Sargasso publiceert deze maand drie artikelen uit het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde dat deze keer geheel gewijd is aan het onderwerp energie. De vorige twee bijdragen gingen over wind- en kernenergie. De derde en tevens laatste bijdrage is een artikel van Paul van der Sluis over energiebesparing. Paul van der Sluis is principal scientist bij Philips en werkt aan verschillende onderwerpen, waaronder een kooktoestel dat het mogelijk maakt om rookvrij en efficiënt te koken met behulp van hout.
Met de publicatie van het jongste rapport van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change; fourth assessment report) staat energie weer volop in de aandacht. Daardoor vragen veel particulieren zich af hoe energie bespaard kan worden en of dit een serieuze vermindering van hun CO2-uitstoot kan bewerkstelligen. De gestegen energieprijzen kunnen daarbij een extra motivatie zijn. In dit artikel worden de mogelijkheden geëvalueerd die huishoudens hebben om energie te besparen en hieronder wordt verstaan het uitvoeren van dezelfde activiteiten of vervulling van dezelfde functies met minder energieverbruik.
Huidig energieverbruik
Het totale temperatuurgecorrigeerde primaire energiegebruik in Nederland in 2002 is 3.204 PJ per jaar [1] waarbij onder het ‘primaire energiegebruik’ wordt verstaan energie, inclusief de energie die nodig is voor de opwekking van verbruikte energie. Dat betreft vooral de 59% omzettingsverliezen in de elektriciteitsopwekking: het rendement van de elektrische energieopwekking is gemiddeld slechts 41% [2]. Bij temperatuurcorrectie wordt het energiegebruik gecorrigeerd voor de jaarlijkse variatie in dagelijkse temperaturen waardoor verschillende jaren met elkaar vergeleken kunnen worden.
Van het totale primaire energiegebruik komt 22% rechtstreeks voor rekening van de sector huishoudens. Dit betreft voornamelijk aardgas, brandstof voor vervoer en elektriciteit (scroll voor diagram).
Gas- en elektriciteitsgebruik zijn echter maar een deel van het totale energiegebruik. Met het kopen van goederen en diensten wordt ook energie gekocht, de zogenaamde indirecte energie, ofwel die energie die nodig is om vanuit de grondstoffen, het product te maken. De hoeveelheid gebruikte indirecte energie in de diagram is gebaseerd op de verdeling van 1994 [4] en genormeerd op het verbruik van 2002. Het totaal is met 21,9% toevalligerwijs vrijwel gelijk aan het directe energie gebruik, zodat het totale energiegebruik dat door huishoudens direct beïnvloedbaar is gelijk is aan 44% . De ontbrekende 56% gaat onder andere naar producten uit sectoren die je als burger afneemt zonder ze expliciet te kopen, zoals de straatverlichting, onderwijs, overheid en de gezondheidszorg.
Besparingsopties
De zin van energiebesparing is meervoudig. Een lager energieverbruik betekent een grotere zekerheid. Dat geldt ook op huishoudniveau, waar een goed geïsoleerd huis best een dag zonder verwarming kan zonder ernstig comfortverlies. Bovendien geeft energiebesparing aanleiding tot minder CO2-productie.
Verwarming
Met 8% is verwarming de grootste energie-uitgave en dus een logisch eerste doelwit. Veel oudere huizen hebben nog steeds enkel glas en ongeïsoleerde spouwmuren. Door gebruik van zogeheten HR++ glas, opvullen van de muur met polyurethaanschuim en isoleren van de benedenvloer en het dak kan het gasgebruik met meer dan een factor 2 naar beneden.
Extra energiebesparing is niet eenvoudig meer bij recent gebouwde huizen. Er zit overal al isolatie en er is vaak geen ruimte om nog meer aan te brengen. Deze huizen hebben een energieverbruik dat ongeveer de helft is van het gemiddelde.
Door betere isolatie (bijvoorbeeld driedubbel glas) en ventilatie kan, zonder toepassing van nieuwe technieken, nog een factor 2 gewonnen worden [5]. Voor iemand die zelf nieuw laat bouwen is dus veel te besparen door veel hogere eisen te stellen dan wettelijk verplicht is.
Door isolatie achteraf kan gemiddeld in Nederland een kwart van alle verwarmingsenergie bespaard worden. Een bijkomend probleem is hier dat isolatie door de huurder in een (oud) huurhuis vrijwel nooit toegestaan is.
