VERSLAG - Biologisch, ecologisch, verantwoord of puur & eerlijk; bewust consumeren is populair. Iedere bijdrage aan een beter milieu is welkom maar wat kan er op grote schaal worden bereikt en wie zouden er iets moeten veranderen? In de tweede lezing in de serie ‘The Next Generation’ van Studium Generale Utrecht gaan voedselonderzoeker Roos van Os (SOMO) en psycholoog Denise de Ridder in op deze vraag en de manier waarop menselijk gedrag kan worden veranderd.
De macht om te veranderen
Verandering zou volgens Van Os vooral moeten plaatsvinden bij de enkele tientallen bedrijven, die wereldwijd de link vormen tussen boer en consument. In Nederland bijvoorbeeld hebben de drie grootste supermarktketens een marktaandeel van 85% en daarmee een hele grote inkoopmacht. Supermarkten worden door hun aandeelhouders elk kwartaal ter verantwoording geroepen en hebben daarom nauwelijks tijd investeringen in duurzaamheid af te schrijven over een langere periode. Zitten we dan allemaal gevangen in “het systeem”? Ook consumenten – dat weten we uit eigen ervaring, en zo blijkt ook uit psychologisch onderzoek van Denise de Ridder – hebben grote moeite langetermijndoelen in lijn te brengen met hun handelen. Zelfs al zijn we overtuigd van het belang van gezondheid en duurzaamheid, we kunnen er vaak moeilijk naar leven.
Gewoontedieren
Of het nu gaat om duurzaamheid of over gezondheid: we weten het wel, we willen het wel en we staan best open voor nieuwe technologieën. Dat is ook waarom overtuigen met nog meer kennis over duurzaamheid, meer wetgeving of nieuwe technologieën op zichzelf nooit een oplossing zijn. De Ridder stelt als psychologisch wetenschapper vast dat zulke acties niet zonder meer leiden tot ander gedrag. Dat ontdekte Unilever bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een nieuwe shampoo. Van deze shampoo is minder nodig om je haar schoon te maken en hij spoelt ook nog eens makkelijker uit, waardoor minder water nodig is per wasbeurt. Dit spaart grondstoffen en is een immense bijdrage aan de wereldwijde behoefte om drinkwater te sparen. Gingen mensen minder shampoo gebruiken en korter douchen? Nee! Ze smeerden evenveel in hun haar en lang douchen bleek een prettige routine. Als psycholoog weet de Ridder dat de mens hardnekkige routines ontwikkelt om te overleven.
Een duwtje in de rug
Hoe kan kennis van psychologie ons dan helpen? De Ridder doet onderzoek naar “nudgen”, een zacht duwtje geven, ook wel ‘soft paternalisme’ genoemd. Bij voedsel betekent dat de gezonde keus ook makkelijk maken. Er niet vanuit gaan dat je telkens de wilskracht moet opbrengen om lekkere dingen te laten staan, maar bijvoorbeeld de koekjestrommel hoog op de kast zetten. Van deze aanpak wordt veel verwacht ook op het gebied van duurzaamheid. Het zijn eenvoudige en ook goedkope oplossingen. Ze ontkennen niet dat de mens moet kunnen kiezen (je kunt nog steeds een koekje nemen), maar je moet er meer moeite voor doen.
Groepsgedrag
Maar pas op! Mensen willen zich conformeren. Dus maak de gezonde of duurzame keus niet té bijzonder. Mensen eten van “gezond” eten meer en laten de spaarlamp langer branden. In je communicatie moet je uitstralen dat het duurzame gedrag de sociale norm is. Bij handdoeken in hotels zeggen dat anderen die in deze kamer sliepen hun handdoek hergebruikten, dat energie sparen iets is wat je samen doet. Dat dat ook goed is voor het milieu behoeft dan geen betoog.
De bewuste consument dan?
Het onderzoek van De Ridder laat zien dat meer kennis over een onderwerp niet leidt tot beter dagelijks handelen. En preken ook niet. Hoeven we ons dan nergens van bewust te zijn? Roos van Os brengt met haar werk bij SOMO in kaart waar duurzaamheidsproblemen zitten en welke partijen daar een rol in spelen. Op al die niveaus kunnen we zelf wel degelijk tegenmacht uitoefenen. Door onze stem te laten horen, ook bijvoorbeeld als werknemer in een bedrijf. Stuur een email naar je CEO, werd in de zaal gezegd. Of ‘zet in op duurzaamheid in het onderwijs.’ En er was ook nog steeds een overweldigende meerderheid voor meer wetgeving, zo bleek bij stemming. We weten na vanavond dat voor de naleving van deze wetten, kennis van gedrag en inzicht in de effectiviteit van “nudges” onontbeerlijk blijken.
