ANALYSE - Binnenlands Bestuur heeft een onderzoek naar het klimaatbewustzijn en het gedrag van mensen laten doen door I&O research. In het onderzoek is gekeken hoe Nederlanders denken over duurzaamheid, welk gedrag ze vertonen, en hoe dit gedrag leidt tot een grote of minder grote ecologische voetafdruk. Het verschil dus tussen denken en doen. Het onderzoek kijkt ook naar de verschillen tussen stemmers op diverse politieke partijen. Reden voor verschillende twitteraars om al kersen plukkend de stemmer op de politieke partij van hun keuze af te schieten. Reden om eens wat dieper in het oorspronkelijke onderzoek te duiken. Te beginnen met een open deur.
Open deur: hoger inkomen leidt tot hogere CO2 uitstoot
Ik noem het een open deur, maar vaak wordt de theorie aangehangen dat een hoger inkomen tot milieubewuster gedrag leidt en dat daarmee de klimaatimpact zal dalen. De zogenaamde milieu Kuznetscurve, waarbij gesteld wordt dat het inkomen eerst moet stijgen tot een bepaald niveau voordat mensen milieubewuster gaan leven. Bij klimaat is dat in de resultaten van het onderzoek van I&O research niet terug te vinden:
In figuur 2.2 is ook terug te zien dat mensen met een hogere opleiding nou niet echt minder CO2 uitstoten. Dus ook een leercurve lijkt niet aanwezig te zijn. Hooguit is het dat hoger opgeleide mensen zich vaker zorgen maken over klimaatverandering:
Invloed politieke voorkeur op klimaatuitstoot
Een aantal media was vlot met het overnemen van sappige details, bijvoorbeeld RTL Nieuws dat meldde dat GroenLinks stemmers net zoveel uur vliegen als stemmers op Forum voor Democratie. Hieronder daarom het volledige overzicht van grafieken uit het onderzoek waarin CO2 uitstoot of milieuonvriendelijk gedrag gekoppeld wordt aan politieke voorkeur. Oordeel vooral zelf. Spoiler alert: RTL Nieuws vertelde geen onwaarheid, het was echter wel wat selectief winkelen uit de gegevens.
In het onderzoek zijn aan de gemiddelde uitstoot van een Nederlander 1.000 punten toegekend. De totale CO2 uitstoot per politieke partij, op basis van stemgedrag voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, ziet er als volgt uit.
De VVD stemmer scoort het slechts, gevolgd door het CDA. Opvallend is de slechte score van D66, dat zich als politieke partij toch voorstaat op haar groene ambities. Haar kiezers hebben daar duidelijk wat meer moeite mee. Iets meer nog zelfs dan stemmers van PVV en FvD. De kiezers van SP, ChristenUnie, GroenLinks en Partij voor de Dieren hebben een lager dan gemiddelde uitstoot.
Energieverbruik in huis
Wanneer gekeken wordt naar het energieverbruik in huis ziet het beeld er als volgt uit. Waarbij een rangschikking is gekozen van hoogste naar laagste energierekening. Tevens is weergegeven of mensen energie afnemen van een groene energieleverancier en of ze met anderen praten over klimaatverandering. Als definitie voor groene energieleverancier is gekeken naar de voorlopers volgens het jaarlijkse onderzoek van WISE, Greenpeace, Natuur & Milieu en de Consumentenbond. Op de methodologie van dit onderzoek is kritiek of het wel de juiste manier is om te bepalen of energiebedrijf groen is is de vraag. Aan de andere kant nodigt I&O Research criticasters expliciet uit om verbeteringen in de methodologie aan te dragen. 
Mobiliteit
Bij mobiliteit is naar twee belangrijke componenten gekeken. Op de eerste plaats naar autogebruik, waarbij ook gevraagd is of mensen hun bandenspanning regelmatig controleren. Ook is gevraagd of mensen bereid zijn de maximumsnelheid naar 100 km/uur te verlagen. De uitkomsten staan in onderstaande figuur:
De tweede component voor mobiliteit bestaat uit vliegen. Daarbij is gekeken naar het aantal vlieguren per jaar. Waarbij opvalt dat GroenLinks stemmers inderdaad hoog zitten, iets hoger zelfs dan stemmers op FvD. Enkel stemmers op VVD en D66 vliegen meer. Een andere aardigheid is dat stemmers op SP, 50Plus en PVV minder vliegen dan stemmers op de Partij voor de Dieren.
