Donner en het ministerie van Informatie

Het lijkt alsof Piet-Hein Donner voor een ministerie van Informatie pleit. Gisteren, op de dag van de persvrijheid, vertelde hij aan een groep journalisten dat de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) wat hem betreft ingeperkt wordt. Nieuwsgierige verslaggevers dienen zich voortaan bij de voorlichting te melden. De toespraak geeft weer eens treffend aan hoe stuurloos de overheid dobbert in de informatiemaatschappij.

Volgens Donner is de huidige Wet openbaarheid van bestuur gebrekkig. De wet leidt tot misbruik, een hoge werkdruk voor de ambtenaren en verstoring van het bestuurlijke proces, wellicht het meest zwaarwegende argument om de Wob aan banden te leggen.

Iedereen die vaak van de Wob gebruik maakt, erkent dat de wet kwalitatief onder de maat is.

Een aantal mensen vindt het inderdaad nodig om bestuursorganen met ingewikkelde Wobverzoeken te bestoken in de hoop dat de beantwoordingtermijnen overschreden worden en dat ze dwangsommen kan incasseren. Hier moet inderdaad tegen opgetreden worden.

De andere problemen hebben vooral te maken met de informatiehuishouding van de overheid, die ondanks alle beloften van een eOverheid nog volstrekt onvoldoende is. Donner klaagt er terecht over dat journalisten (alsof de Wob alleen voor journalisten is…) vaak een schot hagel vuren in de hoop dat één korreltje raak is. Inderdaad moet je een verzoek om informatie breed formuleren, maar dat komt omdat niemand wil of kan vertellen welke documenten beschikbaar zijn. De Wob is een tijdrovende procedure, dus moet je maar veel opvragen (en vreselijk veel onzin doorlezen) om toch aan de benodigde informatie te komen. Sommige landen hebben een register met overheidsdocumenten. Dan kun je gericht vragen. Zo kan het ook.

Daarnaast wees Wobdeskundige Roger Vleugels er gisteren al op dat Nederlandse ministeries maar weinig ambtenaren beschikbaar maken voor het behandelen van Wobverzoeken, gemiddeld drie. Zet dat eens af tegen de gemiddeld tachtig ambtenaren per Engels ministerie die het publiek van brondocumenten voorzien. Zo kan het ook.

De meest verontrustende passage van Donners speech ging echter over de verspreiding van informatie. Donner meent dat alle documenten die betrekking hebben op beraadslagingen en de voorbereidingen van besluiten niet openbaar dienen te zijn. Openbaarheid van die stukken kan het besluitvormingsproces alleen maar frustreren of tot verwarring binnen de samenleving leiden. De pers laat het publiek toch ook niet meekijken bij de redactievergadering, vroeg Donner aan de zaal.

Nu al is de weigeringsgrond ‘intern beraad’ al een veelgebruikte. En natuurlijk is het lastig voor bestuursorganen om tot een besluit te komen als de buitenwacht kan meekijken welke overwegingen meespeelden bij de totstandkoming van een besluit. Maar de overheid is geen private organisatie. En hoe een beslissing wordt genomen is vaak zeer relevant voor welke beslissing er uiteindelijk komt uitrollen. Dat hebben we in besluitvorming rondom de Nederlandse steun aan de oorlog in Irak wel gezien. Om nu zeer groot deel van de besluitvorming aan het zicht te onttrekken, ontneemt burgers de mogelijkheid om de overheid goed te controleren.

Bizar werd het toen Donner naar de Arabische Lente verwees. Sociale media en ‘allerlei sites’ lieten informatie rondzingen die de regimes aan het wankelen of vallen hebben gebracht. Dat kan ook in Nederland gebeuren, maar dan met verkeerde bedoelingen. Informatie kan tegenwoordig ongestructureerd circuleren door de samenleving, hield hij zijn gehoor voor. Het is als een supertanker waarvan de losstaande tanks zijn weggehaald. Bij iedere deining begint de olie te klotsen en door de elkaar versterkende bewegingen kan zelfs een supertanker kapseizen.

En daar kwam de aap uit de mouw. Donner wil graag dat overheidsinformatie gestructureerd wordt aangeboden. Wie eerder informatie wil, kan zich bij de voorlichting verstaan. Sowieso, doceerde Donner, moeten journalisten en voorlichters meer investeren in een cultuur van vertrouwen, in informele contacten. Als die contacten goed zijn, dan zijn die lastige procedures helemaal niet nodig.

Donner bekijkt de informatiemaatschappij nog met een twintigste eeuwse bril. Inderdaad, toen gooiden journalisten en voorlichters onder genot van een glas bier het wel op een akkoordje (is nog steeds schering en inslag overigens). Maar in de informatiemaatschappij is informatie niet meer van journalisten alleen. Informatie is ook niet van voorlichters (en is dat nooit geweest). Informatie is van iedereen die er nood aan heeft om ermee slag te gaan. Informatie is van actiegroepen, open data specialisten, Wobbers, datajournalisten en programmeurs. Overheidsinformatie is van iedereen.

Dat betekent niet dat alles openbaar hoeft te zijn. Natuurlijk moet er discretionaire ruimte zijn, of zoals Donner het noemt, beleidsintimiteit. Maar een echt democratische overheid, een overheid die vertrouwen uitstraalt, laat zich ook in de kaarten kijken. De Wob, hoe onhandig die ook is, maakt het mogelijk om per geval na te gaan of de overheid de kaarten niet onterecht op de borst houdt. Dat is in deze informatie-intensieve tijd een groot goed. Prima dat de Wob verandert, maar dan wel richting meer transparantie en accountability en niet minder.

Hieronder de speech, vanaf een minuut of vijf wordt het interessant.