Goede Tijden, Slechte Tijden in Maastricht

OPINIE - In Maastricht is de laatste weken een soap-opera opgevoerd.  Niet alle afleveringen kunnen volgen? Geen nood. Alle gebeurtenissen zijn terug te lezen in dit korte overzicht van Matthijs Pontier.

De wietpas en het bijbehorende buitenlanderverbod werden een jaar geleden in Maastricht ingevoerd en sindsdien is een ware soap ontstaan. Aan het begin van de soap hadden slechte tijden de overhand. De tijd van onbezorgdheid was voorbij in het zuiden van het land. Coffeeshops liepen leeg. Ook Nederlanders bezochten de coffeeshops nauwelijks meer. Honderden medewerkers moesten ontslagen worden; niet alleen bij coffeeshops, maar ook bij andere middenstanders. Straatdealers vulden bijzonder efficiënt het gat in de markt dat ontstaan was. De criminaliteit en het aantal drugsincenten stegen hierdoor sterk. In Maastricht verdriedubbelde de overlast zelfs.

De beelden in de media van de ontstane situatie leidden ertoe dat de wietpas werd ‘afgeschaft’. Hier staat afgeschaft tussen haakjes, omdat eigenlijk alleen de pas zelf werd afgeschaft. Nederlanders moesten nog steeds met een uittreksel uit de Gemeentelijke Basis Administratie aantonen dat ze in Nederland woonden, en coffeeshops werden nog steeds verplicht buitenlanders te discrimineren.

Goede tijden?

Toch lijken na nieuwjaar goede tijden aan te breken. Steeds meer gemeentes weigeren het buitenlanderverbod te handhaven. De roep om regulering van cannabisteelt krijgt steeds meer bijval. In de VS wordt het goede voorbeeld gegeven en er wordt in Amsterdam een pleidooi gevoerd voor ‘geen limiet op THC, maar cannabis met BTW’. Op 25 april 2013 wint Marc Josemans, voorzitter van de Verenigde Officiële Coffeeshops Maastricht (VOCM), zijn rechtszaak tegen de wietpas en het buitenlanderverbod op alle fronten. Zijn coffeeshop Easy Going had niet gesloten mogen worden op basis van de weigering om buitenlanders te discrimineren. Op Bevrijdingsdag openen de Maastrichtse coffeeshops daarom hun deuren weer voor buitenlanders. De straatdealers verdwijnen als sneeuw voor de zon en het lijkt allemaal niet op te kunnen.

Maar de volgende dag wordt burgemeester Onno Hoes op zijn vakantieadres ingelicht over de gang van zaken. Als een ware Ludo Sanders zorgt hij er met veel machtsvertoon voor dat de goede tijden geen lang leven beschoren zijn. De drie opeenvolgende dagen worden er direct razzia’s gehouden in Maastrichtse coffeeshops. Straatdealers staan letterlijk bij de politie-acties te juichen. Hoes negeert hiermee de uitspraak van de rechter in het voordeel van coffeeshops, maar draait de zaken vervolgens om dat coffeeshops aan hém de oorlog hebben verklaard met hun weigering om buitenlanders te discrimineren.

Het leger wordt ingezet

Het CDA neemt de opmerking van Hoes wel érg serieus en stelt zelfs voor om het leger in te zetten. Dit heeft schijnbaar tot ideeën geleid, want niet veel later zal in Tilburg het leger daadwerkelijk ingezet worden bij een ‘hennepactie’ van de taskforce B5, waarbij niet minder dan 500 ambtenaren betrokken zijn. Bij deze actie wordt niks gevonden, behalve dan de inhoud van de bar. De taskforce vindt dat er ‘goede resultaten zijn geboekt’ en maakt bekend nog twee jaar langer door te gaan, tot 2016.

VVD-burgemeester Hoes houdt het relatief bescheiden en vraagt ‘alleen’ een aantal agenten aan VVD-minister Opstelten en krijgt deze op 15 mei van hem toegezegd. Maar deze agenten komen natuurlijk niet uit de lucht vallen. Ze worden bij de omliggende gemeenten weggehaald. Deze omliggende gemeenten zetten deze agenten natuurlijk liever zelf in – om achter dieven en moordenaars aan te gaan, bijvoorbeeld. Myrthe Hilkens van de PvdA stelt Kamervragen.

Ondertussen blijkt uit onderzoek dat de wietpas en het bijbehorende buitenlanderverbod de omzet van coffeeshops behoorlijk gesloopt hebben. De verplaatsing naar de zwarte markt heeft hen veel klanten gekost. En wie profiteren hiervan? Juist: de straatdealers! En wie zijn de dupe? Juist: de jongeren die door straatdealers geronseld worden en in het criminele circuit terecht komen. Onno Hoes zegt het nota bene zelf in het programma L1.

Coffeeshops doen handreiking

Om de ontstane situatie te doorbreken doet Josemans op 21 mei een vergaande handreiking aan de burgemeester. De coffeeshophouders zullen de bezoekersaantallen in coffeeshops beperken en beveiligers inhuren om eventuele overlast te beperken – voor zover deze nog zou bestaan als Belgen en Duitsers weer gewoon in coffeeshops terecht kunnen. Hoes lijkt daarop ook water bij de wijn te willen doen. ‘Er is een strijd gevoerd. Ik heb me daarin behoorlijk laten meeslepen. Dit moet een keer stoppen.’

