Alleen staan is uit, samen zijn is in. Tenminste, in de politiek. Hoewel de maatschappij steeds verder individualiseert is er in de politiek een tegenovergestelde beweging zichtbaar. Fortuyn deed het al goed met zijn verweesde samenleving. En bij de afgelopen verkiezingen hebben partijen als de VVD en D66 met hun boodschap gericht op individuele rechten en vrijheden het publiek niet te bereiken. Het christelijke gedachtengoed gestoeld op gemeenschapszins wint terrein.
In de VS lijkt het niet anders. George Bush – bekend voorstander van Kerk en Familie – heeft het vaak over het bundelen van de krachten zowel in de politieke arena als erbuiten. In de afgelopen State of the Union kwam het woord “together” wel tien keer voor. (Al vraag ik me af of in zijn geval dat “samen” niet meer te maken heeft met het feit dat de Republikeinen niet langer een meerderheid hebben in het Congres.) Ook presidentskandidaat Obama doet mee:
“We’ve got a series of very important decisions to make, and we have the opportunity to make them not as Republicans or Democrats, but as Americans,” he said in a speech that mentioned health insurance, climate change, lobbying reform and the war in Iraq.
Het woord “together” is nog nooit zo vaak gebezigd in toespraken. Balkenende lijkt het antwoord al een tijd geleden te hebben gevonden in het communitarisme van Amitai Etzioni, die hij nog in 2004 uitnodigde om in Den Haag te komen spreken. Het nieuwe regeerakkoord zal ook wel niet voor niets de naam “Samen werken, samen leven” dragen. De nieuwe stroming is een alternatief op het libertarisme, en presenteert een “derde weg”: het stelt de samenleving centraal in plaats van markt of staat. Het nieuwe gedachtengoed van guru Etzioni heeft al bewonderaars in de Clinton-clan en Tony Blair.
Dit alternatief verwoordt Etzioni met De Gouden Regel: elk lid van de gemeenschap dient op basis van vrijwilligheid ethisch, sociaal en vanuit wederzijds respect te handelen en samenleven. Etzioni is daarom voor de hechte banden van familie, kerk en vereniging, en ziet niets kwaads in een verplichte identiteitskaart. Natuurlijk allemaal precies in het straatje van Balkenende.
Maar hoe is de Nederlandse politiek met het nieuwe regeerakkoord een bolwerk van de nieuwe stroming geworden? Het antwoord is: niet. Hoewel de kiezer schijnbaar voor een terugkeer naar zo’n hechtere, minder individuele, traditionele samenleving stemt, is niets minder waar. We willen helemaal niet af van individuele rechten als homohuwelijk en abortus. Goed, we maken een kleine knieval voor de Christen Unie (bedenktijd, uitzonderingen voor Christelijke ambtenaren van de burgerlijke stand), dat doen we dan wel. Maar het wordt niet verboden. De pil komt zelfs terug in het basispakket.
Andere trends die al decennia aan de gang zijn zullen ook niet ineens omkeren. Het lidmaatschap van politieke partijen daalt (9% van de kiezers in 1963 tot iets meer dan 2% in 2000). Het internet zorgt voor een toegenomen mogelijkheid om vanuit je huis contact te leggen met de buitenwereld zonder fysieke nabijheid en verplichtingen. Belangenorganisaties (die voor individuele rechten strijden) zoals de ANWB daarentegen zijn groeiende, en hebben soms een veelvoud van het aantal leden van alle politieke partijen bijelkaar. Het aantal eenpersoons huishoudens stijgt nog steeds (CBS 2003, 2005 en 2006) en zal dat ook blijven doen – tot tussen de 2.5 en 5.5 miljoen in 2040 (RIVM).
De conclusie? De lege roep om normen en waarden blijft, maar er zal niks veranderen door van bovenaf opgelegde initiatieven die tegen de heersende stroom ingaan. Het communitarisme zoals Balkenende IV dat dus in het regeerakkoord uitdraagt is een fopspeen die het onbehagen en verlangen van de kiezer bevredigt, maar aan de andere kant niets werkelijks doet om dat vage verlangen te vervullen. (Of het moet zijn dat in de nieuwe plannen voor het bouwen van woningen geen rekening lijkt te worden gehouden met de stijging van de vraag naar eenpersoonswoningen, waardoor we langer bij de familie thuis blijven wonen.)
