Haat voor de staat – politie, geweld en muziek

LONGREAD - “Fuck the police! … I’m a motherfuckin COP KILLER!!!” Jawel, rapper Ice-T was onlangs in Nederland, met zijn metalband Body Count. Het titelnummer van de debuut-cd kon daarbij niet ontbreken. Zoals dat hoort bij metal lekker controversieel, en uiteindelijk door de platenmaatschappij van de cd gehaald vanwege het promoten van geweld tegen de politie.

Dat is jammer, want het nummer was juist bedoeld als protest tegen geweld en discriminatie door de politie, onder andere naar aanleiding van de zaak Rodney King: een donkere Amerikaan die zonder aanwijsbare reden werd neergeknuppeld door een aantal agenten. Die overigens allen werden vrijgesproken, ook al was het hele gebeuren gefilmd.

Het nummer is akelig actueel. In de Verenigde Staten trad de politie het afgelopen jaar een aantal keer met dodelijk (en naar het zich laat aanzien buitenproportioneel) geweld op tegen donkere Amerikanen. Zoals Mike Brown, die ongewapend was, maar twaalf keer (‘uit zelfverdediging’) werd neergeschoten. Of Eric Garner, die stikte in een verwurging door een agent (een verwurging die de politie eigenlijk niet mocht gebruiken). Terwijl drie andere agenten Garner in bedwang hielden en Garner een paar keer riep dat hij geen lucht kreeg. Ook in deze beide gevallen gingen de betrokken agenten vrijuit. Wat dat betreft lijkt er, helaas, weinig veranderd in de VS.

Maar ook in Nederland komt controversieel politiegeweld voor. Afgelopen week was uitgebreid de tragische dood van Mitch Henriquez in het nieuws. Hij werd gearresteerd, en al snel gingen filmpjes rond waarin is te zien hoe vijf agenten bovenop hem zitten, terwijl één van hen hem aan het verwurgen is. Ooggetuigen geven aan dat één van de andere agenten voor het filmen begon nog een aantal klappen aan Henriquez heeft uitgedeeld met zijn wapenstok. Henriquez wordt bewegingsloos een arrestatiebusje ingedragen. Later blijkt hij te zijn overleden door zuurstofgebrek.

Zeer storend is de ontkennende houding van politie en overheid. Het OM verklaart in eerste instantie dat Henriquez onwel werd in de politiebus, iets wat door de filmpjes en ooggetuigen al snel ontmaskerd werd als onwaarheid. Burgemeester Van Aartsen verklaarde op zijn persconferentie dat er in Nederland en Den Haag geen racisme bij de politie is. Wat natuurlijk flauwekul is, want racisme kom je op alle plekken tegen, en de Haagse politie in het bijzonder heeft een slechte reputatie op dit punt. De Pavlov-reacties (‘nothing to see people, move along’) duiden op een onrustbarend gebrek aan zelfkritisch vermogen.

Een wat vergoelijkende analyse die wat interessanter is dan botte ontkenning dat er iets mis is, is te vinden op de site arrestatieteam.nl. Bij vlagen is het een suggestief stukje, omdat Henriquez wordt weggezet als ‘boef’ (terwijl hij op zijn hoogst een overtreding had begaan). Ook wordt gesuggereerd dat Henriquez meerdere malen heeft gedreigd met een vuurwapen, terwijl uit ooggetuigenverklaringen blijkt dat hij naar zijn kruis greep en zei “ik heb ook een gun”. Wat je daar verder ook van mag vinden, het is heel iets anders.

De interessantere punten die het blog maakt zijn er twee. Ten eerste vraagt de schrijver enig inlevingsvermogen in de agent die voor zijn werk moet vechten voor zijn leven: “Besef je eens hoe het is om tijdens de uitoefening van je taak te worden aangevallen, geschopt en geslagen. Dat je uniform of uitrusting bijna van je lijf getrokken wordt en dat terwijl er om je heen omstanders verzamelen die staan te joelen, te schreeuwen, te filmen en met een beetje pech je nog een schop in je rug geven terwijl jij al vechtend op de grond ligt.” Ten tweede vraagt de auteur aandacht voor de erbarmelijke training die agenten ontvangen op het punt geweldbeheersing: “32 uur. Dat is het aantal uren dat een politieagent jaarlijks krijgt om alle geweldsbeheersing zich meester te maken. Dus dat betreft hand-tot-handgevechten. autoprocedures, gebruik van pepperspray en de korte en de lange wapenstok, het aanhouden in bussen, trams en treinen, het werken in grote mensenmassa’s zoals op festivals, het aanhouden van gestoorden, het doen van instappen in woningen, aanhoudingen in cafes en supermarkten, het lopen van een conditieparcours, het gebruik van het vuurwapen in alle mogelijke situaties en natuurlijk ook alle theorie die komt kijken bij het toepassen van geweld tijdens het werk. 32 uur. Per jaar.”