Verder is het mogelijk om het huis te verwarmen met behulp van duurzame energie. Een goed voorbeeld hiervan is een houtkachel. Een bos kan zo beheerd worden dat er jaarlijks evenveel hout bijgroeit als er voor verwarming uitgehaald wordt. De CO2 die bij verbranding in de winter vrijkomt zal dan gelijk zijn aan de hoeveelheid CO2 die volgende zomer opgenomen worden. Een moderne houtkachel heeft een rendement van meer dan 75% en heeft veel lagere emissies dan een openhaard of ouderwetse potkachel. Nog beter zijn hout-palletka-chels waarvan de verbranding door een computer gestuurd wordt.
Voedsel en drank
De voedselvoorziening staat met gemiddeld 6,9% op de tweede plaats. Het blijkt dat daar (zonder te lijnen!) best wat af te halen valt. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat huishoudens rond de 10% van de aangekochte etenswaren simpel-weg weggooien. Met een beetje planning, en soms mentaliteitsverandering, moet het mogelijk zijn om dit onder de 1% te krijgen. Daarmee gaat het energieverbruik 0,7% naar beneden. Het bizarre van de energie-inname van een Nederlander is bovendien dat het energierendement van de voedselvoorziening slechts 25% is. Dit betekent dat er 4J fossiele brandstof nodig is om 1J (zonne-energie) aan voedsel binnen te krijgen. Op de huidige energie-intensieve landbouwmethoden hebben huishoudens geen directe invloed. Maar op de keuze van welke levensmiddelen er gegeten worden wel. Bij de productie van vlees is ongeveer 10 maal zo veel plantaardig voedsel nodig als er uiteindelijk aan vlees overblijft. Verder moet vlees voortdurend onder strenge hygiënische omstandigheden koud gehouden worden. Daardoor geeft het eten van vlees ongeveer een factor 10 hogere energiebelasting dan bijvoorbeeld het eten van peulvruchten. Verder lijkt het in de supermarkt soms of vervoer helemaal niets kost. Aardbeien uit Spanje, meloenen uit Brazilië, appels uit Nieuw-Zeeland. Het eten van producten uit eigen regio is energie besparend. Ook hier gaat het om factoren [6]. Ook is er een duidelijke trend om bewerkt eten te kopen. Kant-en-klare maaltijden en het gebruik van voedsel uit de diepvries kosten relatief veel energie. Verse producten zijn tot een factor 3 energievriendelijker. Ten slotte is de maakenergie van de verpakking ook niet altijd verwaarloosbaar. Neem bijvoorbeeld een glazen pot appelmoes. De energie-inhoud van de pot is ruim 3 maal zo groot als de calorische waarde van de appelmoes zelf. Zware verpakkingen scoren in het algemeen slecht op dit aspect.
Brandstof
Brandstof staat op de derde plaats met 5,1%. Bijna de helft van de in Nederland gereden kilometers zijn korte stukjes in de stad. Die kunnen per fiets afgelegd worden. Dat is ook beter voor de luchtkwaliteit in de stad en de gezondheid van de auto-eigenaar. Mensen gaan steeds verder van hun werk wonen. Bij tweeverdieners is het vaak moeilijk anders te organiseren. Het moge trouwens duidelijk zijn dat de overdrachtsbelasting en de woon-werk reiskostenaftrek geen stimulans zijn om dichter bij het werk te gaan wonen. Doordat de auto’s zwaarder en luxer worden, worden ze niet zuiniger [7]. De verbetering in de vorm van hybride auto’s geeft een nuttige bijdrage door lagere uitstoot in het stadsverkeer. Meer algemeen kan, door gemiddeld een iets kleinere auto te kopen, makkelijk 0,5% extra van het totale energieverbruik af.
Warm water en reinigen
Met 2,2% van het energieverbruik is warm water geen heel grote post. Maar wel één die gemakkelijk en zonder enige aanpassing in levensstijl gehalveerd kan worden door een zonneboiler te plaatsen. Het is dus zonde dat er nogaltijd huizen zó gebouwd worden dat het inpassen van een zonneboiler heel moeilijk wordt.
Verder kan de zonneboiler gebruikt worden voor de aanvoer van warm water voor de vaatwasser en de wasmachine, die het grootste deel van hun energieverbruik spenderen aan het elektrisch verwarmen van water. Zo kan het grootste deel van de 1,3% energie voor het reinigen bespaard worden. Bijna de helft van deze winst valt te behalen als een Hr-ketel gebruikt wordt om het water op te warmen.
