Grassroots of kunstgras: energievoorziening in de media

ANALYSE - Al dan niet geënsceneerde protesten in de media hebben veel invloed op de besluitvorming rond onze energievoorziening, constateert Jurgen Ganzevles.

Groepen mensen die zich druk maken over maatschappelijke kwesties worden ook wel grassrootsbewegingen genoemd. Kunstgrasgroeperingen zijn minder bekend. De Amerikaanse senator Lloyd Bentsen gebruikte het woord astroturfing voor het eerst, in 1985. Dit nieuw uitgevonden werkwoord verwijst naar een merk kunstgras. Het ging hem om het ensceneren van publiek protest, als tegenhanger van spontane betrokkenheid. Historische voorbeelden van kunstgrasbewegingen zijn aangewakkerde demonstraties uit de tijd van de Joegoslavische dictator Milošević en Amerikaanse pro-rokencampagnes, waarvan de banden met de tabaksindustrie zijn aangetoond.

Publieke meningsvorming begrijpen is een vak apart. In de energiewereld speelt het een rol in de discussies over windmolenparken, biomassa, kernenergie, CO2-opslag en schaliegaswinning. Het zijn ingewikkelde dossiers. Vragen over economie, technologie, duurzaamheid, veiligheid en de ruimtelijke inpassing lopen dwars door elkaar heen. Feit versmelt met fictie. Waarden en emoties zijn niet los te zien van belangen.

Op de rem

Het woud aan onzekerheden als het gaat om duurzame energievoorziening leidt tot een snelle opkomst van maatschappelijk protest. Partijen die niet overtuigd zijn, nemen het zekere voor het onzekere en trappen hard op de rem. Neem schaliegaswinning als voorbeeld. In 2010 wakkerde de documentaire Gasland de discussie over grootschalige schaliegaswinning in Amerika stevig aan. In 2011 bracht vooral de geplande proefboring in het Brabantse Boxtel het debat naar Nederland. Anno 2012 hebben niet minder dan 37 gemeentes te kennen gegeven dat zij substantiële bezwaren zien tegen winning van schaliegas in hun grondgebied.

Dat de media dergelijke discussies vergroten en versnellen is bekend. Een groot deel van het debat wordt via de krant, EenVandaag en Radio 1 gevoerd. Dat zijn de podia om je boodschap te verkondigen. Het is ook een effectieve manier om politici te bereiken. Beslissers kunnen niet om een breed uitgemeten standpunt heen. Is het Kamerdebat eenmaal geweest, dan zakt de berichtgeving weer in. Om weer op te komen als het opportuun is.

Internetinformatie

Maar wat is de rol van internet, blogs en social media in deze publieke meningsvorming? Daarover weten we nog bar weinig. Het eerste Twitterdebat (over innovatie) is inmiddels een feit. Het effect daarvan op de besluitvorming? Geen idee. Hetzelfde geldt voor de impact van een website als Schaliegasvrij.nl op de discussie over schaliegas. Gelukkig zijn er nieuwe bedrijven opgekomen die de helpende hand bieden. Met de juiste steekwoorden kan een deep web search uitgevoerd worden. Die laat zien waar de virtuele discussie plaatsvindt, wie aan het woord is en wat de trending topics zijn. Zo kun je als ministerie, bedrijf of goededoelenorganisatie je imago real time monitoren. Maar het wordt pas echt interessant als we weten hoe politici de ongefilterde internetinformatie gebruiken om zich voor te bereiden op het Kamerdebat in de echte wereld.

Terug naar de grassroots en het kunstgras. De termen maken duidelijk dat we niet naïef moeten zijn. Wanneer er grote politieke of industriële belangen spelen, dan wordt het spel soms ronduit vuil gespeeld. Maar zonder harde bewijzen rieken kwalificaties als ‘oprecht’ of ‘kunstmatig’ toch vooral naar betweterig moddergooien. Belangrijker is om er achter te komen waar brede steun in de samenleving ligt. Die ligt vooral bij mensen die zich niet laten inpakken door grassroot- of kunstgras- bewegingen. Juist door de massaconsumptie van het internet kan de invloed van deze onzichtbare middengroep razendsnel groeien. Hoog tijd om daar veel beter zicht op te krijgen. Alleen dan zal het lukken om energieprojecten met breed draagvlak in onze samenleving te organiseren.

Jurgen Ganzevles is onderzoeker bij de afdeling Technology Assessment van het Rathenau Instituut. Hij is mede-auteur van het boek ‘Energie in 2030. Maatschappelijke keuzes van nu.’ Deze blogpost verscheen eerder op de website van Energie+.