De strijd om de ziel van het CDA

Op 2 maart gaat het CDA zeer waarschijnlijk weer een knallend verlies lijden bij de Provinciale Statenverkiezingen. Juist in de regionale vertegenwoordigingsorganen, door CDA’ers zelf gezien als traditionele CDA-bastions, gaat de partij volgens peilingen op historische wijze zetels verliezen aan de PVV van Geert Wilders en de VVD van Mark Rutte. De oorzaak: het CDA heeft geen boodschap en geen koers, en dreigt nu gekaapt te worden door de rechtervleugel van Maxime Verhagen en Hans Hillen. Een tegenbeweging kon niet uitblijven en die lijkt er nu te zijn: het ‘Slangenburgberaad’. De troepen verzamelen zich voor een strijd om de ziel van de partij die na 2 maart zal losbarsten. Instabiliteit bij de regeringspartner dreigt.

Dat was vast even schrikken voor prominente CDA-leden als Elly Blanksma, Pieter Omtzigt, Jack Biskop, Ad Koppejan (Tweede Kamerleden), Wim van de Camp (Europarlementariër) en Ruth Peetoom (kandidaat-partijvoorzitter en vrouw van CDA-prominent René Paas). Zo denk je lid te zijn van een besloten gezelschap, en zo sta je pardoes met naam en toenaam op NRC.nl.

De namen vallen op. Het zijn niet de usual suspects als Doekle Terpstra, Bert de Vries of Dries van Agt, mensen met uitgesproken kritiekpunten die bij een fiks deel van de CDA-achterban inmiddels tot weinig meer dan een schouderophalen leiden.

Het gaat hier om CDA’ers uit alle geledingen van de partij, met soms zelfs een heel pikante positie. Zoals de bovengenoemde Kamerleden dus, maar ook Michael Sijbom, al enkele jaren campagneleider voor het CDA. Dat ook hij lid is van het Slangenburgberaad, vernoemd naar de oude abdij waar leden van de groep elkaar treffen, zal binnen het professionele partijkader op zijn minst tot opgetrokken wenkbrauwen hebben geleid. Wat doet de campagneleider bij een club waarvan het bestaan in ieder geval in de beeldvorming kan worden gezien als het schrikbeeld van verdeeldheid?

Maar ook Ruth Peetoom, kandidaat-partijvoorzitter en getrouwd met René Paas, gooit hoge ogen. Temeer daar het verhaal de ronde doet dat Peetoom het absoluut niet eens is met de door Hans Hillen en Maxime Verhagen ingeslagen rechtse koers van het CDA en deelname aan het kabinet met steun van de PVV, en zij als partijvoorzitter de kont dan ook stevig tegen de krib wil gaan gooien.

Nog pikanter is natuurlijk dat dit twee weken vóór de cruciale Provinciale Statenverkiezingen bekend wordt. Het CDA krijgt al de ene na de andere publicitaire tegenslag te verwerken, en daar komt nu nog eens de schijn van verdeeldheid bij.

Eerst haalt de excentrieke Limburgse Ger Driessen het landelijke nieuws met een – op zijn zachtst gezegd – opmerkelijke campagnevideo, en dan meldt ex-verkeersminister Camiel Eurlings dat hij directeur wordt bij KLM. Dat allemaal op één dag, die overigens afgesloten wordt met een onnavolgbare politieke boodschap aan de kiezer van Maxime Verhagen in het NOS Journaal, waarin hij zei dat hij ook liever een kroketje eet dan halal vlees, maar het verschil met de PVV is dat het CDA dat niet in het partijprogramma zet.

En dan de volgende ochtend het nieuws dat de PVV dolblij is met CDA-minister voor Integratie Gerd Leers. De minister die juist voor de christelijk-sociale achterban van het CDA de PVV-drakendoder moest worden, maar in plaats daarvan naar de pijpen van Geert Wilders danst. Inderdaad, een judaskus van de PVV. Want omarmd worden door Geert Wilders, dat is precies wat linkse CDA’ers absoluut niet willen. (En reken maar dat het een bewuste actie was van de PVV om de toch al grote kloof tussen linkse en rechtse CDA’ers nog groter te maken.)

Het Slangenburgberaad mag dan politiek gemêleerd zijn, zoals een CDA-woorvoerder zich tegen NRC haastte te zeggen, dat  betekent niet dat de club een rechtse koers van het CDA voorstaat. Integendeel, mensen als Ad Koppejan, Lans Bovenberg (hoogleraar economie), Jaap Smit (CNV-voorzitter) en Fred Beekers (oprichter Artsen zonder Grenzen) staan niet bepaald bekend als rechtse houwdegens, maar – zeker op sociaal-cultureel vlak – eerder als centrumlinkse CDA’ers die zich zorgen maken om het christelijk-sociale gezicht van de partij. Vertegenwoordigers van de christelijk-sociale vleugel zijn het door de bank genomen niet eens met mensen als Hans Hillen, de invloedrijke minister van Defensie die de afgelopen jaren de partijstrategie influisterde bij de Haagse partijtop, en die het CDA aan het begin van dit jaar tot een rechtse partij verklaarde. Het beraad is in alles een anti-reactie daarop, naast de wil om het CDA weer een hart, een koers en een boodschap te geven. Maar dan wel een christelijk-sociale, dat moge duidelijk zijn.

Instabiliteit dreigt voor kabinet
Dat deze groep prominente CDA’ers zich zo organiseert, betekent dat het hen niet gelukt is om de huidige CDA-leiding, geconcentreerd rond Verhagen en Hillen, te bewegen om de partij weer breder te trekken. Uit puur strategische overwegingen willen Verhagen en Hillen dat het CDA zich (zoals altijd) als een kameleon kleurt aan de populaire coalitiepartner, in de hoop in de beeldvorming het meer gematigde alternatief te zijn voor de PVV en zo electoraal weer aantrekkelijk te worden. Vandaar de keuze van Verhagen en Hillen voor deelname aan het kabinet met steun van de PVV.

Dat vier huidige Kamerleden ook lid zijn van het Slangenburgberaad moet coalitiepartner VVD intussen aan het denken zetten. Als de club rond Verhagen en Hillen niet in de richting van de kritiek uit de linkervleugel beweegt, zullen de aanhangers van de beide vleugels hun posities verharden. Het is niet denkbeeldig dat CDA-Kamerleden in de fractie dan gaan rebelleren, zoals eerder Koppejan en Ferrier deden. Die twee laatsten kunnen met de verwijzing naar wéér een fors electoraal verlies alsnog hun gelijk te halen, met dit keer meer steun. Grote kans dat Gerd Leers in die strijd trekpop én katalysator wordt, want hij gaat als Integratieminister juist over de onderwerpen die voor de christelijk-sociale CDA’ers en de PVV zo gevoelig liggen.

Veel zal dus afhangen van de uiteindelijke intenties van de invloedrijke groep mensen die het Slangenburgberaad maken, en hoe Verhagen en Hillen daarop reageren. Pakt dat verkeerd uit, dan is de kans groot dat het CDA wegglijdt in een soort burgeroorlog, ingeleid door CDA’ers die de laatste kans grijpen om het CDA weer te laten worden wat het was: een brede volkspartij, een rol die de partij definitief dreigt weg te geven aan de VVD.

Lees meer over het gerommel in het CDA:
Het CDA onderschat Wilders. Alwéér
Ferrier en Koppejan zijn machteloos
Maxime’s stille euthanasie