Ebola: transmissie en therapie

Sinds dit artikel over de huidige uitbraak van het ebolavirus op Sciencepalooza verscheen, zijn de problemen alleen maar groter geworden. Het aantal besmettingen en doden neemt toe en de getroffen maatregelen lijken geen effect te hebben. Is er reden om ons extra zorgen te maken?

It’s Airborne!

Outbreak, Contagion: Hollywood heeft redelijk succesvol dramatische beelden in onze hoofden geplant van infectieziekten die zich via de lucht onhoudbaar over de wereld verspreiden. Kan dat ook gebeuren met het ebolavirus, dat nu slechts door lichaamsvloeistoffen (bloed, braaksel, faeces, zweet en waarschijnlijk ook sperma) wordt overgedragen?

Allereerst, het ebolavirus is een RNA-virus. Deze soort heeft het enzym RNA-polymerase nodig om zich te vermenigvuldigen. Dit enzym is van nature erg slordig en maakt vele mutaties per replicatiecyclus. In Amerikaanse media wordt (zelfs door wetenschappers) de mogelijkheid geschetst dat als het ebolavirus de juiste mutaties ondergaat, het zich mogelijk via aerosolen in de lucht kan verspreiden, zoals mazelen of influenza.

Maar pas op: in de vorige zin zit het venijn in de woorden ‘als’ en ‘juiste’. Zo lang als wetenschappers virussen bestuderen, heeft een virus dat van mensen naar mensen wordt overgedragen er nog nooit voor gekozen om een andere route te kiezen. Virussen bestaan al duizenden jaren in mensen, dieren en insecten en hebben een veel langere evolutionaire weg afgelegd dan dat wij kunnen – en vaak willen – zien. Bij HIV, hepatitis en influenza heeft er nog nooit een transmissie-switch plaats gevonden, ondanks het feit dat zij al eeuwen door de menselijke populatie gaan. Ook bij de H1N1-influenzaepidemie in 2009, waar de overdracht van dier naar mens en later van mens ging, veranderde de methode van overdracht niet.

‘Ja maar,’ zeg je dan, ‘nu vergeet je de dierproeven die bijvoorbeeld in het Rotterdamse virologielaboratorium van Prof. Fouchier zijn uitgevoerd, waarbij slechts een handvol mutaties noodzakelijk bleek om een H5N1-influenzavirus van fretten naar fretten via de lucht overdraagbaar te maken?’

Het klopt dat dit virus zijn methode van overdracht veranderde. Maar wat daarbij vaak vergeten wordt, is dat dit gemuteerde influenzavirus tegelijkertijd zijn vermogen om te doden verloor. Het virus maakte de fretten slechts ziek. Dit verschijnsel ziet men vaak in de virologie: mutaties kunnen optreden maar die gaan ten koste van een hoge fitness-prijs.

In deze transmissiediscussie worden een hypothetische mogelijkheid en een werkelijke waarschijnlijkheid verward. En het feit dat we nu in real time, via CNN, RSS-feeds en Twitter, van elke nieuwe patiënt op de hoogte worden gehouden, wil niet zeggen dat het ebolavirus sneller repliceert of muteert. En als we ons zorgen gaan maken over iets zéér onwaarschijnlijks staat dat een goede en adequate crisisbestrijding in de weg.

Behandeling?

Kunnen we het ebolavirus met medicijnen stoppen? De huidige epidemie heeft het onderzoek naar een vaccin voor ebola danig versneld. In Oxford kijkt men naar een combinatie van twee verschillende vaccins met hetzelfde eiwit na elkaar. In een studie in de VS wordt gekeken naar twee verschillende stammen van hetzelfde oppervlakte-eiwit gecombineerd in één vaccin.

Als deze studies laten zien dat de vaccins veilig zijn en wenselijke immuunrespons opwekken, kunnen toezichthouders compasionate use toestaan. Dat wil zeggen dat vaccins die niet het hele ontwikkelingstraject hebben doorstaan, gebruikt mogen worden.

Maar in het geval van deze epidemie zal zo’n product alleen kunnen zorgen voor een mogelijk indamming van de epidemie (ringvaccinatie) en niet ter behandeling van reeds geïnfecteerde patiënten. Om reeds geïnfecteerde patiënten te behandelen is het middel Zmapp, een cocktail van drie antilichamen, veel in het nieuws geweest, omdat het is gebruikt bij een aantal westerse patiënten.

Het middel is nog niet volledig op mensen getest en enkel in het kader van compasionate use gebruikt bij drie geïnfecteerde Amerikanen in Liberia. Eén persoon is alsnog overleden. Dit resultaat is te rijmen met een recent gepubliceerde studie in Nature. In deze studie werden resusapen geïnfecteerd met ebola en kregen daarna ZMapp. Alle zes apen waren beschermd, mits ze binnen vijf dagen na infectie werden behandeld. De twee controle-apen overleden.

Los van alle antilichamencocktails en vaccins: de ebola-epidemie kan het beste worden tegengegaan door rubber, plastic en vertrouwen. De praktijk laat dat ook zien: In Oeganda is men door het uitrollen van deze geïntegreerde oplossing van 425 gevallen en 224 sterfgevallen in 2000, naar zes gevallen en drie doden in 2012 gegaan.

In Guinee, Sierra Leone en Liberia zijn die pilaren op dit moment echter nagenoeg non-existent. De politieke systemen in dat deel van West-Afrika zijn zeer broos en het vertrouwen in de politiek en zittende macht is laag. Er wordt slecht voorgelicht en wat er van de boodschap aankomt, wordt in veel gevallen niet vertrouwd. Het ebolavirus zal de mens altijd blijven infecteren. Door fundamenteel en toegepast klinisch onderzoek kunnen we het virus beter begrijpen en indammen. Maar alles staat of valt bij een werkend gezondheidssysteem.

Door Mark Geels.