Daarnaast zijn er dagelijks vele honderden grote vissersschepen met sleepnetten, trawlers in vakjargon, te vinden voor de kust van Somalië. Deze voornamelijk Europese en Aziatische schepen vangen jaarlijks illegaal vis ter waarde van zo’n 300 miljoen dollar binnen de Exclusieve Economische Zone van Somalië, waarbij ze ook nog eens gebruik maken van verboden vismethoden. Overigens beweert de Nederlandse regering dat hier momenteel geen vissers onder Nederlandse vlag actief zijn en vissers uit EU-landen er niet zijn gesignaleerd, maar de vraag is wat deze uitspraak waard is in zo’n groot, wetteloos en daardoor moeilijk te controleren gebied.

De piraterij voor de kust van Somalië is aanvankelijk ontstaan als een reactie op deze afvaldumping en stroperij. Vele duizenden vissers konden, vooral door de komst van de trawlers, onvoldoende vis vangen voor een degelijk inkomen. Er zat niks anders op, aldus veel piraat geworden voormalige vissers. Inmiddels is de piraterij uitgegroeid tot een miljoenenindustrie met een geheel eigen dynamiek, waarbij goede intenties – het opleggen van belasting aan de trawlers – al gauw werden vervangen door een stuk minder sympathieke acties, zoals kapingen van plezierjachten.

Wil de regering de piraterij tegengaan, dan ligt het voor de hand om zich te focussen op deze problematiek die er de oorzaak van is en bovendien (mede) is veroorzaakt door Europese bedrijven. De marineschepen doen niet veel meer dan symptoombestrijding. Als illegale visserij voor de Somalische kust verdwijnt, is de logische aanname, kunnen de kustbewoners weer op een eerlijke manier hun geld verdienen. De Adviesraad Internationale Vraagstukken, een onafhankelijk adviesorgaan van de regering, concludeerde vorige maand in een rapport aan de regering eveneens dat de huidige strategie niet toereikend is. Een van de meer structurele aanbevelingen richt zich vooral op de armoede in Somalië: ‘het creëren van alternatieve werkgelegenheid voor werkloze vissers en voormalige piraten waarmee een fundament gelegd kan worden voor sociaal-economische ontwikkeling van de kustgebieden.’

Maar met een eenvoudige rekensom wordt in één oogopslag duidelijk dat deze aanpak momenteel ver te zoeken is. Buitenlandse trawlers stropen jaarlijks voor zo’n 300 miljoen dollar aan vis voor de kust van Somalië en vaten lekkend afval vergiftigen daar bovenop flinke stukken zee en landbouwgebieden waardoor deze onbruikbaar worden. Hier tegenover geeft de Europese Unie jaarlijks slechts 30 miljoen euro aan ontwikkelingshulp aan het land. Op de vraag wat de Europese regeringen tegen de illegale visserij en afvaldumping doen, slaakte de speciale afgezant van de Verenigde Naties voor Somalië dan ook een diepe zucht: ‘Nothing. There has been no clean-up, no compensation, and no prevention.’

Sommige journalisten uit de regio gaan zelfs nog een flinke stap verder. Omdat de westerse inspanning in de regio zich vrijwel uitsluitend richt op repressie van piraterij ligt het verwijt om de hoek dat zij zich niet bekommeren om de illegale visserij en de afvaldumping. Van daar is het nog maar een kleine stap naar de beschuldiging dat de marines er juist patrouilleren opdat de Europese schepen ondertussen de zeeën leeg kunnen vissen.

Dit is misschien een stap te ver, maar de eenzijdige Europese aanpak van de Somalische piraterij kan er in de praktijk toe leiden dat de illegale afvaldumping en stroperij juist tegen de piraten wordt beschermd. De trawlers en afvaldumpers vormen immers geen doelwit voor de aanwezige marines. Zonder een serieuze aanpak van deze, deels Europese vormen van piraterij zullen de door armoede gedreven Somalische piraten voorlopig in ieder geval nog wel even van zich laten horen. Meer van Jip.