ANALYSE - Sinan Cankaya deed onderzoek naar proactief politiewerk in Amsterdam, waarbij de politie zonder dat er een strafbaar feit is gepleegd een burger vraagt zich te identificeren of informatie te geven. Wie weigert, is verdacht. ‘Als je niets te verbergen hebt, waarom zou je dan weigeren?’
Wat doet de politie eigenlijk, als ze zo weinig mensen aanhoudt, vroeg criminoloog Richard Ericson zich af. Zijn eigen antwoord was dat in het huidige gedigitaliseerde tijdperk de traditionele politiefocus op een territorium, dat strafrechtelijk moet worden beschermd en bewaakt, minder aan de orde is. Ericson constateerde een verschuiving van de politieagent als boevenvanger naar de agent als kennismakelaar. De ‘moderne’ agent produceert, verwerkt, ordent en distribueert informatie voor allerlei specialistische afdelingen binnen de eigen organisatie, evenals voor externe partners. De beslissingsruimte van de agent heeft dus ook betrekking op de vraag of er wel of niet een registratie in het politiesysteem wordt gemaakt.
Ik heb in 2012 onderzoek gedaan naar de proactieve werkwijze van de Amsterdamse politie en sprak daarvoor veel agenten. Hieronder citeer ik uit een aantal van die gesprekken.
Ik vind de [proactieve] controles geslaagd als ik echt weet wie de persoon is. Dus naam, adres, woonplaats, wat hij doet en wat hij hier doet. Het is dus effectief als ik een identiteitsbewijs heb gezien, om dat vervolgens vast te kunnen leggen. Het kan zijn dat je de volgende keer iemand wel nodig hebt. Kijk, ik heb er weer kennis bij, want ik leg die persoon vast in het systeem. Dus het gaat om het vergaren van informatie. We willen gewoon altijd weten wie iemand is. En aan de hand daarvan beslis je of je verder gaat of niet. (Man, boven 30 jaar, Nederlands, hoofdagent)
De opkomst van Informatiegestuurde Politie (IGP) en Intelligence-Led Policing heeft belangrijke gevolgen voor het alledaagse denken en doen van de straatagent. De wens om de informatiepositie van de politie te versterken heeft bijvoorbeeld geleid tot een formeel en informeel adagium van ‘hoe meer informatie, hoe beter’. In de dagelijkse praktijk bestaat er een spanningsveld tussen enerzijds een ‘effectieve’ en ‘efficiënte’ informatiepositie van de politieorganisatie en anderzijds de wettelijke kaders die deze gegevensverzameling reguleren. Tegelijkertijd dragen weigeringen van burgers op vergaande verzoeken van de politieagent bij aan verstoringen in het oordeelvormingsproces.
Asshole
Tijdens proactief politiewerk – dat op het initiatief van de straatagent ontstaat – kunnen agenten burgers vrijwillig verzoeken hun identiteitsbewijzen te overhandigen, afgesloten delen van het voertuig te laten onderzoeken of de inhoud van tassen en jaszakken te tonen. Dit betreft het principe van ‘vragen staat vrij’. Duidelijkheidshalve: tijdens deze routineuze controles en ontmoetingen zijn burgers vaak geen verdachte in strafvorderlijke zin, waardoor zij niet verplicht zijn om hun medewerking te verlenen. Toch blijken burgers nauwelijks hun medewerking te weigeren aan zulke verzoeken.
Ik vraag het altijd van: ‘Mag ik uw ID zien?’ Van de 100 mensen geven 99 hun ID. ‘Oh hier.’ Ja, je bent toch van de politie. (Man, boven 30 jaar, Nederlands, hoofdagent)
Wanneer een burger reeds als risicovol bestempeld is en vervolgens in de ontmoeting met de agent niet meewerkt aan de controle, dan draagt deze houding op negatieve wijze bij aan het oordeel van de agent. Het gevolg is dat het initiële vermoeden van de agent wordt versterkt of bevestigd. Meerdere agenten hebben zich hierover uitgelaten. Een voorbeeld:
En dan kun je vragen: ‘Nou, mag ik even in je kofferbak kijken?’ En als hij nee zegt, nou dan heb je wel weer van: hé, hij houdt iets achter, mogelijk. Dus wel weer een plusje d’r bij. Dan denk je: het is goed dat we deze persoon in de gaten houden. Dat soort informatie muteer ik, zo van: ‘Deze persoon weigert dus om in zijn kofferbak te laten kijken.’