Vlees
Bij voedsel is enkel gekeken naar de consumptie van vlees. De rangschikking van links naar rechts in onderstaande figuur is op basis van het aantal gram vlees dat per week gegeten wordt. Weinig verrassend scoort de PvdD daarbij het laagst. Opvallender vind ik dat het nog steeds 356 gram per week is. Hier laat zich een grote spagaat tussen denken en doen zien: 45% van de PvdD stemmers is van plan om minder vlees te eten en 26% voelt zich schuldig als hij of zij vlees eet. Dat is ook zichtbaar bij GroenLinks en D66 stemmers, ook daar wil meer dan 40% van de stemmers minder vlees eten.
Apparaten
Bij apparaten is het onderscheidt tussen verschillende partijen minder duidelijk zichtbaar. Het percentage mensen dat kiest voor de meest zuinige variant loopt wel uiteen.
Kleding
Bij kleding zijn er wel duidelijk verschillen, al is goed zichtbaar dat dit een thema is dat minder lang op de agenda staat. Gemiddeld let slechts 20% van de mensen op waar kleding gefabriceerd. Uitschieters zitten met name bij D66, GroenLinks en PvdD.
Conclusie
Bovenstaand overzicht is slechts een bloemlezing uit het rapport. Er zit veel meer interessante informatie in. Bijvoorbeeld over de rol van de overheid. Het rapport geeft ook een overzicht van de hoogst scorende CO2-uitstoters. Oordeel zelf op wie de focus zich in het publieke debat behoort te richten:
Het hele onderzoek is hier te downloaden (na registratie)
Reacties (19)
Aan de tabellen te zien zijn het steeds de twee V’s die het grote verschil maken: Voedsel en Vervoer.
Mijn oprechte dank aan Le Redoutable voor het instigeren van deze discussie in het café gisteren. Zal ik volgende keer toch maar GL of PvdD stemmen.
@3 Kijk, als iedereen dat nou doet… :)
Ik mis het grafiekje over geproduceerd nageslacht.
Onbewust moet ik terugdenken aan dat beruchte onderzoek dat een verband legde tussen agressief gedrag en vleeseten. PVV ers eten het meeste vlees….
@1: Vooral het aantal veevers moeten we zien terug te dringen. Dat zijn enorme gulzigaards. Hoe vaak ik wel niet een vrachtwagen met voer voor de veever zie rondrijden…
“Opvallender vind ik dat het nog steeds 356 gram per week is.”
Ik vind dat anders best weinig, als gemiddelde(!) en dat is praktisch alleen te realiseren als de helft vegetariër is (of iedereen de helft van de tijd vegetariër). Het is echt geen zeldzaamheid dat ik die hoeveelheid op een dag haal (bij een beetje BBQ ga je daar al makkelijk overheen). Ik vind het eerder opvallend dat zelfs VVD’ers en PVV’ers nog geen ons/dag gemiddeld halen (dat is ongeveer een kwart kipfilet) en vermoed een forse onderrapportage (zouden ze zich niet realiseren dat de paté, salami of ham op de boterham en frikadellen, mexicano’s, of kipnuggets van de plaatselijke friture ook vlees zijn?).
Die Kuznetscurve is een stukje pseudowetenschap van de bovenste plank. Het is zelden serieus gestaafd met grootschalige data, de dataanalyses die er waren zijn vooral cherrypickerij, en een doorwrochte analyse naar eventuele oorzaken of mechanismen kun je al helemaal vergeten. Economie is helaas maar al te vaak geen serieuze wetenschap, maar een kwestie van lekker makkelijk leuke plaatjes accepteren op basis van “het zal wel zo zijn, want het klinkt leuk en het past in ons ideologische straatje” (vooral dat laatste aspect is vaak van doorslaggevend belang).
Die hele curve en het idee er achter is natuurlijk stevige bullshit. Als het al op een deelsector tijdelijk van toepassing zal zijn, dan had het natuurlijk nooit tot universele wet verheven mogen worden (wat zo ongeveer wel de dagelijkse praktijk was).
Ik heb het altijd onbegrijpelijk gevonden hoe die curve steeds zo serieus genomen is in allerlei publicaties. Dat moet wel grotendeels gebaseerd zijn op wishful thinking: zo’n curve komt wel erg mooi uit voor een politiek van “business as usual”: ga lekker door met steeds rijker worden, dan komt het vanzelf weer goed met het milieu.
@7: Het kan ook het zuivere vlees zijn. Dus na aftrek van ingespoten water en vulmiddelen. ?
Misschien is het een goed idee dat we mensen met een hoger inkomen meer (milieu)belasting laten betalen. Ze vervuilen gewoon veel meer. Dus een paar extra schijven erbij in plaats van er een paar vanaf halen. De inkomsten gebruiken we dan voor een voor arme mensen betaalbare energietransitie. Iemand moet tenslotte betalen dus waarom de rijken niet?
