Een ander kapitalisme

Vandaag start Sargasso met de serie Een ander kapitalisme. Auteurs van Sargasso en daarbuiten schrijven over wat er aan het huidige kapitalisme niet deugt, over mogelijke oplossingen, behulpzame perspectieven, of zelfs economische systeemwijzigingen. Over één ding is iedereen het eens: er moet iets veranderen.

Het kapitalisme. Zelfs in economisch zorgeloze tijden is er ongemak over. In de voorspoedige jaren 90 bijvoorbeeld begint in Nederland de gestage opmars van de SP. De partij die zich organiseert in ongeziene stadswijken en haar verzet naar het Den Haag van de paarse regenten brengt. Aan het eind van het decennium verschijnen op het wereldtoneel de antiglobalisten die zich keren tegen de net opgerichte WTO, de institutionele bekroning van de neoliberale globalisering. De protesten in 1999 in Seattle richten zich op alles wat er mis is met het kapitalisme. Zoals de schrijnende arbeidsomstandigheden die in No Logo van Naomi Klein worden belicht. De sweatshops aan de andere kant van de wereld zijn de keerzijde van onze zorgeloosheid.

Het kapitalisme blijkt in 2008 ook voor het westen een andere kant te hebben. Niet slechts ongemak, maar grote onrust en een najaar met angstige momenten. In haar financiële hart, waar regulering en toezicht vanaf de jaren tachtig is ontmanteld, blijken grote ongedekte risico’s te worden rondgepompt. Met de val van Lehman Brothers blijken de financiële innovaties die dat mogelijk hebben gemaakt te lijden tot een infarct. Met miljarden aan publiek geld worden de gevolgen van het privaat genomen risico beperkt en de westerse samenleving behoed voor een langdurige recessie. Het kapitalisme houd zich niet aan z’n eigen regels. Althans, de regels die ons zijn voorgehouden: dat ondernemersrisico tot grote winst kan leiden, maar ook tot verlies en faillissement. Too big to fail heet dat gebrek aan zelfreinigend vermogen van de markt. De winsten van voor 2008 worden privaat verdeeld, maar in de crisis vormt de overheid met publiek geld het vangnet voor de grote banken.

Het opkrabbelen duurt lang, mede door de eurocrisis. In de jaren die volgen wordt steeds duidelijker dat 2008 een keerpunt was, maar dat we niet zijn gekeerd. De neoliberale gedaante die het kapitalisme heeft aangenomen en leidde tot de crisis van 2008, is niet verdwenen. En ook de onrust blijft over een economisch systeem dat doorlopend de verkeerde uitkomst lijkt te genereren, zoals een steeds groter wordende ongelijkheid. Een economisch systeem dat bij veel politieke problemen op de achtergrond een problematische rol lijkt te spelen. Problematisch door misplaatst, of ongepast marktdenken, of juist door marktdenken dat precies zo bedoeld is, maar verkeerd uitpakt. Of problematisch doordat ze er juist in slaagt de status quo te handhaven, terwijl verandering evident nodig is.

Wat nu?

De opgave is duidelijk, of althans, dat er een opgave is. Er moet iets veranderen. Maar wat? En hoe? Is het kapitalisme het probleem, of de neoliberale vorm die ze heeft aangenomen? Is ze doorgeschoten en moet ze weer beteugeld worden? Moet het kapitalisme misschien worden afgeschaft en hoe doe je dat met behoud van vrijheid en democratie? Wat zijn de alternatieven. Zijn er überhaupt alternatieven?

Dat dat nog niet zo eenvoudig is wordt duidelijk bij de Gaialezing van David van Reybrouck, waar gesproken word over een ander economisch systeem. Van Reybrouck doet twee voorstellen, waarvan de opmerkelijkste toch is dat hij een markt in het leven wil roepen, voor individuele emissierechten. Zeker geen oninteressant idee. Maar het organiseren van een markt klinkt niet als een radicale vlucht weg van ons huidige systeem.

Deze reeks

Op de vraag welke wegen er zijn uit dit kapitalisme wordt al jaren een antwoord gezocht. Wij hebben enkele antwoorden en invalshoeken verzameld en publiceren ze in de komende weken onder de titel Een ander kapitalisme. Daarbij valt op dat het nog niet zo eenvoudig is om een heel ander systeem voor te stellen. Er zijn weinig mensen die de basisbestanddelen van het kapitalisme willen afschaffen – het recht op (de bescherming van) eigendom, de juridische afdwingbaarheid van contracten, het geldsysteem, de mogelijkheid tot investeren en het maken van winst. Hoe radicaal de roep om verandering soms ook klinkt, voorstellen voor verandering zijn meestal aanpassingen aan het systeem in plaats van het afschaffen ervan.

De artikelen die we in deze reeks publiceren gaan uit van de noodzaak tot verandering. Sommige proberen een perspectief te schetsen die moet helpen de verandering voor ons te zien. Andere gaan over wijzigingen van het systeem, of een onderdeel daarvan. Maar we beginnen later vandaag met een stuk over verzet.

Mocht u na deze reeks denken, ik weet het beter, of ik ken iemand die het beter weet, wij houden ons aanbevolen! Laat een reactie achter of stuur ons een mail (info [at] sargasso [punt] nl). Ook radicalere plannen voor een ander kapitalisme zijn daarbij welkom, om de eenvoudige reden dat ze, ook als ze onhaalbaar blijken, onze verbeelding kunnen tarten.