(Vrouw, boven 30 jaar, Nederlands, hoofdagent)
Normaal gesproken impliceert het label twee mogelijke uitkomsten: de oncoöperatieve burger is verdacht of een asshole (zie John van Maanen’s artikel ‘The Asshole [pdf]’). Daarentegen typeert een categorie agenten elke weigering van een burger op een verzoek in het kader van ‘vragen staat vrij’ als verdacht. De informele beroepsnorm luidt als volgt:
Wat ik al zeg, als je iets te verbergen hebt, dan hoop je dat de agenten niets vinden. Maar als je niets te verbergen hebt, waarom zou je dan weigeren? (Man, onder 30 jaar, Nederlands, surveillant)
Op gespannen voet
De Hoge Raad stelt eisen aan de vrijwillige medewerking van burgers. De toestemming moet blijken, dat wil zeggen, de vrijwilligheid moet volstrekt duidelijk zijn, de toestemming moet in vrijheid zijn gegeven, dus niet onder dwang of dreiging, en de betrokkene moet zich bewust zijn van het feit dat hij van bepaalde rechten afziet. De vraag dringt zich op in hoeverre burgers op vrijwillige basis meewerken. De asymmetrische machtsverhouding tussen de agent en de burger leidt er doorgaans toe dat de burger stilzwijgend instemt. Bovendien geven sommige agenten op dubbelzinnige wijze te kennen dat ze overtuigend overkomen wanneer ze vragen naar een vrijwillige instemming.
Kijk, voor de Wet ID was het niet makkelijk om de bijrijder te controleren. Wat deed je dan… Stel, ik wil de bijrijder controleren. Dan zet je de auto stil en dan vraag je de bestuurder naar rij- en kentekenbewijs. En dan zeg je: ‘Meneer de bijrijder, ik wil ook van u weten wie u bent!’ [met luide en autoritaire stem, en een serieuze blik] Vaak krijg je hem. (Man, boven 30 jaar, Indische-Nederlander, hoofdagent)
Het adagium ‘hoe meer informatie, hoe beter’ staat daarbij op gespannen voet met de Wet Politiegegevens (Wpg). De verwerking van politiegegevens moet noodzakelijk zijn met het oog op de uitvoering van de dagelijkse politietaak (artikel 8 Wpg). Om te toetsen of de gegevensverwerking noodzakelijk is, wordt ten eerste nagegaan of deze proportioneel is in relatie tot het doel. Ten tweede is de vraag of een andere methode minder ingrijpend is voor de persoonlijke levenssfeer van burgers. Dit betreft de subsidiariteit van de gegevensverwerking. De (doorgaans) algemene en ongerichte gegevensverzameling dringt de vraag op of er geen overbodige persoonsgegevens van burgers worden gemuteerd in politiesystemen. In veel gevallen is de grondslag voor de gegevensverwerking onduidelijk. Ook is onduidelijk welk aandeel van de registraties in politiesystemen daadwerkelijk wordt gebruikt in opsporingsonderzoeken.
Nooit ineffectief
Informatiegestuurde Politie (IGP), een abstract beleidsconcept van managementagenten, is doorgesijpeld naar de lagere regionen van straatagenten. Zij zien het in kaart brengen en het monitoren van groepen en het actualiseren van informatie als een belangrijk resultaat van de controles. Daardoor is de proactieve controle nooit ineffectief voor de straatagent: in het slechtste geval worden burgers, ook als daar geen concrete aanleidingen voor zijn, gemuteerd in politiesystemen.
Informatiegestuurde Politie behoort eveneens de basis te zijn van de operationele aansturing. Maar paradoxaal genoeg hebben straatagenten door hun keuzes in het heden invloed op de aandachtsvelden in de toekomst. Informatie wordt namelijk ook op proactieve wijze verkregen, aangemaakt, gewijzigd en toegevoegd, zonder dat daar altijd een concrete politiële aanleiding voor is. Bovendien richt de aangevulde informatie van agenten zich vaak op de reeds gedefinieerde dadergroepen. Agenten en hun concrete optreden in het heden zijn daardoor medeverantwoordelijk voor de bestendiging van de politiecategorieën van de toekomst.
