Waarom horen we zo weinig nieuws meer uit de gevangenissen en waarom doet minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker zo laconiek over de rechten van gedetineerden?
Net als de rest van Nederland ondervinden mensen in gevangenissen al ruim twee maanden de gevolgen van de coronacrisis. Voor hen geldt isolatie in het kwadraat: ze ontvangen geen bezoek meer, verloven zijn opgeschort en activiteiten binnen de muren beperkt. We horen echter steeds minder over wat er gebeurt in gevangenissen en hoe de coronamaatregelen door gedetineerden worden ervaren.
Zo was sprake van toenemende onrust in het Justitieel Complex Schiphol – waar eerder een arts besmet bleek – vanwege het toenemend aantal besmettingen, maar sinds het bericht van 1 mei over de tiende gedetineerde die positief testte is het stil. Volgens minister Dekker zijn er op dit moment veertien gedetineerden, verspreid over vier gevangenissen, besmet.
Monddood
Dat we zo weinig nieuws uit de gevangenissen horen komt volgens oud-gevangenisdirecteur Frans Douw omdat gedetineerden “monddood” worden gemaakt. Tegen de Volkskrant zei hij: “Dit gebrek aan transparantie klopt rechtsstatelijk van geen kant, dit is niet integer. Justitie spreekt van slechts veertien besmettingen, maar dat is voor niemand te controleren. Ook voor de Tweede Kamer niet.” Ook familieleden en advocaten van gedetineerden beklagen zich over het gebrek aan transparantie en tegenstrijdige verhalen.
Oud-gevangenisdirecteur Jos Poelmann viel Douw bij: “De wijze waarop met gedetineerden wordt omgegaan, met name nu het virus rondwaart, en het gebrek aan transparantie en communicatie over de gang van zaken in penitentiaire inrichtingen, baart ernstige zorgen. Niet voor het eerst toont minister Dekker zich een incompetente opper-cipier”.
RIVM-richtlijnen
Op kritisch vragen antwoordde de minister de afgelopen tijd steeds dat de gevangenissen zich aan de RIVM-richtlijnen houden, ook al is voor iedereen duidelijk dat ‘social distancing’ binnen de muren veel moeilijker is (het lukt veel mensen in de vrije samenleving niet eens). Hoewel verschillende organisaties die de rechten van mensen in detentie bewaken richtlijnen uitvaardigden voor omgang met deze bijzondere omstandigheden, hebben de minister en het RIVM voor de gevangenissen geen bijzondere richtlijnen opgesteld.
Een bijzondere omstandigheid is bijvoorbeeld dat veel gedetineerden een cel delen waarin afstand houden gewoonweg onmogelijk is. Hoewel het aandeel meerpersoonscellen is teruggebracht van 30 tot 11,5 procent delen volgens de Volkskrant nog altijd 898 van de 8.058 gedetineerden een cel. “Plaatsing in een meerpersoonscel gebeurt alleen wanneer gedetineerden geen klachten vertonen, en zij worden goed in de gaten gehouden”, aldus een DJI-woordvoerder. Er wordt dus geen rekening gehouden met het feit dat besmetting kan worden overdragen zonder dat mensen ziekteverschijnselen vertonen. Het kan dan snel gaan in een ruimte waar veel mensen bij elkaar zitten en afstand houden niet mogelijk is. Ondertussen eist de FNV-Dienst Justitiële Inrichtingen per kort geding de sluiting van alle meerpersoonscellen. Uit een peiling onder personeel bleek dat 85 procent wil dat alle meerpersoonscellen worden opgeheven.