Overigens zijn de communitaristen ook helemaal niet voor van bovenaf opgelegde blauwdrukken voor de samenleving:
But to remove tasks to higher levels than is necessary weakens the constituent communities. This principle holds for duties of attending to the sick, troubled, delinquent, homeless and new immigrants; and for public safety, public health and protection of the environment–from a neighborhood crime-watch to CPR to sorting the garbage. The government should step in only to the extent that other social subsystems fail, rather than seek to replace them.
Maar hoe politici als Balkenende die droom willen gaan waarmaken is mij onduidelijk.
Reacties (19)
Balkenende heeft een droom, ik noem het een sprookje. En ik geloof niet meer in sprookjes.
Dromen zijn niet verkeerd. Maar de toestand van politiek en samenleving werpt de vraag op wat de bevolking nu eigenlijk wil: samen of alleen?
“Alleen staan is uit, samen zijn is in. Tenminste, in de politiek. Hoewel de maatschappij steeds verder individualiseert is er in de politiek een tegenovergestelde beweging zichtbaar.”
Heel misschien is dit omdat de maatschappij, veel mensen in de maatschappij helemaal niet verder willen individualiseren? De politiek reageert op een grote groep mensen die daar helemaal niet zo blij mee is misschien?
Jammer dat sommige mensen zo individualistisch zijn geworden dat ze niet meer inzien dat niet iedereen daar zo opgewonden van wordt als zij.
Het is ook geen fopspeen maar een speen. En ik denk dat steeds meer mensen uit een nostalische hang naar het verleden terug verlangen naar die speen.
@3: ik vraag me dus af of mensen niet iets anders willen dan ze met hun mond beleiden. Als zoveel mensen dan zo graag “samen” willen, waarom worden gezinnen dan niet groter, zijn er meer vrijwilligers bij sportverenigingen etc.?
Volgens mij doet TT het regeerakkoord wel iets te kort. Voor het wij-gevoel is oa minister Ter Horst aangesteld, die gaat investeren in verpauperde wijken. Zij wil van die uiteengescheurde samenlevingen weer een geheel gaan maken, en dat gaat ze doen zoals dat tegenwoordig in de mode is: in overleg met de buurt, in samenhang met woningcorporaties en deels met privaat geld (een zogenaamde PPS-constructie, of tewel: publiek-private-samenwerking).
Ik denk dat het regeerakkoord dus meer bevat dan een enkele knieval.
Verder: het aantal keuzes waarbinnen gemeenschapszin kan worden bedreven wordt nog almaar groter en zorgt dus voor versnippering. Er bestaat nu zoveel meer dan een sportvereniging (mijn broer, bijvoorbeeld, rijdt in groepsverband door Nederland met zijn wagen, een wat vreemde hobby die nergens geregistreerd staat). En Second Life, is dat ook niet een teken dat er -op andere manieren- gezocht wordt naar gemeenschapszin? Kerken lopen leeg, althans: de traditionele kerken. Maar van zen tot aan de evangelisten maakt de spiritualiteit een groei door.
Mijn idee: de invulling van gemeenschapszin is er wel, maar niet meer volgens tradionele wegen. Het wordt waarschijnlijk wel NOG meer met de mond beleden. Dat is natuurlijk een reactie op de enorme polariserende clash die we in Nederland hebben meegemaakt.
Snijdt dit hout, zo laat in den nacht getypt?
Investeren in verpauperde wijken is nog niet het creeeren van een wij-gevoel. En of mensen gaan mee-overleggen moet ik eerst nog es zien.
Ik betoog verder dat internet juist de wereld verkleint. Wellicht vorm je een gemeenschap met de andere spelers, maar je laat je niet beinvloeden wat betreft het echte leven. Daar wil je juist aan ontsnappen, het echte leven.
Spiritualiteit zoals Zen is volgens mij ook redelijk individueel. Het criterium is in hoeverre de mening van mensen binnen een club invloed heeft op je dagelijkse leven.
Invulling van gemeenschapszin bestaat nog steeds natuurlijk, en wellicht hebben we een minimum bereikt (het zal niet verder toenemen) maar ik zie behalve de kleine opleving van de evangelisten geen reden aan te nemen dat het weer gezellige gemeenschappen worden allemaal…
Lees logger Lagonda over communitarisme.
