Frankrijk: nieuwe wet tegen ‘separatisme’ houdt moslims in het vizier

ACHTERGROND - In Frankrijk is afgelopen week een wet tegen ‘het separatisme’ aangenomen. Ellen van de Bovenkamp gaat in dit artikel nader in op de nieuwe wetgeving en wat dit betekent voor moslims. 

De afgelopen dagen was er in de media aandacht voor de demonstraties tegen het verplichte vaccineren dat Macron voor ogen heeft. Een andere belangrijke inbreuk op gelijke rechten in Frankrijk heeft minder aandacht gekregen: de wet tegen ‘het separatisme’ is afgelopen week aangenomen. Deze wet, voluit de wet voor het respect van de principes van de Republiek en de strijd tegen het separatisme, is gepresenteerd als een nieuw middel om Frankrijk te beschermen tegen islamistische machtsinvloeden. Critici vragen zich echter af of de wet gericht is tegen islamisten in het bijzonder of tegen moslims in het algemeen. En gaat een wet die tegen een specifieke religie is gericht niet in tegen het Franse devies van vrijheid-gelijkheid-broederschap?

Wat houdt de wet precies in? Allereerst wordt het verbod op het dragen van een hoofddoek uitgebreid. Voortaan is het mensen die werkzaam zijn bij semi-overheidsinstellingen, bij onderaannemingen van de overheid of bij bedrijven die door de overheid zijn ingehuurd ook verboden om een hoofddoek te dragen (dit gold al voor ambtenaren). Naast een aantal nuttige maatregelen om online uitingen van haat tegen te gaan, gaat de wet specifiek in op het verstrekken van maagdelijkheidscertificaten, wat strafbaar wordt. Er komt een jaar gevangenisstraf en een boete van 15.000 euro op te staan.

Er zijn verscheidene nieuwe regels ten aanzien van stichtingen en verenigingen. Zo krijgen prefecten het recht om lokale verenigingen die ‘de neutraliteit’ niet respecteren te ontbinden. Deze neutraliteit vloeit voort uit de Franse scheiding tussen religie en staat. Verenigingen die een subsidie aan willen vragen moeten een contract van engagement républicain tekenen: een contract waarmee ze zich verplichten zich te houden aan ‘een gelijkwaardige behandeling van mannen en vrouwen, menselijke waardigheid, broederschap’. Als dit contract niet wordt nageleefd zal de subsidie terugbetaald moeten worden. Sportclubs komen onder verscherpte controle te staan en dienen dit contract ook te tekenen. Bovendien is de lijst met redenen om een club of vereniging te ontbinden uitgebreid. Zo kunnen verenigingen nu verantwoordelijk worden gehouden voor uitspraken van hun leden, als die zijn gedaan in de hoedanigheid van verenigingslid.

Ook zijn er nieuwe voorwaarden voor het oprichten en managen van een religieuze stichting. Een zogenaamde anti-putschclausule moet voorkomen dat radicale groepen een stichting overnemen. Religieuze stichtingen moeten zich vanaf nu elke vijf jaar bij de prefect melden. Buitenlandse giften van meer dan 10.000 euro moeten gerapporteerd worden en kunnen door de prefect afgewezen worden.

De straf die staat op het aanzetten tot discriminatie, haat of geweld in een gebedshuis wordt verhoogd naar zeven jaar gevangenisstraf. Het houden van politieke bijeenkomsten in gebedshuizen wordt strenger bestraft. De rechter kan iemand die zich aan een van deze twee zaken schuldig heeft gemaakt verbieden om naar een gebedshuis te gaan. De prefect kan een gebedshuis waarin wordt aangezet tot haat of tot geweld sluiten, zonder tussenkomst van een rechter.

Dat zijn in grote lijnen de belangrijkste maatregelen van deze wet, die duidelijk specifiek gericht is op het controleren van moslims. Is dat een probleem? Als je niets te verbergen hebt, is er toch niets aan de hand?, zou je kunnen denken. Wie wil er nou dat radicale moslims op eigen houtje een moskeebestuur overnemen? En aanzetten tot haat – daar is elk weldenkend mens per definitie op tegen. Dat is natuurlijk ook zo. De vraag is echter hoe deze wetgeving in de praktijk uit gaat pakken. Want hoe bepaal je wat neutraliteit precies inhoudt? Of menselijke waardigheid? Daar zijn geen éénduidige definities voor. Sterker nog: daar kunnen zeer uiteenlopende opvattingen over bestaan.