Ik had de verschillen groter verwacht. Het is nogal een open deur dat mensen met een hoog inkomen (hoger opgeleiden, VVD66-stemmers) meer consumeren dus meer vervuilen dan mensen met een laag(er) inkomen. Een hoger opgeleide stoot 4% meer uit (dan gemiddeld) terwijl het (bruto)inkomen ruim 50% hoger ligt. Toch iets van een “Kuznets curve”, dat wil zeggen dat de CO2 intensiteit van de (marginale) consumptie daalt met het inkomen…
Misschien is het een goed idee dat we mensen met een hoger inkomen meer (milieu)belasting laten betalen.
Doen ze volgens mij al. Tot 20k draag je nauwelijks inkomenstenbelasting af, en betaal je dus niet mee aan bijvoorbeeld subsidies voor duurzame energie.
@2 Geen dank, dit is overigens niet de eerste keer dat mijn Café opmerking het later tot onderwerp van een redactioneel artikel heeft gehaald.
Overigens zijn er bij het onderzoek nog wel wat meer kanttekeningen te plaatsen. Zo vraag ik mij af of men op de vraag, “Hoeveel kilometers rijdt u met uw auto” men ook de kilometers voor het werk heeft opgegeven, want dat zou een heleboel verklaren. Als ik dat opsplits rij ik net zo veel als de gemiddelde GroenLinks bakfietser die de stad niet uit hoeft voor zijn werk. De lager opgeleiden moeten relatief vaker naar een afgelegen industrie-, haven- of bouw terrein, die zitten ook aan een aantal vaste auto kilometers gebonden, dus die middenpositie is dan ook verklaarbaar.
Is het ‘doen’ gecorrigeerd voor sociaal wenselijke antwoorden gegeven het ‘denken’ (kon me niet registreren om het zelf na te gaan)? Kan me zo voorstellen dat naarmate mensen het probleem van de klimaatverandering serieuzer nemen ze ook aangeven dat ze er zelf meer aan doen. En andersom. Misschien zijn de verschillen tussen de uitersten qua partijpolitieke voorkeur wel wat minder groot dan op basis van zelfrapportage (neem ik aan) uit dit rapport blijkt.
Iets anders is dat zo’n onderzoek weer eenzijdig de aandacht vestigt op individueel gedrag en individuele keuzes, de moralistische kant van het verhaal. Dan krijg je vanzelf een religieus debat over schuld en boete en hypocrisie van de enkeling. Als we het hebben over klimaatverandering en de maatregelen die daartegen genomen moeten worden zou ik liever de aandacht willen vestigen op het economisch systeem dat reductie van CO2 buitengewoon moeilijk maakt en het politieke systeem dat verder dan ooit verwijderd is van een solidaire verdeling -wereldwijd- van de kosten van tegenmaatregelen.
@7: dat dacht ik ook
@10: N.a.v. uw pleidooi dat mensen met een hoger inkomen nog wel wat meer belasting van u mogen betalen (dan dat ze relatief al flink meer doen):
Heef u wel goed naar de grafieken gekeken? En gezien dat er maar zo’n 20% verschil zit tussen de gemiddelde uitstoot van lagere en hogere inkomens? (beide slechts zo’n 10% verschil t.o.v. gemiddeld). Dus als er stevig gereduceerd moet gaan worden, bjv. naar 50% uitstoot, dan zullen ZOWEL de lagere als de midden als de hogere inkomens ALLEMAAL ongeveer de helft minder moeten gaan uitstoten. En dat lukt echt niet alleen door wat meer belasting te heffen en een paar halfslachtige maatregelen. Dat betekent gewoon zwaar minder reizen, consumeren, douchen en je huis verwarmen VOOR IEDEREEN.
Het is overigens een interessant onderzoek om in zijn geheel door te lezen. Via Ensoc.nl kan het artikel gedownload worden zonder te registeren. Zie link naar Ensoc artikel hieronder. Grappig om te zien bijv. dat de jongeren die zich relatief het meest bekommeren, op bepaalde vlakken het meest verbruiken.
@12 dat vroeg ik mij ook al af, of hier een mix van werk- en prive-kilometers door elkaar gehaald wordt, plus beroepsverkeer. Wat als je bezorger, taxichauffeur of vrachtwagenchauffeur bent? En wat als je ondernemer bent waarbij je veel klanten moet bezoeken? Wordt je hier op 1 hoop gegooid met mensen die prive veel kilometers maken of veel vliegen… En worden OV-kilometers niet meegerekend? Zoveel scheelt dat echt niet qua uitstoot, tenzij het letterlijk gaat om personen die een dag de auto laten staan en van al bestaande OV-capaciteit gebruikmaken terwijl ze anders de auto wel nemen.
