Duopolie | Kap op kapitaal

Banken moeten meer eigen vermogen aanhouden. Geen drie procent, zoals nu het geval is, maar eerder twintig tot dertig procent. Dit voorstel komt van Anat Admati, een hoogleraar aan Stanford die binnenkort een seminar geeft in Amsterdam. Samen met Martin Hellwig schreef Admati een boek over kapitaaleisen voor banken, waarin zij voorstelt dat banken veel meer eigen vermogen moeten aanhouden. En gaat het niet goedschiks, dan maar kwaadschiks: Admati pleit voor een verplichte kapitaaleis van zo’n twintig tot dertig procent. Ter vergelijking: de voorgestelde kapitaaleis van Basel 3 is drie procent, het niveau waar grote Nederlandse banken nu ook ongeveer op zitten.

Kapitaal betekent in dit geval eigen vermogen, ofwel aandelenkapitaal. Het gaat dus niet om reserves en in principe hoeven kapitaaleisen dan ook niet te betekenen dat er minder geld uitgeleend kan worden door banken. Kapitaaleisen maken wel uit voor de manier waarop leningen door de bank gefinancierd worden. Bij een kapitaaleis van drie procent wordt elke lening die een bank uitzet voor gemiddeld drie procent gefinancierd met aandelen, en voor de rest met schuld. Maar de manier waarop een lening gefinancierd wordt maakt in principe alleen uit voor de samenstelling van de financiering, en niet voor de hoeveelheid financiering.

Maar als kapitaaleisen niet uitmaken voor de hoeveelheid geld die kan worden uitgeleend, waarom beginnen bankiers dan zo te steigeren op het moment dat je ze een kapitaaleis wil opleggen? Dat heeft alles te maken met (impliciete) subsidies die wel voor schuld maar niet voor aandelen gelden. Allereerst geldt dat interestbetalingen deels van de belasting aftrekbaar zijn, zodat schuldfinanciering aantrekkelijk is. Daar komen deposito’s bij die goedkoop zijn omdat ze gedekt worden door het depositogarantiestelsel, en banken hebben lagere kosten omdat ze veilig zijn: de overheid redt ze als ze failliet dreigen te gaan. Maar deze lage kosten zijn het resultaat van (impliciete) subsidies. De bank profiteert, maar de overheid betaalt. Maatschappelijk gezien is die goedkope financiering helemaal niet goedkoop.

Bij een aandelenkapitaal van drie procent betekent een verlies van drie procent technisch al een faillissement. En als je bijna failliet bent, worden risicovolle investeringen aantrekkelijker. Denk bijvoorbeeld aan een gok wagen in het casino: normaal gesproken is het niet aantrekkelijk om al je geld op rood te zetten. Maar als je bijna failliet bent, is dit een slimme strategie. Als je verliest ben je je geld kwijt (maar dat was je toch al) terwijl je bij winst weer in de zwarte cijfers terecht komt. De opbrengsten zijn voor de aandeelhouders, terwijl de risico’s door de schuldeisers en overheid gelopen worden.

Hoe hoog moeten de kapitaaleisen dan zijn? De drie procent van Basel 3, de 20-30 van Admati, of zelfs 100 procent? Hiervoor bestaat geen gouden formule. Hoogleraar economie uit Chicago John Cochrane geeft als vuistregel dat ze zo hoog moeten zijn dat er nooit meer een bank met belastinggeld gered hoeft te worden. In de meest recente crisis schatte het IMF dat er per land in totaal zo’n drie tot zeven procent op leningen is afgeschreven door banken. Hierbij kunnen grote verschillen tussen individuele banken bestaan. Twintig tot dertig procent zal niet genoeg om elke bank altijd te behoeden voor financiële nood, maar wel om de meeste banken meestal uit de problemen te houden. Twintig tot dertig procent lijkt Duopolie dan ook een betere kapitaaleis dan de drie procent van Basel 3.