Alles bij elkaar helpt politie-informatie de (on)veiligheid behapbaar te maken, omdat ze gebieden of personen ordent langs het onderscheid risicovol of risicoloos. De effectiviteit van deze werkwijze is onduidelijk en staat op gespannen voet met de persoonlijke levenssfeer van burgers.
Sinan Cankaya schreef “De controle van Marsmannetjes en ander Schorriemorrie: het beslissingsproces tijdens proactief politiewerk” (2012). Je kunt hem volgen op Twitter.
Reacties (33)
Ga weer boeven vangen….
‘Als je niets te verbergen hebt, waarom zou je dan weigeren?’
Omdat je de totalitaire staat niet wilt.
Mooi artikel.
Dat had ik altijd begrepen als dat vragen voor de politie dus helemaal niet vrij staat: als burger is er toch een druk om je ‘vrijwillige’ medewerking te verlenen aan het gezag. “Gespannen voet” vind ik een beetje lafjes: wat de politie doet mag simpelweg niet.
In de praktijk is het zo dat er nu in mijn regio ( Twente ) s’nachts 2 politieauto’s patrouilleren en in de 80 ‘er jaren waren dat in mijn stad alleen al 5…
Politie? Ik kom ze hier nooit tegen.
Ik wist nog niet of ik ‘m als linktip door wilde geven, maar hier sluit ‘ie naadloos aan: http://www.rtvutrecht.nl/nieuws/1023595
De verdenking richting de jongens? Een had er een capuchon op. En ze liepen op straat. In een buurt waar regelmatig wordt ingebroken. En toen de politie vroeg of ze aan de kant wilden gaan deden ze dat niet. Dat moeten wel zware criminelen zijn.
@4: In Den Haag struikel je over de politie, handhavingsteams en buurtpreventieteams. Daarbij hangt op bijna elke straathoek wel een camera. Als je niet beter zou weten , zou je denken dat je in een open-lucht gevangenis bent.
@5 Mijn hemel, die reacties daaronder ook…
De praktijk is nog veel erger: als je weigert om je kofferbak open te maken, dan is het antwoord:
“Dan gaat de wagen nu mee naar het buro voor een technische controle.”
Dat is mij tenminste 5x overkomen. Mijn remedie: de auto midden op straat laten staan, de sleutel er uit trekken,
en weglopen:”Bekijk het maar.”
Is er een jurist in de zaal? Wanneer ben je nu wel en niet verplicht je ID te laten zien? Ik dacht per definitie altijd als de politie er naar vraagt? Mogen ze er altijd naar vragen, of moet er echt een reden zijn, aanwijsbare, concrete aanwijzingen dat je iets strafbaars zou hebben gedaan? iemand?
Het is niet de burger die zich verdacht gedraagt door te weigeren als concrete verdenking ontbreekt (“ik heb toch niets gedaan?”) Het is juist de politie die zich verdacht gedraagt!
@8: Ja, in mijn dromen ben ik ook een stoere vent.
In de werkelijkheid heb ik natuurlijk toch geen zin in redetwisterij met zo’n politiehufter. Aan bekeuringen wegens moeilijkdoenerij heb ik evenmin behoefte. En als ik onderweg ben met de auto dan is dat meestal omdat ik ergens moet zijn. Dan heb ik dus ook geen tijd voor flauwekul.
En verder:
@9: Hoef je geen jurist voor te zijn, dit kan je gewoon opzoeken. Bijvoorbeeld: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/paspoort-en-identificatie/identificatieplicht
Ja, voor het vragen van je ID moet men dus een reden hebben. Maar die verzinnen ze altijd wel.
@10: Quis custodiet ipsos custodes?
@mcLovin: https://www.security.nl/artikel/32380/ dit ongeveer?
Als ik dat zo lees zijn er wel regels/richtlijnen voor de politie maar zijn er hoegenaamd geen sancties als ze zich daar niet aan houden. Dat schiet lekker op dus.