Onder dit artikel een link naar de complete publicatie:
https://www.ensoc.nl/nieuwsarchief/branchenieuws/nederlander-wil-niet-betalen-voor-klimaat/
@15: En worden OV-kilometers niet meegerekend? Zoveel scheelt dat echt niet qua uitstoot
Per reizigerkilometer scheelt het een factor 10.
https://www.co2emissiefactoren.nl/lijst-emissiefactoren/
Dus…
@2 en @12 ik kom weinig in het sargasso cafe, aanleiding tot dit bericht was een serie tweets waarin de focus enkel op vlieggedrag of andere deelstellingen werd gelegd.
@13 het onderzoek kijkt verder dan wat je zelf kan doen. Er wordt ook gekeken naar wat de rol van de overheid is of zou moeten zijn, wat mensen daar van verwachten etc. Voor dit bericht heb ik ervoor gekozen enkel naar partijpolitieke voorkeur te kijken.
Of er daadwerkelijk zo sociaal wenselijk geantwoord is weet ik niet, tenzij GroenLinks, CU en PvdD stemmers daar meer aan doen dan D66 stemmers.
@16: Een factor 10 is nog steeds niet niks. Maar je link is interessant, dank daarvoor. Wat ik niet wist is dat de CO2 rekenfactor voor OV recent veel lager is gezet, met name voor de trein, omdat de NS tegenwoordig 100% “groene stroom” inkoopt. De treinen lopen op papier alleen op windstroom, maar in realiteit is dat voor een deel grijze stroom die middels GVO-certificaten groen wordt gemaakt. Dat is echter niet waarover ik wilde reageren.
Mijn eerste punt is dat er steeds meer hybride of electrische auto’s komen, terwijl ook de brandstofmotor nog steeds efficienter wordt. Grote kans dat mijn volgende auto hybride of electrisch gaat zijn, maar hoe dan ook een stuk zuiniger. Dus het verschil wordt minder.
Mijn tweede punt is dat het rekenen met reizigerkilometers deels misleidend is. Terwijl je met de auto redelijk rechstreeks naar je bestemming kunt rijden, is het met OV vaak niet zo dat je alleen de trein pakt. Ik heb eens een rekensom gemaakt voor mijn huidige werkverkeer en dat van een collega, en dat vergeleken met dezelfde reis per OV. Per OV moeten we beide eerst met de bus naar een station (hij 10km, ik 8 met wel 2 bussen). Dan de trein (45km) en dan weer een stukje met de bus (2km). Dan komen we op het volgende uit:
Ik met de auto: 56 km.
Ik met OV: 58,5 km. Mijn route loopt redelijk gelijk op met de verschillende OV routes.
Hij met de auto: 44 km.
Hij met OV: 57 km. Hij maakt per OV dus heel wat meer reizigerkilometers voor wat effectief dezelfde reis is.
Vervolgens heb ik dit omgerekend naar CO2 factor volgens de site die jij linkte, maar daarbij heb ik wel de cijfers uit de gelinkte bijlage gebruikt van voordat de NS electriciteit als 0,0 CO2 werd gerekend. Daarbij komt de uitstoot van mijn OV-reis op 25% tov de auto. En voor hem komt OV op 32,5% tov de auto. Het is zeker minder dan ik had gedacht, maar toch wel meer dan 10%.
Mijn derde punt is dat OV weinig extra verbruikt voor extra reizigerd, tenzij er voor de extra reizigers meer capaciteit moet komen. Stel dat de helft van de huidige automobilisten met het OV wil gaan. Dan zal de capaciteit van sporen, treinen, bussen en stations enorm uitgebreid moeten worden. Kijk eens hoe druk het is op sommige stations tijdens de spits. Er zal veel bijgebouwd moeten worden. En al die infra moet worden onderhouden, schoongemaakt, verwarmd, gekoeld etc. Wanneer treinen niet rijden door onderhoud of calamiteiten worden veel mensen per bus of auto vervoerd. Een groot deel van die energie wordt bij dit soort berekeningen buiten beschouwing gelaten. Natuurlijk is er ook onderhoud aan wegen en zijn tankstations ook verwarmd danwel gekoeld. Maar hoe maak je daarvan een eerlijke vergelijking?
Dat bedoelde ik dus met mijn opmerking dat het vooral veel uitmaakt als iemand de auto laat staan en van _bestaande_ infra gebruik maakt.
@18: nonsens. Zeker sommige stations moeten uitgebreid worden, maar nonsens nonetheless