@7 Je redeneert (weliswaar sterk) naar je eigen conclusie toe. Wat jij als individueel beschouwt, internet, wordt door bijvoorbeeld mensen in een rolstoel als de wijde wereld gezien. Ik heb met heel erg veel meer mensen contact dankzij MSN en GC, en al ken ik ze wellicht niet persoonlijk: toch vorm je samen een groep, en wissel je gedachten uit.
Ik heb er juist wel vertrouwen in dat samenwerken in verpauperde wijken gaat werken.
Het is nog niet de jaren vijftig qua gemeenschapszin, maar het is wel veel gemeenschappelijker dan de jaren negentig.
Ik durf wel de stelling aan dat deze internet contacten minder directe invloed op je leven hebben dan “fysieke” vrienden. En hoe meer je op het net zit, hoe minder tijd voor fysieke verbanden.
En bovendien heeft lang niet iedereen nog toegang tot internet.
Waarom is het gemeenschappelijker dan de jaren negentig?
@10: Weet ik niet. We zijn allemaal mensen. Ik denk dat daarom een samenwerking pas echt goed werkt als de mensen die eraan meedoen elkaar gezien hebben. Maar dat hoeft niet persé “in real life” te zijn. Je hebt telefonische barrières en textuele barrières.
Beeldbellen en dergelijke kunnen veel van die problemen wegnemen. Op een weblog wordt dat lastiger, omdat je door die textuele barrière juist een goed gesprek kan krijgen. Zonder die vertraging zou er geen discussie plaatsvinden omdat er nooit genoeg mensen tegelijkertijd aanwezig zijn voor een echte chat.
Wat ik zie is dat goede online contacten later vanzelf (gedeeltelijk) verhuizen naar de echte wereld. Maar zelfs als dat niet zou gebeuren, je laat je wel degelijk beïnvloeden door de meningen hier en elders.
Ik koop een digitale camera op basis van wat anderen ervan zeggen op het internet, ik stel mijn mening bij aan de hand van wat anderen zeggen op weblogs, mijn vakantie wordt gedeeltelijk gebaseerd op wat anderen zeggen leuk te vinden enz. enz.
Samenwerking zal plaatsvinden tussen steeds grotere groepen met minder intensieve banden. Maar vergis je niet. Er zullen daar ook verplichtingen uit voortvloeien.
Wij worden erop aangesproken als onze server down is, als we niet genoeg posten, als we onzin verkopen. Ook al kennen we onze bezoekers niet ze leggen ons al wel onbewust wat normen op.
Normen en waarden kan je er niet inrammen. Die komen helemaal uit de mens zelf. Net als de drang om te organiseren en te groeperen.
En toen maakte de GC-redactie een documentje met gedragsregels. Ze waren er al, maar alleen niet opgeschreven. Totdat er iemand kwam die de regels iets anders interpreteerde…
Ahum, je digitale camera kopen op basis van advies van anderen is nog niet gedeelde normen en waarden en samenLEVEN. Misschien is het concept “sociale controle uitoefenen” een beter criterium om het verschil met individualisme aan te duiden.
Zie de laatste paragraaf van mijn reactie.
Ook onlijn ontstaan er snel normen en waarden, ook waar die er eerst nog niet waren.
En dat maakt het samenLEVEN op het internet makkelijker.
Zoals je zelf weet is de sociale controle op het net een stuk minder dan in RL.
Valt wel mee. Binnen communities kan hij redelijk strak zijn. IP-bans worden kwistig rondgestrooid.
Nee hoor, dat is alleen niet schelden etc. Op dit log en bv. Sargasso kan ongestoord een pedo(-supporter) rondcommenten, terwijl ik in RL toch wel wat anders met die persoon zou omgaan (wsl. niet, dus).
@16: En is dat in RL dan beter? Nu kan deze man rustig zijn zegje doen zonder dat zijn kop van z’n romp wordt getrokken.
Een mooi voorbeeld van iets waar de normen en waarden op Sargasso beter zijn dan in “Real Life”.
@18: the point is dat er geen sociale controle is on-line, die KAN alleen in RL plaatsvinden.
OVerigens goed stuk op Sargasso dat duidelijk maakt dat er een singles-beweging op gang komt. Volgens het stuk is de VS daar al eerder mee en wordt in toespraken het woord “family values” minder gebruikt.
@18: Nee, dat is het punt niet. Online is er net zo goed als offline sociale controle. Alleen zijn er geen stokken om mee te slaan, maar alleen IP-bans.