Duitsland is 20 jaar verwijderd van 100% duurzame stroom – of niet?

ANALYSE - In 2015 realiseerde Duitsland meer hernieuwbare elektriciteit dan ooit in een enkel jaar, waarmee het aandeel groene stroom tot 33% van het aanbod groeide. Maar de Duitse overheid lijkt er op uit om de groei te vertragen. In deze gastbijdrage onderzoekt Craig Morris wat er werkelijk aan de hand is.

Tekst: Craig Morris. Vertaling: Krispijn Beek.

Vorig jaar produceerde Duitsland 32 TWh extra groene stroom, de grootste toename in de historie van de Energiewende. Ter vergelijking: in de periode 1991 tot 2004 groeide de productie van hernieuwbare elektriciteit met een vergelijkbare hoeveelheid. Het vorige jaarrecord was een toename van 20 TWh in 2012.

De totale Duitse stroomproductie kwam uit op 647 TWh, een record hoeveelheid daarvan werd (netto) geëxporteerd – een toename van ongeveer 50% t.o.v. het vorige record in 2014. Ongeveer 8 procent van de Duitse elektriciteit werd dus geproduceerd voor de export, een niveau dat de export van Frankijk evenaart. De export buiten beschouwing gelaten was de Duitse elektriciteitsvraag 597 TWh, grofweg gelijk aan voorgaande jaren. Hernieuwbare elektriciteit is ongeveer 30% van de stroom productie en 33% van de Duitse stroomvraag.

Zoals de grafiek onder laat zien daalt het aandeel kernenergie in 2015 daalt t.o.v. 2014, grotendeels doordat de volgende kerncentrale gesloten is als onderdeel van de uitfasering van kernenergie. Verbazingwekkend genoeg wordt aardgas nog steeds uit de elektriciteitsmarkt gedrukt; experts zijn van mening dat het inmiddels bijna op zijn minimumniveau zit (deels door cogeneratie in warmte-kracht centrales) en niet veel verder omlaag kan. Tot slot is de stroomproductie door steenkool en bruinkool licht gedaald met 1% elk.

Een groot deel van de toename in de productie van hernieuwbare elektriciteit is het gevolg van windenergie, dat groeide tot 29 TWh. Wind op land beleeft momenteel een groeispurt, omdat ontwikkelaars haast hebben om projecten af te ronden voordat in 2017 overgeschakeld wordt op een systeem van veilingen. Voor wind op zee was 2015 ook een goed jaar met een groei van de elektriciteitsproductie van 1,4 TWh naar 9,1 TWh. In 2015 werden veel windturbines bijgebouwd, dus ook in 2016 kunnen we een forse groei in de productie van windenergie verwachten.

Zoals de grafiek hieronder laat zien is het aandeel hernieuwbaar in het totale elektricteitsaanbod in de periode 2010-2015 met gemiddeld 3,1% per jaar gegroeid. Met nog maar 66% conventionele elektriciteit over heeft Duitsland nog slechts twee decennia nodig hebben om 100% duurzame elektriciteit te bereiken, theoretisch gesproken.

In de praktijk zouden een aantal gerelateerde problemen opgelost moeten worden, vooral energieopslag en het elektriciteitsnetwerk. Een van de redenen waarom Rainer Baake, lid van de Duitse Groenen, aangesteld werd als om als Industry Undersecretary het dossier Energiewende op te pakken was zijn focus op het elektriciteitsnetwerk. In 2012 noemde hij het elektriciteitsnetwerk “the bottleneck for the Energiewende” (in het Duits). Duitsland zou ook al zijn conventionele energie moeten schrappen  en niemand heeft nog een oplossing voor de financiële uitdagingen die dat geeft.

Om die reden stelde de Duitse overheid in 2014 – voor het eerst – een limiet aan de groei van hernieuwbare elektriciteit. In 2025 mag Duitsland niet meer dan 45% hernieuwbare elektriciteit hebben. Zoals de grafiek hierboven laat zien betekent dit dat de groei van hernieuwbare elektriciteit het komende decennium tweederde kleiner moet worden. Het officiële doel is tenslotte 80% hernieuwbare elektriciteit in 2050, niet 100% in 2035 (de theoretische uitkomst als de huidige groei doorzet).

Hier zien we de noodzaak van de omslag van feed-in tarieven naar veilingen. Bij feed-in tarieven gaat ieder project dat de moeite waard is door, terwijl experts van de overheid (of energiebedrijven) de maximale groei bepalen bij een systeem van veilingen. Op 8 december publiceerde de overheid een paper dat laat zien hoe de nieuwe groei er uit gaat zien. De groei van biogas wordt onder de vervangingsgraad gehouden, wat betekent dat het aandeel van deze vorm van elektriciteit uiteindelijk zal krimpen. Kleinschalige zonnestroom projecten zullen gebouwd blijven worden buiten het veilingsysteem, dus de overheid zal met behulp van het volume aan veilingen voor windenergie en grootschalige zonnestroominstallaties moeten zorgen dat het aandeel hernieuwbare elektriciteit niet boven de 45% uitkomt in 2025. Behalve dan dat er ook een doelstelling is voor wind op zee van 6,5 GW, die verhoogd kan worden tot 7.7 GW in 2017.

Vorig jaar groeide alleen wind op zee al met 6,7 TWh, gelijk aan ongeveer 1,1% van de Duitse stroomvraag. Met deze groeisnelheid kan wind op zee in zijn eentje de volledige groeiruimte die overblijft vullen. Zoals ik vorige zomer al schreef in een blog kan dit beteken dat wind op land in Duitsland, een sector waar energie coöperaties floreren, te horen kan krijgen dat er geen ruimte meer is voor nieuwe projecten, omdat wind op zee prioriteit krijgt.

Terwijl veel mensen vieren dat hernieuwbare elektriciteit in Duitsland 33% van de elektriciteitsvraag uitmaakt, is dus duidelijk wat de agenda voor 2016 is voor de burger energie initiatieven. De overheid staat op het punt om nagenoeg alle groei van hernieuwbare elektriciteit voor het komende decennium te geven aan de grote energiebedrijven, die in wind op zee investeren. Als onderdeel van dat proces zouden de mensen die de energietransitie in Duitsland de afgelopen 25 jaar gedragen hebben buiten de boot vallen.

Dit artikel is oorspronkelijk door Craig Morris gepubliceerd op The Energywende Blog en met toestemming van de auteur vertaald door Krispijn Beek.

Craig Morris is Amerikaan van geboorte en woont sinds 1992 in Duitsland. In 2006 schreef hij het boek ‘Energy Switch’ en hij schrijft regelmatig over de Duitse energietransitie. Hij is editor van Renewables International, hoofdauteur vanEnergyTransition.de en directeur van Petite Planète en is te vinden op Twitter alsPPChef.