Nog dezelfde avond sluit Hoes sluit een compromis met de gemeenteraad. Maastricht wil onderzoeken of het cannabis kan gaan kweken en zo zelf de coffeeshops te kunnen bevoorraden. Coffeeshops zullen naar de rand van de stad verplaatst worden, zoals voormalig burgemeester Leers tijdens zijn ambtsperiode al had voorgesteld. Wanneer de coffeeshops verplaatst zijn zal ‘bekeken worden’ of coffeeshops niet meer verplicht buitenlanders hoeven te discrimineren. De Partij Veilig Maastricht vraagt aanvullend om een oplossing voor het personeel dat door de hele gang van zaken hun baan is kwijtgeraakt en in financiële problemen terecht dreigt te komen.

De gemeenteraad lijkt in deze zaak aardig te blunderen. Er blijkt een stuk te bestaan waarin staat dat het verplaatsen van coffeeshops nooit een alternatief mag zijn voor het buitenlanderverbod. Voor het ‘bekijken’ staat dus al vast wat de uitkomst zal zijn: het buitenlanderverbod blijft, ook wanneer coffeeshops naar de rand van de stad verplaatst zijn.

Marc Josemans, boegbeeld van de Maastrichtse coffeeshophouders, ziet daarom niets in het programma dat Hoes en de raad overeen zijn gekomen. Volgens Josemans zit er geen enkel nieuw element in dat tot verbetering van veiligheid en vermindering van straatdealers gaat leiden. Deze kritiek komt Josemans duur te staan. De volgende dag worden nog twee Maastrichtse coffeeshops binnengevallen. Ook coffeeshop ‘Easy Going’ van Josemans is één van de slachtoffers.

Buitenlanderverbod blijkt symboolmaatregel

Enkele dagen later blijkt  dat het buitenlanderverbod een symboolmaatregel is. Tweederde van de coffeeshops verkoopt nog steeds cannabis aan buitenlanders. Sommige coffeeshops wordt zelfs informeel door de gemeente geïnstrueerd het buitenlanderverbod in de wind te slaan, om zo overlast met illegale straatdealers te voorkomen. In heel Nederland is de straathandel gestegen, maar het sterkst in het zuiden. Ook veel Nederlandse cannabisconsumenten kopen hun waar nu op de illegale markt.

Direct na het uitkomen van bovenstaande resultaten valt de Maastrichtse politie opnieuw twee coffeeshops binnen, terwijl met Onno Hoes was afgesproken dat de focus verplaatst zou worden naar straatdealers. De coffeeshops blijven gesloten totdat de rechter uitspraak heeft gedaan. De SP en de Partij Veilig Maastricht zeggen de samenwerking met Hoes over de drugsaanpak op en de straatdealers trekken de champagne open.

Tweespalt in de driehoek

De zaak neemt een vreemde wending als Onno Hoes de regie kwijt lijkt te zijn. Hoes zegt niet achter de invallen bij de coffeeshops te staan. Het Openbaar Ministerie en de politie hebben zich niets van Hoes aangetrokken en hebben op eigen houtje gehandeld, tot woede van diverse Maastrichtse politici. Er is een tweespalt in de Maastrichtse driehoek ontstaan. Hoes sloeg ruim een maand geleden ook al een modderfiguur toen hij beweerde alle details te kennen over de verzonnen ‘ontsnapte straatterrorist’ Balthazar Blaaskaak. Wordt Hoes niet meer serieus genomen? Myrthe Hilkens en Manon Fokke van de PvdA stellen Kamervragen aan minister Opstelten over de ontstane tweespalt in Maastricht.

Coffeeshops united

De coffeeshops in Limburg besluiten ondertussen een goed advies op te volgen en in ruimer verband samen op te gaan trekken. In Maastricht, Sittard, Roermond, Geleen, Weert, Heerlen en Kerkrade openen coffeeshops hun deuren voor buitenlanders. Uit de uitspraak van 25 april blijkt dat coffeeshops niet gesloten mogen worden als overlast door verkoop aan buitenlanders bewezen kan worden. De coffeeshophouders verwachten dat dit onmogelijk zal zijn, aangezien de overlast nou juist veroorzaakt werd door de verkoop aan buitenlanders te staken.

Volgens hun advocaat Andre Beckers valt er niet met Hoes te praten. Toch tonen de coffeeshops zich vergevingsgezind en in het bezit van een flinke dosis engelengeduld. Ze blijven de weg van de bemiddeling opzoeken en zullen geen schadeclaims voor gederfde inkomsten indienen, wanneer Hoes ook bereid is wat water bij de wijn te doen. ,,Laten we onze energie, tijd en middelen bundelen in plaats van ze op elkander los te laten. Wij ondermijnen elkaars positie. Daarvan profiteren de straatdealers en dat kan en mag nooit onze bedoeling zijn. Laten we samen niet zoeken naar een antwoord op de vraag waar en waarom het fout ging, maar hoe het beter kan. Daartoe reiken wij u middels dit schrijven de hand”, zo schrijven de coffeeshophouders aan Hoes.

De zaak van de coffeeshops die sinds 5 mei binnengevallen en gesloten zijn komt 12 juni voor de rechter.
Matthijs Pontier is voorzitter van het project Drugs in Debat dat meedingt naar de Jong Burgerschap Award 2013. Tijdens dit project zullen zij recreatief drugsgebruik en de gevolgen van drugsbeleid bespreekbaar maken. Je kunt op de hoogte blijven van de activiteiten van Drugs in Debat via Facebook, Twitter en Youtube.