En als we toch linkjes aan het plaatsen zijn:
http://www.emielelgersma.nl/weblog/2-uur-in-de-cel-vanwege-fotograferen-bij-utrecht-cs-en-niet-tonen-id/
@Kevin: zo zijn de reacties op rtvutrecht.nl altijd…
@11 Dat is inderdaad altijd het probleem. Al ben ik wel zo iemand die op zijn strepen gaat staan en dan krijg je bonje. De grootste druk komt nog van mijn vrouw, die gewoon vindt dat ik moeilijk doe. Een beetje vanuit “wij hebben toch niets te verbergen?”. Dan heb je me meteen op de kast. Is niet leuk als je er daarna mee naar huis moet. Verder hartstikke gelukkig met mijn vrouw, hoor :)
@9 Het staat me bij dat het vragen van identificatie alleen bij een redelijk vermoeden van schuld of bij verdachte handelingen. Wat #0 echter aanhaalt is als het jezelf optrekken bij de laarsveters: door middel van een casual gesprekje houdt de agent een burger even op, dat mag je gewoon als burger ook doen. Ik vermoed echter dat hier toch wel wat ambtelijke rechten bij komen kijken: je moet namelijk altijd aanwijzingen van de politie opvolgen, als die zegt dat jij niet mag bewegen, behalve op de plek waar je nu staat, dan heb je eigenlijk niet veel keus. Uit dat ‘gesprekje’ komen dan ‘verdenkingen’ naar boven die redelijk gestaafd kunnen worden. De op-houding verandert in een staande-houding. Er is nu een redelijk vermoeden van schuld en de agent mag om de identificatie vragen. Als het nog even zo doorgaat, dan verandert het van een staande-houding naar een aanhouding.
@12 Is het ontbreken van die reden grond voor weigering van het verzoek, of kun je enkel achteraf bezwaar aantekenen? Kan een agent volstaan met dat hij jou die reden niet hoeft mede te delen maar er wel een heeft? Is de weigering je ‘op vriendelijk verzoek’ te legitimeren verdacht genoeg om je identificatiebewijs dan te mogen vorderen?
De politie verzint wel iets.
@11: Ja, in jouw geval wel.
In mijn geval ging het om een spontane reactie.
@16:
Dat is niet eens nodig. Als ze bijvoorbeeld vermoeden dat je getuige was van iets dan mogen ze het ook al vragen. In principe voor elke reden die ze kunnen verzinnen die te maken heeft met het uitvoeren van hun taak. Waarbij die taak ook heel ruim kan worden opgevat als toezicht houden op de openbare orde, of zoiets.
Het “als je niets te verbergen hebt”-argument staat op gespannen voet met ons rechtssysteem. Een volkomen terechte wedervraag is namelijk:”Als ik niets te verbergen heb, waarom willen jullie dan iets van mij weten?” Als daarop volgt “maar wij weten toch niet of jij iets te verbergen hebt”, dan weet je dat je als verdachte beschouwd wordt.
Als ik iets te verbergen heb, dan vind je daar maar bewijs voor. Dan hoef je mijn ID helemaal niet meer te vragen. Anders: oppleuren met je informatiemutatie.
Ahja de toonplicht. Dan speelt mijn Syndroom van Gilles de la Tourette altijd op. Erg vervelend.
Ware het niet dat de toonplicht nog nooit op me is toegepast. En ik kom toch echt wel eens buiten. Bij voorkeur na zonsondergang op plaatsen waar je helemaal niet mag komen zelfs. Maar niks hoor. En als ze me dan staande houden wegens een stuk fietslampje, dan maakt het ineens niet uit dat mijn ID-bewijs is verlopen. Zucht… sta je dan met je fantasieen over bijdehante reacties…
@17 Klopt het dat je je niet hoeft te legitimeren als de agent geen goede reden heeft het te vorderen?
Wat kun je daartegen beginnen?
Rennen.
Ja zeg Kevin een beetje je reactie aanpassen terwijl ik net aan het reageren ben:p
Klopt het dat je je niet hoeft te legitimeren als de agent geen goede reden heeft het te vorderen?
Nee. Je moet altijd doen wat oom agent zegt. Of hij daarbij de wet overtreedt staat daar los van.
@23 Ja, sorry, ik begon er toch aan te twijfelen of het klopte wat ik dus had gelezen. Liever een beetje editen dan hier allemaal onzin te verkondigen.
Dus valt er helemaal niet bijdehand te doen. Weer een droom doorgeprikt. Bukken en je laten naaien, een andere keuze heb je niet.
@24: Nee. Je moet altijd doen wat oom agent zegt. Of hij daarbij de wet overtreedt staat daar los van.
Dus, als een agent aanbelt en wil dat je opendoet voor een huiszoeking (zonder huiszoekingsbevel), dan heb je maar mee te werken?