Een groot deel van het warme water wordt verbruikt om te kunnen douchen. Deze toepassing leent zich uitstekend voor het terugwinnen van de warmte uit het afvalwater. Zulke systemen zijn commercieel te koop, maar worden vrijwel niet toegepast. In totaal kan er zo’n 2,0% van het totale Nederlandse energieverbruik af.
Verlichting
Een besparing die zonder veel moeite binnen een uur uitgevoerd kan zijn, is het vervangen van gloeilampen door fluorescentielampen (‘spaarlampen’). Een gloeilamp zet maar 5% van het elektrisch vermogen om in licht; spaarlampen zijn 4 maal zo efficiënt. De totale besparing die huishoudens hier kunnen boeken is 0,75% van het totale Nederlandse energieverbruik. Dat lijkt weinig maar is gelijk aan 2,7 miljard kWh. Om deze verkwisting duurzaam op te wekken met zonnepanelen zou ruim 33 miljoen m2 nodig zijn, meer dan 60 maal het huidige geïnstalleerd oppervlak. Op termijn zullen LED-lampen beschikbaar komen die nog zuiniger zijn dan de fluorescentielampen. Ongeveer een factor 2 is er dan nog te winnen.
Stand-by verbruik
Het stand-by verbruik is het verbruik van apparaten als ze niet gebruikt worden maar toch aan blijven staan. Het gaat om slechts 0,27% van het totale Nederlandse energieverbruik (gebaseerd op Duitse cijfers)[8], maar het is wel zinloze verkwisting en het percentage loopt nog steeds op. Veel apparaten zoals TV’s en computers kunnen simpelweg uitgezet worden met behulp van een extra schakelaar. Maar met een Hr-ketel is dat niet mogelijk, evenals met de ADSL modems voor internet met bellen. Dit apparaat mag niet uit anders kan je niet meer gebeld worden.
Met extra schakelaars, bij die apparaten waar dat mogelijk is kan maximaal de helft van het huidige stand-by verbruik afgehaald worden. Verplichte overheidsnormen zouden dit verbruik verwaarloosbaar kunnen maken.
CO2-compensatie
In plaats van energie te besparen is het mogelijk de resulterende uitstoot te laten compenseren door ergens anders CO2 op te laten nemen. De meest eenvoudige manier is door ergens anders bomen te laten planten. Hierin zijn diverse bedrijven actief [9,10]. Weliswaar is een compensatiemaatregel achteraf niet de ultieme oplossing, maar een particulier kan op dit moment voor een paar cent per liter benzine, kWh elektriciteit of m3 gas de CO2-uitstoot compenseren
Zonnecellen
In principe geven zonnecellen de mogelijkheid om het totale elektrische verbruik van een huishouden te compenseren. Het elektriciteitsnet wordt dan als ‘opslag’ gebruikt voor het overschot dat overdag en in de zomer gemaakt wordt. Dat gaat echter maar tot op zekere hoogte goed, omdat vraag en aanbod niet makkelijk op elkaar afgestemd kunnen worden. In de huidige situatie is ongeveer 30% [11] zonne- en windenergie samen op het totale elektriciteitsverbruik inpasbaar. Op dit moment is dat maar een paar procent van elektriciteitsgebruik; hier kan dus nog veel winst geboekt worden. Bovendien vullen windenergie en de energie van zonnecellen elkaar enigszins aan als het gaat om het profiel in de tijd. Bij mooi weer (hogedrukgebied) waait het vaak weinig, terwijl bij slecht weer (weinig zon) het vaak waait.
Conclusies
Uit bovenstaande analyse blijkt dat huishoudens het Nederlandse energieverbruik en daar mee de CO2-uitstoot flink zouden kunnen verlagen. Op individuele basis is het mogelijk het huishouden CO2-neutraal te maken. Voor het indirecte energieverbruik zijn besparingen en CO2-compensatie de enige manieren, maar voor het directe energieverbruik is het daarnaast ook mogelijk om het verbruik duurzamer te maken. De noodzakelijke maatregelen kosten meestal geld of eisen een gedragsverandering. Makkelijker gaat het met de financieel gunstige besparingen, maar ook dat gaat niet vanzelf. De initiële investering blijkt dan vaak een groot obstakel. Het is dus nodig om na te denken over hoe men de mensen kan verleiden de mogelijke energiebesparingen daadwerkelijk te realiseren. Maatregelen vanuit de overheid zullen daarbij onmisbaar blijken.