Dit artikel van Melanie Peters verscheen eerder op het blog van Studium Generale Utrecht.
Reacties (6)
Ik heb het artikel niet gelezen, maar puur reagerende op het plaatje (dat mij ontmoedigde om het artikel te lezen): het is aanmerkelijk goedkoper en doeltreffender en dus milieuvriendelijker en duurzamer om de op deze prullenbak afgebeelde recyclebare materialen achteraf machinaal te scheiden. Ondertussen biedt men geen opties voor afval waarvan het juist wel handig is om het handmatig te scheiden, met name papier en GFT. Ik walg van dit stukje de plank volkomen misslaande symboolpolitiek-marketing.
Nu het artikel wel gelezen. Ik denk dat het heel erg moeilijk wordt om mensen een duwtje in de juiste richting te geven als je niet weet wat de juiste richting is. Enkele voorbeelden:
– Thuis plastic scheiden is minder duurzaam dan machinaal (maar zorgt wel voor minder budget voor een goede oplossing!!!);
– Biologische landbouw is minder duurzaam dan reguliere landbouw (maar wel lekkerder);
– Douchen is maar een minifractie van je energiegebruik;
– Spaarlampen ook;
– Douchen dient niet om te wassen maar om te relaxen;
– Koekjes zijn niet ongezond (behalve voor je tanden, maar slechte tanden zijn slecht voor de gezondheid en zorgen ervoor dat u eerder doorgaat, wat dan weer hartstikke duurzaam is);
– Natte handdoeken laten hangen in een verwarmde ruimte onttrekt nodeloos warmte aan die ruimte. De milieuvriendelijkheid van het hergebruiken van hotelhandoeken is zeer twijfelachtig.
Het probleem bij deze materie is dat klaarblijkelijk iedereen – beleidsmakers incluis – het gevoel voor verhoudingen kwijt is, het verschil tussen duurzaam, milieuvriendelijk, klimaatvriendelijk en ecologisch niet begrijpt en niet (meer?:P) in staat is om rationeel na te denken. Wel voelt men een soort van druk om duurzame dingetjes te doen. En daarom wordt gekozen voor zichtbare en oversimplistische gedragsveranderingen, veelal niet onderbouwd door enige vorm van wetenschap. Symboolpolitiek. Het grootste en domste exces tot nu toe was wel de hongersnoodveroorzakende biobrandstofbijmenging, maar de Plastic Heroes-campagne is van een soortgelijke kortzichtigheid. En dit artikel ook.
@2: “probleem is dat iedereen het gevoel voor verhoudingen kwijt is” – Terecht punt zoals blijkt uit o.a.:
– Douchen is maar een minifractie van je energiegebruik;
– Spaarlampen ook
In goed geïsoleerde woningen is douchegebruik de belangrijkste warmtevrager. In veel kantoren, winkels, theaters e.d. is verlichting (en ICT) DE stroomverbruiker.
@0: “een nieuwe shampoo is een immense bijdrage aan de wereldwijde behoefte om drinkwater te sparen”
– zoals vaker in dergelijke preken verschijnen termen als “immens” veel indruk te wekken; imponeren i.p.v. informeren.
@0: “meer wetgeving of nieuwe technologieën op zichzelf nooit een oplossing”. Mooi dat het publiek meer verwacht van de overheid “er was nog steeds een overweldigende meerderheid voor meer wetgeving”
Klopt. Al gauw het equivalent van een handvol kilometers autorijden per dag. Alleen rijden we gemiddeld enkele tientallen kilometers per dag. Wat zich in een modern huis afspeelt is gepruts in de marge. Bovendien is die energie zeer eenvoudig zelf duurzaam op te wekken zodat deze discussie uberhaupt niet meer relevant is. Ik neem nog een koekje. Als iemand zo vriendelijk wil zijn om vandaag met zijn auto 13 centimeter minder ver te rijden ter compensatie. Danku.
@4: “Wat zich in een modern huis afspeelt is gepruts in de marge”
Een modern huis verbruikt veel meer stroom, dan een elektrische auto, of heet dat verbruik ook gepruts?
Vergeleken met een regelmatige vliegtuig gebruiker is het (minder modern) huishoudelijk energieverbruik beperkt.
Daar moet ik je toch deels gelijk in geven. Maar dan vergelijk je wel de allersuperzuinigste elektrische auto met een niet bepaald superzuinig huis. Of huishouden vooral. Niet helemaal eerlijk, maar point taken.