Een zeikerd met een punt

ANALYSE - In zijn tweede boek gaat Evgeny Morozov een stapje verder in het beteugelen van de hysterie rondom de mogelijkheden van het internet. Het maakt hem een zeikerd, maar hij heeft wel een punt.

Evgeny Morozov is een zeurpiet. Iemand waar je op leegloopt. Er kan nauwelijks een compliment af, behalve voor degenen met wie hij het eens is. En dat zijn, zonder uitzondering ook zeurpieten en mensen waar je op leegloopt. Het is allemaal geen reden om Morozovs werk niet te lezen. En na zijn ‘debuut’ The Net Delusion. How Not To Liberate the World verscheen onlangs zijn tweede boek, To Save Everything, Click Here. Daarin staan twee noties centraal: solutionism en internet-centrism. Gecombineerd: de wens om voor al onze problemen een technologische (lees: online) oplossing te vinden.

U begrijpt – Morozov heeft noch aandelen in is noch fan van Silicon Valley.

Politieke revoluties

In The Net Delusion waarschuwde hij voor het enthousiast (en ondoordacht)  inzetten van internet, online apps en tools om burgers, gebukt onder dictatoriale regimes, te bevrijden (een politicologische analyse). Het is volgens Morozov, in zijn soms vermoeiend polemische stijl, een fictie dat toegang tot John Stuart Mill via een bit torrentleidt tot een volksopstand in Noord-Korea. Sociale media maken de coördinatie van demonstraties inderdaad eenvoudiger en sneller dan in het Twitterloze tijdperk. Maar vraag eens in Iran hoe eenvoudig en snel het regime met diezelfde middelen dissidenten heeft opgespoord. En vervolgd. En gemarteld. Of vermoord.

De idee dat de Arabische Lente de directe consequentie is van de inzet van sociale media, begrijpt niets van politieke revoluties. Die, stelt Morozov in mijn ogen terecht, eindigen immers niet met het afzetten van Mubarak in Egypte of Ben Ali in Tunesië, maar duren voort tot sprake is van institutionele veranderingen, nieuwe politieke en sociale verhoudingen en duurzame stabiliteit. Helaas. De leiderschapsloze revolutie (ook wel de revolutie 2.0 gedoopt – met Twitter was iedereen revolutionair, en dus niemand) verloopt dramatisch. Wie verwoordt op het hoogste niveau de wensen van de straat? Niemand. Klem tussen leger en het Moslimbroederschap Facebooken en Twitteren Egyptische jongeren hun politieke eisen: een kakofonie zonder politieke consequenties. En het Westen is tevreden: sociale platforms hebben hun werk van binnenuit gedaan. Zij hoeven niets meer te doen. Wij wassen onze handen in de twitter streams.

Gezond verstand

In To Save Everything, Click Here waarschuwt Morozov ons eigenlijk voor dezelfde naïviteit; maar dan op individueel niveau (een sociaal-culturele analyse). In Syrië noch in uw dagelijks leven, stelt Morozov, is een quick-online-fix voor ervaren problemen voorhanden. En als deze er al is, dan hebben we vaak de ongewenste consequenties ervan nauwelijks doordacht. Dat is allemaal niets nieuws, zegt ook Morozov. Maar hoe komt het dat veel consumenten/burgers dat niet door hebben? We zijn verblindt door epochism – we denken in een nieuw (internet)tijdperk te leven. Een unieke epoch in de geschiedenis. Nooit eerder vertoond! Alles wat was, kunnen we vergeten, want met internet hebben we iets nieuws in handen. Net als in het tijdperk van de stoomtrein, de telefoon, radio en televisie. Ons leven op zijn kop, de wereld aan onze voeten. Dus moeten lijken uit de kast, puin worden geruimd.

Neem bijvoorbeeld het auteursrecht. Wie de internetgoeroes wil geloven (Morozov noemt ze bij naam: Steve Johnson, Clay Shirky, Jeff Jarvis), is er van overtuigd dat auteursrecht haar langste tijd heeft gehad. Een institutie-uit-de-tijd wachtend op de laatste duw over het randje van de vergetelheid. De idee dat wij de verspreiding van informatie moeten beperken, om zo de makers ervan te beschermen (reden dat ontwikkelingen traag gaan, innovaties niet van de grond komen), is hopeloos verouderd en, misschien wel erger, de beschermende maatregelen (patenten) druisen in tegen de logica van internet. Op internet is alles vrij, werkt iedereen spontaan (en vooral: gratis en 24 uur per dag) samen omdat ze met alle anderen in direct contact staan (wellicht een stroman, maar tegelijkertijd ook de onverhulde ambitie van bijvoorbeeld Google). Een dwingende logica die, stelt Morozov, niet beperkt blijft tot internet zelf, maar langzaam ons politieke, culturele, sociale en economische bewustzijn binnensijpelt.

Het verwoest daar ons gezond verstand en, nu verraadt Morozov zijn conservatieve agenda, ook instituties die hun waarde inmiddels hebben bewezen. Want zonder die dwingende logica is het rippen van een cd’tje op internet (vrije informatie) precies hetzelfde als het jatten van een LP uit de muziekwinkel in 1980. En wie accepteerde dat toen of, sterker: wie accepteert dat nu? Precies – probleem is dat dat debat niet wordt gevoerd. Want auteursrecht past niet in het ideaal van die mystieke kracht – het internet.

Geregisseerde trends

Het auteursrecht-debat is te complex om alleen door Morozov te laten voeren. De vergelijking met het stelen van een LP is op zijn best een leuke vondst. De essentie achter Morozovs redeneren is wel waardevol. Hij keert de argumenten van het internet-centrisme en solutionisme voortdurend tegen zichzelf. En dat levert bijvoorbeeld in een hoofdstuk over algoritmen van zoekmachines, zoals Google en Facebook, scherpe analyses op. Die algoritmen, bepalend voor de resultaten van mijn zoektocht, zijn ondoorzichtig en, erger, politiek niet neutraal. Het filteren van informatie is dat volgens Morozov, en ik denk dat hij gelijk heeft, nooit. Weglaten is kiezen en kiezen subjectiviteit met consequenties.

Facebook laat bijvoorbeeld een selectie van mijn contacten zien op basis van een algoritme dat ‘voorspelt’ welkeposts wel eens ‘viraal’ kunnen gaan (video, foto’s, veel links). Met andere woorden: wat een meerderheid van mijn vrienden ook heeft aangeklikt. Probleem: dat is een kwantitatief criterium – het zegt niets over de mate waarin ikeen post interessant vind (of mij over opwind, tegen af wil zetten, over na wil denken), want dat zijn kwalitatieveoverwegingen. En die filtert Facebook er dus voor mij uit. Ik klik alleen op viral-like posts omdat Facebook mij die aanbiedt en creëert zo, ingeregeld door de algoritmen, een hype.

Precies zoals Twitter Trends haar eigen hypes regisseert. Niks geen verslaggeving van de werkelijkheid, alsof trending een spiegel van de werkelijkheid is; objectief, één-op-één. Nee, trending is een technologisch constructwaar we volgens Morozov nog veel te weinig van weten, maar wel op vertrouwen. Wie de macht heeft een onderwerp als trending te betitelen, heeft de macht een trend te lanceren. Koppel daar verdienmodellen aan en u begeeft zich in onder de radar van wat goeroes als Shirky, Jarvis en Johnson ons willen laten geloven. Aldus Morozov.

Een zeurpiet natuurlijk, maar wel een met een punt van heb ik jou daar.

Via VanderLubben.