Hoewel relevante punten, komt de analyse slechts matig overeen met de gebeurtenissen in Den Haag. Ten eerste de aanhouding: Henriquez daagde de politie uit. Maar wat is er gebeurd met “meneer, we houden u aan, u gaat met ons mee naar het bureau”? Waarom bespring je iemand met twee agenten van achter, als hij een grote mond heeft? En springen er daarna nog drie man bovenop? Leuk dat we rekening moeten houden met de spanning en adrenaline die een agent doormaakt in een crisissituatie, maar waarom dan als politie, een (ongetrainde) burger onnodig in zo’n situatie brengen? Het heeft er helaas alle schijn van dat de situatie is geëscaleerd omdat een paar macho-agenten zich op hun pikkie getrapt voelden, en zich niet konden beheersen. En mede daarom is er nu iemand dood.

Ten tweede, als het inderdaad zo is dat agenten slechts 32 uur per jaar hebben voor alles wat met geweldsbeheersing te maken heeft, dan is dat te weinig. En inderdaad, op het internet zie je wel eens filmpjes van agenten of beveiligers die iemand proberen te controleren met een klem, waarbij de ‘techniek’ pijn aan de ogen doet. Maar wederom, als je kijkt naar deze casus: er liggen vijf agenten bovenop één man, en er staan er nog een stel omheen die het publiek op afstand houden. Eén agent voor elke arm en elk been, en nog eentje voor zijn hoofd. Hoe haal je het in je botte harses, onvoldoende getraind of niet, om dan iemand zijn zuurstoftoevoer af te knijpen? Waar is dat in hemelsnaam goed voor? Is in die 32 uur per jaar nooit één van die vijf agenten geleerd hoe je een arm op de rug van iemand draait en hem opbrengt? Gebrek aan training kan geen excuus zijn voor buitenproportioneel geweld. Zelfs zonder training moet een agent kunnen bedenken dat iemand wurgen tot ernstige gezondheidsschade kan leiden.

Maar laten we vooral niet naïef doen. Politieagent is één van de weinige beroepen waarin je legitiem geweld mag gebruiken. Dat trekt soms, helaas, een bepaald type aan dat daar wel zin in heeft. Net zoals je het type wel eens ziet in de beveiliging: lekker legaal mensen voor hun bek rammen. De meerderheid zal ongetwijfeld netjes en integer zijn werk doen, maar laten we niet doen alsof het foute volk nooit zijn weg naar het politie-uniform weet te vinden.

Daarbij heeft het politiekorps Haaglanden al decennialang een beroerde reputatie qua mensen met “losse handjes”. Dat blijkt uit dit verslag van Omroep West, onder andere na gesprekken met ooggetuigen en ex-agenten. Maar ook in activistenkringen is sinds decennia algemeen bekend dat de politie in Den Haag liever slaat dan praat en dat het veiliger is om te demonstreren in bijvoorbeeld Amsterdam. Toen ik als student geschiedenis onderzoek deed naar uit de hand gelopen studentendemonstraties, kwam ik dit ook tegen. Bij wijze van voorbeeld, uit een publicatie van het Crisis Onderzoek Team naar een studentenprotest op 8 mei 1993: “Buitensporig geweldgebruik. Er is sprake geweest van buitensporig geweldgebruik door individuele politiemensen.”*

Even terug naar de muziek. Bij dit soort drama’s vertaalt de woede en onmacht van mensen zich soms naar kunst. Heftige emoties zijn een prima voedingsbodem voor muzikale aanklachten, in dit geval tegen politiegeweld. Meestal komen dat soort producties uit landen waar het nog wat beroerder is gesteld met de politie dan hier, zoals Brazilië of de Verenigde Staten. Maar ook in Nederland kon je in mijn tienerjaren al horen zingen dat de politie bestond uit varkens die de dood verdienen. En dat is iets wat je als politie liever niet zou moeten willen.

De gebeurtenissen zoals beschreven in dit stuk zijn echter fnuikend voor het vertrouwen van mensen in de overheid en de politie. Zeker als er een zweem van racisme om een exces hangt. Wat moet bijvoorbeeld een Antilliaan denken, die op het internet leest hoe de politie getraind wordt in het omgaan met de ‘gewelddadige levensstijl’ van Antillianen?

Wangedrag door de politie leidt tot haat voor de staat. En even gechargeerd: de macho’s met losse handjes zijn waarschijnlijk niet degenen die er last van hebben als mensen het recht in eigen hand menen te moeten nemen. Nee, dan is het waarschijnlijk eerder één of andere willekeurige wijkagent die geconfronteerd wordt met agressie. Het aanpakken van racisme en buitenproportioneel geweld is in het eigen belang van de meerderheid van de politieagenten.

Er is dan ook maar één juiste reactie vanuit politie en overheid als zij vertrouwen willen herstellen. De overheid moet keihard optreden tegen racisme binnen het politiekorps. Politieagenten moeten elkaar direct aanspreken op het moment dat iemand over de schreef gaat. Leidinggevenden moeten zorgen voor een cultuur waarin dit kan, en zelfs moet.

De politie hoeft niet mee te zingen met “cop killer” of “fuck the police”, maar met het “fuck police brutality” gedeelte, daar zouden ze het van harte mee eens moeten zijn.

* U. Rosenthal e.a., Jongerendemonstratie in Den Haag – onderzoek en evaluatie van de gebeurtenissen van 8 mei 1993, Leiden / Rotterdam 1993, p96.