Referenties
1 http://www.welvaartenleefomgeving.nl/pdf_files/A06_Energie.pdf
2 http://www.ecn.nl/docs/library/report/2005/i05004.pdf
3 http://www.energie.nl/
4 A.H.M.E. Reinders, K. Vringer en K. Blok, Energy Policy 31 (2003) 139.
5 I.J. Opstelten, E.-J. Bakker, W.C. Sinke, F.A. de Bruijn, W.A. Borsboom en L. Krosse (2007), Potentials for energy efficiency and renewable energy sources in the Netherlands, to be published.
6 Voeding, Milieu en budget, report by Milieucentraal and Nibud, Utrecht, 2001
7 http://www.clingendael.nl/ciepevents/ 20070402/20070402_uyterlinde.pdf
8 Deutscher Bundestag, Drucksache 14/9400, Endbericht der Enquete-Kommission “Nachhaltige Energieversorgung unter den Bedingungen der Globaliserung und der Liberaliserung” 2002.
9 http://www.co2meter.nl/
10 http://www.climatecare.org/
11 http://www.energieplatform.nl/nl/energieopties/windenergie/achtergrond/potentieel
:::Sargasso bedankt alle partijen die deze samenwerking hebben mogelijk gemaakt:::
Reacties (8)
Interessant ik realiseer me dat ik op 56,1% van alle energie die ik afneem geen directe invloed heb. Niet expliciet energie verbruik: straatverlichting, onderwijs, gezondheidszorg, patriotraketten enz.
Ik blijf me toch alleen afvragen wat dat CO2-compensatieverhaal nou inhoudt. Wat stond er eerst dan op die plaatsen waar bomen worden geplant? Waarschijnlijk een bos of andersoortige natuur. Compenseren die bomen dan niet enkel dat al gekapte bos? En groeien bomen niet vanzelf als je ze niet plant? Waarom trek ik dan ieder jaar honderden babyboompjes uit mijn tuin? Is gewoon met je tengels van dat bos afblijven dan niet net zo goed? En blijven die bomen eeuwig staan?
Kijk, als ze nou produktiebos omkappen, half vergassen en dan mooi diep begraven, dan snap ik het, dan is de C uit de keten, maar dat gebeurt volgens mij nergens.
Prachtig stukje, er is alleen 1 ding mee mis: het is lariekoek. Loopt u even mee?
1: niemand die zich ooit eens afvraagt waarom we energie zouden besparen, zoals bijv. olie. ‘Ja, er is een tekort aan, dus besparen, anders snel opperdepop en lichtjes uit’, kwaakt de keutelroedel. Vade retro, windvanen, als wij olie besparen is er niemand die de bespaarde olie voor ons apart zet. Op de wereldmarkt is er dan iets minder vraag door Nederland. Maar door het structurele tekort wordt elk pintje Brent gulzig weggeklokt door andere landen. Resultaat: je maakt enorm veel kosten om energie te besparen, maar de hoeveelheid olie die wereldwijd de hens ingaat blijft constant. Dat betekent dat er geen dag langer olie zal zijn voor huisje-stroompje-peeceetje. QED
2. Als het waar is dat de opwarming van de aarde te wijten is aan het uitstoten van CO2 uit fossiele brandstoffen, dan maakt het nauwelijks uit of de mondiaal waargenomen klimaatverandering wordt opgestookt vanuit Nederland of China: Engeland bljift toch de klos. Dus: dat er in Nederland minder CO2 in de lucht komt door energiebesparing is van verwaarloosbaar belang.
3. Als er van iets te weinig hebt, kun je 2 dingen doen: besparen op je gebruik of je produktie laten toenemen. Met fossiele brandstoffen gaat dat niet, maar er bestaan blijkbaar andere methoden: kijk eens naar Spanje. Niemand die je daar over hoort, maar je struikelt er over de windmolenparken en zonne-energievelden. Waarom? Omdat er een (complexe) subsidieregeling bestaat: de door jou geproduceerde energie wordt gekocht voor 40 eurocent per kW (kleine installaties) en aan de consument doorverkocht voor 15. De rest is gewoon subsidie. Gek he, dat Endesa niet overgenomen mocht worden door de Duitsers. Er staan paginagrote advertenties in de dag- en weekbladen van bedrijven die aan eigenaren van bedrijfspanden aanbieden hun hele dak vol te zetten met zonnepanelen, gratis, met een aandeel in de winst. Begin 2007 heeft Spanje een groot deel van aangevraagde installaties voor alternatieve megawatts niet gehonoreerd, omdat er teveel zou komen.
