Kort gezegd: een gevecht voeren met de omstandigheden is volgens de Late Stoa meestal zinloos. Het is het gevecht met jezelf waar het om draait. De les van Epiktetos is dat zelfsturing begint met het onderkennen van je eigen beperkingen. Vrijwel al het menselijk falen komt voort uit onrealistische verwachtingen. Wie zich concentreert op de dingen die binnen zijn macht liggen, heeft het meeste succes, en de grootste kans om geluk te bereiken.
Alles is tijdelijk
Wat emotie betreft is Epiktetos veel strenger dan Seneca. Epiktetos raadt een afstandelijke houding aan, ook ten aanzien van verdriet. Wanneer wij onze geliefden of onze kinderen kussen, zegt hij, dan doen we dat in het besef dat dit moment na het kussen voorbij is. Ook moeten we accepteren dat de mensen die wij kussen uiteindelijk allemaal zullen vergaan. Alles is slechts zeer tijdelijk en vergankelijk in het wereldgebeuren.
De stoïcijnse les is: heb het moment lief, ken jezelf, doe je plicht, en praktiseer verder volkomen onthechting. Wie niet kan accepteren dat alles waar we van houden vergankelijk is, leeft continu in angst, en kan niet gelukkig zijn. Sterker nog, hij kan eigenlijk niet eens echt houden van dat wat er is. Daarvoor neemt de angst in zijn leven teveel ruimte in.
Managementboeken
Epiktetos’ handboekje heeft zijn invloed gehad op de cognitieve therapie binnen de hedendaagse psychologie, en ook zijn Epiktetos’ wijsheden terug te vinden in allerlei moderne zelfhulpcursussen. Verder wordt zijn filosofie vaak schaamteloos gekopieerd in moderne managementboeken, waarbij de nadruk op het verschil tussen wat je wel en niet kan beïnvloeden wordt ingezet om efficiency te bevorderen, performance te vergroten en targets beter te kunnen halen.
Je hoeft dan ook geen die-hard stoïcijn te zijn om de wijsheid van Epiktetos’ geschriften in te zien. Zijn lessen leiden immers tot een grotere zielenrust, maar ook tot een grotere persoonlijke effectiviteit.
Dit stukje is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.