Geopolitiek in de Sahel

ANALYSE - In Niamey, de hoofdstad van Niger, vond vorige week een conferentie plaats van anti-westerse groepen uit alle delen van de wereld. De slotverklaring van de conferentie haalt uit naar de NAVO, de Verenigde Staten en de Europese koloniale machten, in het bijzonder Frankrijk. De conferentie steunt het samenwerkingsverband Alliance des États du Sahel (AES) dat de drie Sahellanden Niger, Mali en Burkina Faso vorig jaar sloten. ‘Wij zijn optimistisch dat deze regeringen, door te blijven luisteren naar hun bevolking, hun doelstellingen voor volledige nationale bevrijding zullen verwezenlijken en een bijdrage zullen leveren aan het bredere doel van een verenigd en vrij Afrika.’

In het westen wordt met argusogen gekeken naar wat er in dit deel van Afrika gebeurt en dan met name naar de rol van Rusland en de nauw met het Kremlin verbonden Wagnergroep. Het nieuwe samenwerkingsverband AES is opgericht als een onderling defensief pact toen het bestaande regionale, primair economische, bondgenootschap ECOWAS dreigde tussenbeide te komen na een coup van het leger in Niger. De militaire leiders van de Niger, Mali en Burkina Faso besloten daarop het lidmaatschap van ECOWAS op te zeggen (‘onze Brexit’ citeerde De Volkskrant een criticus). In juli van dit jaar bevestigden de militaire leiders van de drie landen hun bondgenootschap dat inmiddels verder gaat dan de landsverdediging. Recent is gesproken over één paspoort voor de inwoners van alle drie de landen.

In september sloten de landen een vijfjarige strategische satellietdeal met Rusland. Als onderdeel van de deal zal Rusland telecommunicatie- en remote sensing-satellieten boven de drie landen plaatsen. De technologie moet de grensbewaking en nationale veiligheid in alle drie landen verbeteren en tv-, internet- en telefoondiensten naar ontoegankelijke en onderontwikkelde gebieden vergemakkelijken. Het kan echter ook de weg vrijmaken voor meer Russische desinformatie die westerse journalisten en mensenrechtenorganisaties nu al zeer verontrust.

Achtergronden

Een simpele duiding van deze ontwikkelingen zou kunnen zijn dat de militaire machthebbers in de drie landen Frankrijk hebben ingewisseld voor Rusland. Maar er speelt meer. Een analyse van Al Jazeera laat zien dat de afkeer van het westen en van de oude, westers georiënteerde leiders in veel Afrikaanse landen ook een grond heeft. Ondanks verschillen tussen de landen is er in de Sahel regio een gemeenschappelijk gevoel dat de oude regeringen niet hebben gedaan wat ze beloofd hebben. Mali, Niger en Burkina Faso zijn arme landen met een grote rijkdom aan grondstoffen waar de bevolking niet of nauwelijks van profiteert. Mensen lijden daarnaast onder voortdurende terroristische aanslagen. In 2022 viel bijna de helft van alle doden als gevolg van terroristische aanslagen in deze regio. De Franse, Nederlandse en Amerikaanse militairen die een einde aan het geweld hadden moeten maken hebben gefaald. Daarbovenop komt de nog steeds voortdurende koloniale uitbuiting van deze landen, met name door Frankrijk. De uraniummijnen van Niger leveren Frankrijk meer op dan de verarmde bevolking. Met afschuw keek men in Niger naar de warme relaties tussen Macron en voormalig president Bazoum. De haat tegen alles wat Frans is heeft de coupplegers in Niger succes opgeleverd. Zij worden gezien als de aanvoerders van een nationalistische beweging die het land kan bevrijden van de oude koloniale machthebbers.

De Nigeriaanse analist Ovigwe Eguegu spreekt in De Volkskrant over een nieuwe geopolitieke wind. ‘Nu de Europeanen en Amerikanen druk zijn met Oekraïne, Gaza en de Rode Zee is dit voor de AES een uitgelezen moment om nieuwe allianties te smeden.’ De analist wijst op bezoeken van de Nigerese premier aan Iran, de Verenigde Arabische Emiraten en Rusland. ‘Dat laat zien waar deze landen naartoe bewegen,’ zegt Eguegu. ‘Ze kijken naar het oosten, en niet langer naar het westen.’
Maar in het westen moet het besef nog doordringen dat er iets aan het veranderen is in de wereld.