Een culturele enclave in Amsterdam

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Schilderij J.M. Coenenstraat - Hans Gerritzen Het is een merkwaardig mooi stukje Amsterdam; gelegen in Oud-Zuid, geheel in de traditie van de Amsterdamse School, goed onderhouden panden en nu de weelderige klimop herfstig rood en geel kleurt, krijgt de buurt een haast sprookjesachtige lading. Het gaat om het stuk dat gesitueerd is rondom het Roelof Hartplein met als bekendste huis Het Nieuwe Huis dat in 1928 werd gebouwd als huisvesting voor ongehuwden en waar de schrijver-schrijver Jan Arends in 1974 over het balkon sprong. De Harmoniehof werd in 2006 door het Parool, na het Begijnenhof, uitgeroepen tot op één na mooiste straat van Amsterdam en vormde het decor van de in 2006 met de AKO-literatuurprijs bekroonde roman de Bekoring van Hans Münstermann.

De aanleg van de wijk paste in Berlages plan Zuid van 1917 waarbij een grote uitbreiding tussen de Amstel en de Schinkel moest worden gerealiseerd. Voor de bouw werden architecten van de Amsterdamse School benaderd; B. van den Nieuwen Amstel ontwierp onder andere Het Nieuwe Huis, J.C. van Epen de Harmoniehof en ook J.F. Staal heeft een aantal woningen gebouwd. De sierlijke bouwstijl was een reactie op Berlages bouwstijl die volgens een nieuwe generatie architecten te monumentaal was. En dat terwijl Berlage in feite de grondlegger van de Amsterdamse school is geweest. De straatwand moest een kunstwerk worden, één geheel vormen en voorzien worden van in het oog springende details.

De huizen van deze buurt behoren allemaal tot het kapitaal van woningbouwvereniging Samenwerking, honderd jaar geleden opgericht vanuit het toen geldende idealisme dat wonen meer is dan een recht; wonen is een voorwaarde voor een beter leven. Er was namelijk een groeiende behoefte aan betaalbare kwalitatief goede woningen voor het groeiend aantal ambtenaren in de stad. Den ambtenaren verdienden een goed salaris maar ontbeerden het kapitaal om een huis te kopen. In zo’n twintig jaar tijd werden er zo’n 850 woningen gerealiseerd die lang werden bewoond door leraren en andere ambtenaren. Maar ondertussen heeft er wel een verschuiving plaatsgevonden en wonen er opvallend veel journalisten, schrijvers en wetenschappers in de buurt. Afgelopen zondag werd het het boek gepresenteerd dat zij speciaal ter gelegenheid van het honderdjarige bestaan van de woningbouwvereniging schreven; Samenwerking 100 jaar, verhalen van schrijvende bewoners.

Onder de titel Discrimineert Samenwerking? onderzoekt Frank Bovenkerk (hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Utrecht) hoe het mogelijk is dat de buurt midden in Amsterdam een blank bastion kan blijven. De statistieken wijzen namelijk uit dat het totaal aantal allochtonen binnen het woningbestand 19% is (in vergelijking: in de nabij gelegen Diamantbuurt woont 57% allochtoon). Dit heeft deels te maken met dat er al dertien jaar een ledenstop is en wanneer de inschrijving wel geopend is, deze alleen toegankelijk is voor familieleden uit de eerste lijn of door middel van coöptatie geschiedt. Doordat de woningen gemeenschappelijk eigendom zijn van de leden is er een soort collectief erfrecht ontstaan waardoor buitenstaanders worden buitengesloten. Het is opmerkelijk dat deze juridische vorm nu nog kan bestaan en Bovenkerk nodigt het bestuur dan ook uit tot een discussie over haar toelatingsbeleid om zo uiteindelijk een betere afspiegeling van de samenleving in de buurt te krijgen.

Lisette Lewin en Ileen Montijn’s verhalen beschrijven de geschiedenis van de buurt en de woningbouwvereniging tot in detail, terwijl Emma Brunt mijmert over haar uitzicht op het Shell tankstation dat een Hopperiaanse uitwerking krijgt wanneer de geel-rode neonlichten aan gaan en het tankstation een uitwijkplaats wordt voor zwervers, excentriekelingen en andere ‘loners’ (Ook Henk Hofland geniet van hetzelfde uitzicht, weet zij te vertellen). Ook zijn er meer persoonlijke bijdragen van Bert Vuijsje, Barber van der Pol, Jan Blokker jr., Jan Donkers , Jonathan van het Reve en Mensje van Keulen. Het is een alleraardigst boek geworden over een niet alledaagse buurt.

In haar oorspronkelijke opzet is Samenwerking uiteindelijk geslaagd; het arsenaal woningen is van uitzonderlijk hoge kwaliteit en de leefomgeving is uitstekend. Zodanig zelfs dat deze een vruchtbare voedingsbodem verschaft voor culturele en wetenschappelijke overpeinzingen.

Samenwerking

Reacties (7)

#1 Plofkip

Open deur onderzoek. Volgende onderzoek van frank Bovenkerk:
Hoe komt het ledenbestand van de Hilversumse Golf Club uitsluitend uit blanke, rijke leden bestaat? Al ligt dat natuurlijk véél te ver buiten het interesse gebied van Bovenkerk.

Misschien kan deze “Samenwerking” voortaan verder gaan onder de sprekende noemer “de Navel”?

  • Volgende discussie
#2 larie

Ja mooi hè Jorn..bij buitenlands bezoek was 1: daar rond lopen en 2: eten in de Ibis, met handen en 3:naar arena(oosterpark) 4: stommelen naar huis…. Knallende avonden.

Terzijde van veelal melkweg/paradiso naar opera naar De stad..dank jewel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 m44

Wat 1 zegt.

En verder is het natuurlijk wel aardig dat een schrijfelite elkaar kan groeten in dezelfde buurt, maar enige andere meerwaarde heeft dat niet. Of het moest zijn dat de verloedering daar niet heeft toegeslagen. Dat zou Bovenkerk (criminalist) eens moeten onderzoeken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 m44

Bovendien, een schrijfelite is maar wat je goed noemt. Deze Braziliaan hier steekt ze naar de kroon hoor. Ook in Amsterdam.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Jorn

Het lijkt erop of een enkeling hier niet zo gecharmeerd is van Bovenkerk… Uiteraard is het hier geplaatste slechts een beperkte weergave van het hele onderzoek.

@4: waar heb ik het goed genoemd?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Plofkip

@ Jorn

Zorry, het is gewoon makkelijk zeuren zo!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Taco Zip

Ik begrijp werkelijk niet wat de bezwaren van Bovenkerk zijn. Waren alle woningbouwverenigingen maar zo begaan met hun leefomgeving. Waarom zou je als vereniging gedwongen moeten worden “om (…) een betere afspiegeling van de samenleving in de buurt te krijgen”? Je mag toch in alle vrijheid zelf bepalen wie er bij je club mag?

  • Vorige discussie