Er is een groot gevaar dat deze concepten, waarvan het lijkt dat ze bewust vaag zijn gehouden, door bestuurders te pas en te onpas gebruikt zullen kunnen worden om kritische burgers in toom te houden. Stel: je speelt in een voetbalclub, je hebt een Twitteraccount waarop je staat afgebeeld in het shirt van je club, en je retweet een oproep van de BDS-beweging om een bepaald product niet te kopen. Kan de prefect jouw sportclub dan laten opdoeken? Ander voorbeeld: de imam spreekt op vrijdag zijn medeleven uit aan mensen in de moskee van wie een familielid in Marokko achter de tralies is gezet vanwege zijn deelname aan demonstraties tegen het Marokkaanse regime. Kan dat gezien worden als het (indirect) aanzetten tot haat of geweld?

Maar fictieve casussen zijn niet eens nodig, want de eerste voorbeelden van de impact van deze nieuwe wet zijn er al. Enkele dagen geleden werd een imam uit zijn functie ontheven op bevel van de prefect. In zijn toespraak in de moskee had hij vrouwen opgeroepen zich zedig te gedragen. Hij was tekeer gegaan over zusters die op Instagram laten zien hoe je je moet opmaken en hoe je ‘je vormen’ kunt laten zien. Daarmee was hij ingegaan tegen het laïciteitsprincipe, dat de gelijke behandeling van mannen en vrouwen waarborgt, aldus de minister van Binnenlandse Zaken, die de prefect opdracht gaf de imam weg te sturen. De imam in kwestie heeft de minister echter aangeklaagd voor machtsmisbruik. Had hij het in zijn speech immers niet ook over mannen die veel te korte broeken dragen?[1]Het was een algemene oproep tot zedelijk gedrag.

Op sociale media werd onmiddellijk de toespraak gedeeld van een katholieke priester, die in één zin ongetrouwd samenwonen, anticonceptie, abortus, homoseksualiteit, IVF, euthanasie en werken op zondag veroordeelt, waarna hij ook nog eens afgeeft op mensen die zich ’s zomers niet zedig kleden.[2] Mag de priester dit zeggen omdat hij niet specifiek ingaat op het gedrag van mannen en van vrouwen? Of is er meer ruimte voor katholieken om orthodoxe uitspraken te doen?

De discussie hierover is nog lang niet beslecht, maar veel moslims houden hun hart vast. De invoering van de wet vindt plaats in een context van sterk toegenomen islamofobie. Het aantal gevallen van discriminatie van moslims is sterk toegenomen.[3] In plaat van dit te veroordelen en vierkant achter hun burgers te gaan staan, dragen veel Franse bestuurders juist bij aan het creëren van een negatief beeld van moslims. Minister van Binnenlandse Zaken Darmanin, die het initiatief voor de wet tegen separatisme nam, zei bijvoorbeeld dat hij het shockerend vindt dat supermarkten speciale schappen hebben voor levensmiddelen uit bepaalde culturen. En een burgemeester in Zuid-Frankrijk weigert huwelijken te sluiten als daarbij youyous worden geslaakt: de langgerekte vreugdekreten die Noord-Afrikaanse vrouwen soms maken.

Internationale mensenrechtenorganisaties houden de ontwikkelingen in Frankrijk dan ook nauwlettend in de gaten. Eerder dit jaar waarschuwde Amnesty International al dat deze nieuwe wet een ernstige bedreiging vormt voor de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van samenscholing in Frankrijk.

[1] De speech is hier terug te zien 

[2] De toespraak is hier terug te zien

[3] Commission Nationale Consultative des Droits de l’Homme, Rapport sur la lutte contre le racisme, l’antisémitisme et la xénophobie 2020

—

Dit artikel verscheen op 4 augustus bij Republiek Allochtonië.