@gronk, #25 Dus, als een agent aanbelt en wil dat je opendoet voor een huiszoeking (zonder huiszoekingsbevel), dan heb je maar mee te werken?
Zie filmpje onderaan dit artikel:
https://sargasso.nl/hoor-wie-klopt-daar/
Het alternatief voor wat daar gebeurt was waarschijnlijk een handgemeen gevolgd door een arrestatie geweest. In de praktijk blijkt het antwoord op je vraag dan ook: “Ja….”.
@26: Inderdaad. Een dashboard camera en een vaste bewakingscamera bij de voordeur lijken me dan ook een goede investering als je niet in aan de grachtengordel woont.
@27: een verborgen dashcam dan wel, wat de meneer in 26 mocht IIRC niet meer filmen van bromsnor…
@28: een vaste bewakingscamera bij de voordeur.
Kost een paar tientjes tegenwoordig.
Deze vorm van informatievoorziening zou zeker kunnen werken als de op mbo. niveau opgeleide agenten zelf zonder smetten en vooroordelen zijn. Helaas maakt het karakter van hun werk, waarbij zij voornamelijk in contact komen met bepaalde minderheidsgroepen, dit hoogst onwaarschijnlijk.
@30: waarbij ze voornamelijk in contact komen met bepaalde minderheidsgroepen, ja, dat zal het zijn…
Dit betekent dat de politie zich niet aan de wet houdt. En dat is echt ontzettend ernstig. Dat betekent dat je wel wat kunt regelen; maar het maakt niet uit, want de agent doet toch wel wat hem goeddunkt. Discussie met de politie is op eigen risico. Er spreekt uit alle reacties van die agenten uit #0 een enorme arrogantie, een verhevenheid boven ons, het anonieme gepeupel. Ik maak me hier enorm zorgen over.
Wat ik nog erger vind; ik kan dit niet in mijn stem tot uitdrukking brengen. Van de PvdA hoef je op dit front namelijk niets te verwachten.
Daar zit Ahmed Marcouch en die stelt zich op als het broertje van Fred Teeven. Het moet allemaal veiliger en de politie moet meer en meer bevoegdheden krijgen.
Of we even op zijn facebook kunnnen aangeven wat we kunnen doen tegen geweld tegen de politie? Ook Marcouch rent achter elk incident aan om winkeliers en dergelijke te steunen.
Als hiermee de “verloren”kiezer gewonnen moet worden ter rechterzijde dan vergeet men dat hiermee kiezers verloren worden aan de andere kant. Dit soort dingen kunnen gewoon niet. Een agent moet zich aan de wet houden!!!
Er wordt niet tegen opgetreden.
En dit soort GS-taal.
bron: http://www.ahmedmarcouch.nl/
Notoire overlastplegers moeten blijkbaar “preventief opgepakt”. Ze hebben niets gedaan maar toch maar beter als ze in de cel zitten! Hoe schandalig.
Over de 7 politiekogels waarmee de Rotterdammer die zijn hond heeft uitgelaten is doodgeschoten, hoor je de pvda dan weer niet.
Ik citeer van https://nl.wikipedia.org/wiki/Inquisitie:
“De Inquisitie ging in Zuid-Frankrijk bij de vervolging van de katharen als volgt te werk: een delegatie van de inquisitie kwam aan in een dorp of stad. De pastoor werd gevraagd de hele gemeenschap samen te roepen in de kerk. Iedereen kwam, want door afwezigheid zou men zichzelf verdacht maken.”
Recent was er een bericht dat justitie jarenlang wist dat ze onterecht verkeersboetes uit aan het delen waren. Volgens de staatssecretaris was dat in orde, want het viel ‘binnen de foutmarges’.
Ik kan de opmerking: “Normaal gesproken impliceert het label twee mogelijke uitkomsten: de oncoöperatieve burger is verdacht of een asshole.” maar op een manier zien: De keus voor de burger is tussen een kans om onderdeel van de foutmarges te worden of de zekerheid onderdeel van de foutmarges te worden.
Hier is maar een mogelijkheid om het vertrouwen te herstellen, en dat is dat disciplinair de bezem door het korps wordt gehaald. Het punt van rechten en onderhandelen is ver gepasseerd, hier zijn een aantal mensen botweg ongeschikt voor hun werk.