Hier spreekt Radio Gleiwitz!

De feiten lijken voor zich te spreken. Op 1 september 1939 begon met de Slag om Westerplatte, nabij de Vrije Stad Danzig, de Duitse aanval op Polen en daarmee de Tweede Wereldoorlog. Precies 6 jaar en één dag later, op 2 september 1945 kwam met de officiële capitulatie van Japan een einde aan het bloedigste conflict aller tijden. 2192 dagen na de invasie van Polen, stond de teller op iets tussen de 62 en volgens de zwartste schattingen zelfs 78 miljoen doden.

Vaak wordt de Poolse soldaat en stationschef van het Westerplatte-Gdánsk station Wojciech Najsarek genoemd als eerste oorlogsslachtoffer. Enkele minuten na de eerste salvo’s vanaf het Duitse slagschip SMS Schleswig-Holstein en de landing van de eerste Duitse Stoßtruppen werd de onfortuinlijke Najsarek, die ongetwijfeld poolshoogte kwam nemen, getroffen door Duits mitrailleurvuur. Het was 4:50 in de vroege ochtend van 1 september 1939.

Toch viel het eerste slachtoffer van WO II eigenlijk al een dag eerder, in wat bekend staat als het Gleiwitz-incident.

Na de ondertekening van het geheime Molotov-Ribbentrop pact op 24 augustus, waarmee Stalin en Hitler een niet-aanvalsverdrag hadden gesloten, had Hitler zijn handen vrij voor de door hem zo vurige gewenste Poolse campagne. De aanval op Polen, ook bekend als Fall Weiß, werd amper een week later ingeleid door een in scene gezet grensincident. Het was Hitler’s bedoeling om de Duitse invasie van Polen te doen voorkomen als gerechtvaardigde reactie op Poolse agressie in de grensstreek.

Onder commando van Sturmbannführer Alfred Naujocks overvielen als Poolse soldaten verklede SS-troepen in de avond van 31 augustus het kleine radiostation te Gleiwitz (Gliwice), gelegen vlak bij de grens tussen Polen en Duitsland. Zeer pikant detail is daarbij dat de gebruikte uniformen waarschijnlijk werden vervaardigd in het atelier van Oskar Schindler. De bedoeling was om een nationalistische radioboodschap in het Pools uit te zenden om de Duitse publieke verontwaardiging aan te wakkeren. Franz Honiok, een onfortuinlijke Duitse boer en handelaar in landbouwmateriaal, werd ingezet als zondebok. Honiok, een man met sterke pro-Poolse sympathieën werd op 30 augustus opgepakt door de Gestapo, juist voor dit doel. Hij moest doorgaan voor een Poolse rebel.

Wat er daarna gebeurt heeft alles weg van een klucht. Rond acht uur ’s avonds overvallen de ‘Poolse rebellen’ het radiostationnetje, waarbij het drie-koppige Duitse personeel wordt gekneveld. Er is echter geen microfoon voorhanden. Tamelijk logisch zo blijkt al heel snel: Gleiwitz is slechts een relaisstation voor Radio Breslau, tientallen kilometers verderop. Lichtelijk wanhopig vindt men uiteindelijk een noodkanaal, normaal alleen in gebruik voor calamiteiten als noodweer en overstromingen. Daarop worden door Karl Hornack, een soldaat die enig Pools spreekt, de historische woorden gesproken: “Attentie! Dit is Gliwice. Het radiostation is in Poolse handen.” Van de vele tienduizenden Duitsers die op dat moment via radio Breslau naar lichte muziek luisterden, heeft waarschijnlijk vrijwel niemand ook maar iets meegekregen van deze radioboodschap van de ‘Poolse opstandelingen’.

Het gaat daarna van kwaad tot erger. Franz Honiok, inmiddels weer enigszins bij kennis, werd bij de ingang van het radiostation in zijn achterhoofd geschoten. De kort daarop gealarmeerde lokale politie nam foto’s van Honiok’s lichaam. Deze foto’s werden direct door de Gestapo geconfisqueerd. Berlijn bleek echter niet tevreden met de foto’s en de Gestapo keerde later die avond terug voor een nieuwe fotosessie. Het lichaam van Honiok werd anders neergelegd en een tweede lijk werd toegevoegd, maar ook deze mis-en-scène bleek uiteindelijk weinig bruikbaar voor het beoogde propagandadoel. De twee lijken verdwenen daarna spoorloos. Het Gleiwitz incident was overigens onderdeel van een aantal andere, even amateuristisch opgezette grensincidenten door de SS en de inlichtingendiensten.

Hoewel Gleiwitz vanuit propagandaoogpunt een totale mislukking werd, werd de Duitse oorlogsmachinerie toch in werking gesteld. Op de avond van 1 september sprak Adolf Hilter, in de herkansing, alsnog in de Reichstag de doorzichtige leugen uit dat de Polen de daadwerkelijke agressors waren: “Polen hat nun heute nacht zum erstenmal auf unserem eigenen Territorium auch mit bereits regulären Soldaten geschossen. Seit 5 Uhr 45 wird jetzt zurückgeschossen! Und von jetzt ab wird Bombe mit Bombe vergolten!”

Op 3 september 1939 verklaarden Engeland en Frankrijk Nazi-Duitsland de oorlog, iets wat Hitler had hopen te vermijden. Pas op 7 september capituleerden de tientallen Poolse verdedigers bij Westerplatte. Zij hadden ruim een week op heroïsche wijze weerstand geboden tegen een Duitse overmacht die daarbij enorme verliezen moest incasseren. Na de snelle verdeling van Polen in een Duitse- en Soviet-invloedssfeer, raakte de oorlog vanaf het voorjaar van 1940 in een stroomversnelling. Tot september 1945 zou het bloedvergieten niet meer stoppen, met als apotheose de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki.

De vermoedelijk laatste dode van WO II viel echter heel wat later dan 1945. In 2007 berichtte de Daily Mail over Leslie Croft, een Britse veteraan van de Italiaanse campagne. Op 86-jarige leeftijd overleed Croft volgens een lijkschouwer in het ziekenhuis van Rotherham zonder twijfel als gevolg van een granaatscherf, die al sinds 1943 in zijn dunne darm zat.