Het onderste uit de kan

COLUMN - Opnieuw was het raak. Trouw wist dit weekend te melden dat Shell al tien jaar lang – ja keurig met toestemming van de Belastingdienst hoor, alles picobello geregeld – de dividendbelasting ontwijkt. In totaal heeft de deal Nederland 7 miljard gekost.

Kassa voor Shell.

Waarom dan nog dat recente gehannes met de verlaging van de dividendbelasting ter waarde van 1,4 miljard per jaar, denk je dan, als argeloos burger? Welnu: waarschijnlijk omdat de EU, in het kader van de maatregelen tegen belastingparadijzen, deze absurde afspraak tussen Shell en ons aller fiscus wil verbieden. Dan moet je als grootverdiener toch íets doen om je schaapjes op het droge en je aandeelhouders tevreden te houden?

Intussen onderhandelt de overheid met Shell en Exxon over een schadeloosstelling. Beide bedrijven voelen zich immers ernstig gedupeerd omdat ze de Groningse gasvelden niet verder mogen leegzuigen, terwijl er – volgens hen – nog voor een slordige 50 tot 125 miljard euro in de bodem zit. Dus nu onderhandelen ze met minister Wiebes over een genoegdoening.

Mochten beide multinationals niet tevreden zijn met Wiebes’ voorstellen, dan kunnen ze hun beklag doen bij een ISDS-tribunaal. Via het Energy Charter Treaty – dat nota bene op voorspraak van Nederland is ontworpen – mogen bedrijven een zaak aanspannen wanneer gewijzigd overheidsbeleid hun winstverwachting nadelig beïnvloedt. Die tribunalen vonnissen overwegend in het voordeel van multinationals, ook al is daar betwist overheidsbeleid democratisch tot stand gekomen, en hun uitspraken zijn bindend: er is geen beroep mogelijk. Alleen al het dreigen met een ISDS-claim zorgt vaak dat overheden inbinden: ze verhogen ‘uit vrije wil’ hun aanbod voor een schadevergoeding, of zwakken hun beleid af.

Let wel: ISDS verleent bedrijven het recht om compensatie te eisen wanneer veranderend overheidsbeleid ervoor zorgt ze minder winst maakten dan ze berekend hadden.

Ineens zag ik de zaken die Milieudefensie tegen Shell en de Nederlandse overheid heeft aangespannen, in een ander perspectief. Milieudefensie probeert feitelijk een civiele variant op het ISDS af te dwingen, en een juridisch vehikel te vinden om het collectieve belang van burgers – luchtkwaliteit, gezondheid, klimaatbeleid, leefomgeving – te verdedigen. Als multinationals kunnen eisen dat overheden hun winstverwachting compenseren, maar burgers elk recht ontberen om zichzelf collectief te weren tegen de claims van multinationals, is elke balans kwijt.

Shell wil het onderste uit de kan: winst op al haar producten, geen belastingen betalen, compensatie krijgen bij gewijzigd beleid, verantwoordelijkheid ontwijken voor de ravages die het heeft aangericht, en dan nog een bonus on top of it all.

Die 7 miljard moet Shell maar terugbetalen. Dat is een mooi begin voor de enorme investering die nodig is om Groningse huizen aardbevingsbestendig te maken.

Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.