Een alternatieve Nobelprijs

COLUMN - Ik ben de laatste tijd wat somber over de toekomst van de humaniora, maar gelukkig is het niet alleen depressie, duisternis en doem. Hier is een berichtje waar ik gewoon blij van werd: in Zweden is de Nieuwe Academie opgericht, die dit najaar een alternatieve Nobelprijs wil uitreiken voor de letteren.

Voor het geval u het hebt gemist: de eigenlijke Nobelprijs is dit jaar te omstreden. Een van de juryleden heeft belangenverstrengeling niet gemeld en lijkt de namen van diverse prijswinnaars te hebben laten weten aan haar echtgenoot, die zeven keer deze namen heeft laten uitlekken. Die echtgenoot is bovendien beschuldigd van (en ontkent) seksueel misbruik. Uit protest tegen de manier waarop de klachten zijn behandeld, zijn verschillende juryleden opgestapt, zodat er momenteel zelfs geen quorum is om nieuwe leden te coöpteren. Al met al een gênante vertoning en daarom zal er komend najaar geen Nobelprijs voor de Letteren worden toegekend.

Nu is er dus een zelfbenoemde Nieuwe Academie, die belooft toch een prijs te zullen uitreiken. En dat is leuk. Om te beginnen telt deze academie ruim honderd leden van velerlei herkomst, zodat een breed cultureel draagvlak is gegarandeerd. De Zweedse bibliothecarissen is gevraagd kandidaten te nomineren: auteurs die “het verhaal van de mensen van de wereld” vertellen – dus niet per se een excellent boek hebben geschreven. Er zal een publieke stemming komen en uiteindelijk beslist een jury.

Die publieke stemming, tja, ik voorzie songfestivaltaferelen. Maar ik zou zo snel geen betere manier weten om te laten doordringen dat de letteren iets zijn van iedereen, van u en mij, en niet van een geheimzinnige jury van deftige letterdames en -heren. Dat bibliothecarissen de nominaties opstellen, vind ik zelfs een gouden idee. Zij zijn immers degenen die dagelijks het literaire aanbod samenbrengen met de vragen waarmee mensen grijpen naar een boek.

Ik beken dat ik wat aarzel bij de motivatie van de Nieuwe Academie, namelijk dat ze mensen eraan wil herinneren dat “literatuur en cultuur dienen om democratie, transparantie, empathie en respect te bevorderen, zonder privileges, vooringenomenheid en seksisme”. Dat is heel mooi maar het lijkt me eerlijk gezegd nogal een politieke agenda. En ook: “In een tijd waarin menselijke waarden steeds meer ter discussie worden gesteld, wordt literatuur een steeds belangrijker kracht tegen een cultuur van stilte en onderdrukking.” Ook heel mooi, en ik ben het er ook heel erg mee eens, maar wel politiek.

Trouwens, literaire prijzen… Die ontaarden doorgaans in een circus dat vooral de belangen van de boekhandel dient. Desondanks word ik blij van dit initiatief. Die Nieuwe Academie geeft om te beginnen aan dát de letteren belangrijk zijn. Die relevantie wordt bovendien niet, zoals zo vaak gebeurt, slechts geclaimd maar wordt ook onderbouwd. Je kunt over de gegeven argumenten van mening verschillen, maar er is tenminste concrete uitleg. Dat bevalt me, net als het uitgestraalde zelfvertrouwen. Ik heb dat een beetje gemist.

Wat me echter vooral bevalt zijn de woorden “het verhaal van de mensen van de wereld”. Het lijkt mij een prachtige herformulering van het mooie maar in onbruik rakende woord “humaniora”: het project om onszelf, als mens, beter te leren kennen.

Daaronder valt meer dan alleen fictie en poëzie, de twee genres waartoe de officiële Nobelprijs verschraald begon te raken. De traditionele Nobelprijsjury zag dat gelukkig anders en gaf de onderscheiding aan Dario Fo en Bob Dylan, zelfs al waren er literaire schraalhazen die dat vreselijk vonden. De Nieuwe Academie lijkt op dit punt nog duidelijker want het verhaal van de mensen van de wereld is niet alleen dat van een Fo en een Dylan, en dat van romanschrijvers en dichters, maar impliceert ook het verhaal van taalkundigen, historici en archeologen. Dikke winst.

Perfect is het niet, maar een alternatieve Nobelprijs zonder geheimzinnige jury, met nominaties door mensen “uit het veld” en met een duidelijke omschrijving van het belang van de letteren – ik word daar blij van. Als ik bibliothecaris was in Zweden, zou ik overigens niet weten wie ik zou nomineren, Art Spiegelman of Francis Ford Coppola.