Zweetsokken
Geconfronteerd met kritische geluiden hield minister Dekker vorige week bij Op1 vol dat het allemaal prima gaat in de gevangenissen. Zorgen van gedetineerden wuifde hij weg door over het protest in PI Lelystad te zeggen dat zoiets wel vaker gebeurde. In plaats van de terechte onzekerheden en angsten onder gedetineerden te erkennen zei Dekker dingen als “je zit niet in de gevangenis voor zweetsokken” en “het zijn ook niet de makkelijkste klantjes” waarmee hij suggereerde dat zorgen van mensen in de gevangenis sowieso niet serieus te nemen zijn. Nogal kwalijk voor de minister voor – ik herhaal het maar even – Rechtsbescherming.
Rechtbankverslaggever Saskia Belleman reageerde met zichtbaar ongeloof op de al te laconieke Dekker, omdat zij via de rechtbankvideo’s zag dat de dingen nogal anders gingen dan hoe Dekker het voorstelde: “Ik heb niet de indruk dat het nou zo lekker loopt in de gevangenissen op het moment”. Naar hoe Dekker denkt de rechten én de gezondheid van mensen in de gevangenissen de komende tijd te gaan beschermen werd hij niet gevraagd.
In de podcast The Prison Show van 20 mei reageerde oud-gevangenisdirecteur Douw op het verhaal van Dekker:
“Het is lastig om erachter te komen wat er nu precies aan de hand is binnen. Waarom geeft Dekker niet gewoon toe dat hij absoluut niet weet hoeveel besmettingen er zijn, dat er zeer beperkt wordt getest en dat uitsluitend op ziekteverschijnselen wordt gereageerd? En dat hij weinig controle heeft, omdat 70 procent van de gedetineerden minder dan drie maanden vastzit en de gevangenis dus een ware duiventil is?”
Machtsmisbruik
Over waarom minister Dekker niet de waarheid spreekt zei Douw:
“Dat komt omdat Dekker een manier heeft gevonden om ermee weg te komen: personeel en gedetineerden mogen alleen met de pers praten met zijn toestemming en anders krijgen ze straf. […] De minister misbruikt zijn bevoegdheid om alles wat hem niet welgevallig is binnen de muren te houden. Daarmee schendt hij een belangrijk mensenrecht, namelijk dat van de vrijheid van meningsuiting. […] De gevangenis is een gesloten, repressieve organisatie en van nature gevoelig voor machtsmisbruik. Daarom is het van essentieel belang dat verhaal van alle betrokkenen gehoord wordt zodat we kunnen weten hoe de situatie is.”
Als er in de gevangenissen inderdaad weinig mensen ziek zijn geworden door COVID-19 kan dat duiden op het succes van de getroffen maatregelen, ondanks het feit dat afstand houden niet echt lukt. Het ministerie van Justitie kondigde op 15 mei aan dat de maatregelen die sinds 14 maart gelden worden voortgezet, terwijl er gewerkt wordt aan een plan voor versoepeling van maatregelen. Het (langdurig) inperken van bewegingsvrijheid binnen de gevangenismuren is ingrijpend en kan op zichzelf leiden tot schending van mensenrechten, terwijl versoepeling van de regels – zeker als dat betekent dat bezoek, verlof en nieuwe instroom weer worden toegestaan – kan leiden tot meer besmettingen.
Het is niet alleen een recht van gedetineerden om gehoord te worden, maar er zijn ook meer dan voldoende redenen om van de mensen die vastzitten en het personeel te blijven horen hoe de coronamaatregelen uitwerken in de praktijk.
Reacties (2)
Rechtsstatelijk kwalijk natuurlijk, maar de chocoladeletters van de krant van wakker nederland schrijven zichtzelf als er van overheidswege veel aandacht naartoe gaat, of er een platform wordt geboden. Opa en oma zitten onder veelal dezelfde omstandigheden in het verpleeghuis, en worden evenmin getest. Dan wordt het als centrumrechts kabinet koorddansen.
Neemt natuurlijk niet weg dat Dekker achter de schermen wel gewoon moet zorgen dan hij grip op de zaak heeft.
Dekker rotzooit is z’n huidige functie gewoon door zoals hij bij onderwijs gewend was.