Kortom, dat geneuzel met die spaarlampen is een doodsreutel. Het lost niets op, alleen de spaarlampenfabrikant doet goede zaken.
Zo, dat zat me al een tijdje dwars, dat lucht op. Nu lekker de airco nog even aan, want het is hier nog erg warm.
Baltus,
Spanje
Energiebesparing is natuurlijk ook niet zaligmakend, maar kan door vaak simpele aanpassing van wat we gewend zijn om te doen, meehelpen om de energierekening niet nog verder te laten stijgen. Gewoon eigenbelang dus. Op de website elke week nieuwe energiebespaartips met een leuke cartoon.
Energie, je kunt er gewoon zelf iets aan doen !
Helemaal eens met Baltus, stook die olie en kolen maar gewoon op (anders doet iemand ander het wel) en bedenk ondertussen een goedkoper alternatief. Als het zgn broeikas effect bestaat kan je het toch niet meer stoppen en kan je je alleen maar aan de gevolgen aanpassen. Er zijn trouwens al ontiegelijk veel goedkope alternatieve energiebronnen maar de “gevestigde orde” heeft er nog weing baat bij om deze te exploiteren…
Carbon offset door bomenaanplant is een lachertje van de grooooootste orde!!!
@3
1. Geheel waar natuurlijk. Maar: Als het op is zullen zij die zonder kunnen het beter hebben. Zie ook punt 2:
2. Dit is eht oude argument: Als ik zwart rijd dan gaat de NS niet failliet, genoeg anderen die wel betalen en veel vaker reizen, dus kan ik net zo goed zwart rijden. Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag is ook lastig, hoor.
3. Over het algemeen werkt het zo dat 100% vermeerderen van produktie of 100% van de huidige produktie besparen allebei apart meer kosten dan 50% produktievergroting en 50% besparen. Natuurlijk is alleen besparen niet zaligmakend, maar om dan gelijk het kind met het badwater weg te gooien is doodzonde.
@5 Dat bomen planten snap ik ook niet helemaal, als ze dat nu in de sahara deden zou het nog ergens op slaan.
Ook zelf meedoen werkt: http://www.greenhost.nl en http://www.greenchoice.nl
@Siquo: Greenhost en Greenchoice zijn duidelijk groen bezig, maar ze planten ook weer bomen. En wel in Equador, Tanzania, Brazilië en Nederland. Ik vraag me af of ze daar in die landen nou zo blij van worden. Als ik kijk naar ons land en onze grond- en huizenprijzen dan denk ik niet dat ik er erg blij van zou worden als de halve Flevopolder aan een buitenlandse moloch verkocht werd. Dat is wel wat er in de genoemde landen gebeurt.
Of, om het anders te zeggen: Greenhost en Greenchoice exporteren ons CO2-probleem. Dergelijke praktijken zijn wat mij betreft net zo onethisch als wat er met het gifschip Probo Koala is gebeurd.
En ik vraag me al helemaal af wat het opkopen van een regenwoud en er vervolgens niets mee doen nou te maken heeft met CO2-compensatie. Volgens mij helemaal niets.
Het enige wat daadwerkelijk nut heeft, is besparen. En dat komt vanzelf goed, want daar zit een steeds groter worden economisch voordeel aan. Dat besparen doet Greenhost prima, maar ze zijn niks goedkoper omdat je ook moet betalen voor het afpakken van het bos van andere landen.
We zouden allemaal beter af zijn als Greenhost dat niet deed; hun produkten zouden dan goedkoper zijn, daardoor nemen meer mensen hun spullen af en wordt er in totaal meer bespaard.
(Maar zelfs aan het nut van besparen twijfel ik een beetje, met name als het doel CO2-uitstoot beperken is, zie ook http://www.peakoil.nl/?p=1470 onderaan in de reacties)
Ik heb zelf een klein huis-tuin-en-keuken onderzoekje gedaan naar het stand-by gebruik en stille gebruikers in mijn huis.
Hier kun je dat onderzoekje vinden.